Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 196 f Aynı cinsten olan iki şeyin küçüğü büyüğünü veya onun bir kısmını oluşturur.” 30 Kindî’nin yukarıda kendi ifadelerinden yer verdiğimiz bu aksiyomları- nı 31 açıklamaya geçmeden önce, onun ifadesindeki bilfiil ve bilkuvve kav- ramlarının incelenmesinde konumuz açısından önem vardır. Kindî “ u- dud” risalesinde kuvve ve fiil kavramlarını aynı başlık altında incelemekle birlikte bu bölümde kuvve kavramının açıklamasını yapmaktadır. Kuvve, fenomen aleme çıkmamış olan yani fizik dünyada değil metafizik dünyada varlığından bahsedilen, kendisinde güç halinde bulunduğu şeyde görünür hale gelen şey olarak tanımlar. 32 Fiil ise, etki kabul eden konudaki etkidir. 33 Kuvve fiil kavramlarının tanımları bu şekilde ele alınmaktadır. İkisi arasın- daki ilişki ise bir şeyin metafizik âlemden fizik âleme çıkışı ile ilgilidir. Yani heyûlâ olarak tanımlanan ilk madde veya maddemsi yapı salt kuvve halinden fiil hale geçerek fizikî âlemine kavuşur. Kindî’nin bu bağlamda âlemin sonlu oluşu ve yaratılmış oluşunun izahı aslında fiziksel maddenin sonlu ve yaratılmış oluşunu izah etmektedir. Asıl tartışma konusuna geç- meden Kindî’nin aksiyomlarını izah etmekte fayda vardır. Kindî aksiyomları bu şekilde sıralayarak aslında cismin sonlu olduğu vurgusu yapmaktadır. Sonsuz bir cisimden bir parça alındığında geriye kalan kısım: 1. ya sonludur 2. ya da sonsuzdur. Eğer 1. maddedeki gibi düşünülecek olursa, alınan parça tekrar bütüne eklendiğinde yeni birleşiminde sonlu olacağı düşünülür. 34 Fakat bu noktada sonsuz olarak ele alınan cismin önceki halidir. Yani sonsuz olarak nitelen- dirilen cismin sonsuz olması gereklidir. (Sonlu olan bir şey sonsuz ola- maz ) Yani bu ifadeler çelişiktir. Eğer 2. Maddedeki gibi düşünülecek olursa, kalan kısmın sonsuz olması durumunda eklenen parça iki farklı durumu oluşturur. Birinci durumda ön- 30 Kindî, “Kitâb fi’l-felsefeti’l-ûlâ”, 137. 31 Aksiyom (mukaddemâtü’l-üvel), sözlükte bir diğer adı belittir. Başka bir önermeye geri döndürülemeyen, başka bir kanıta gerek duyulmayan ve kendiliğinden her yönüyle belirgin olan önermedir. Bkz. Bedia Akarsu, Felsefe Terimleri S zlü ü (İstanbul: İnkılap Yayınları. 1998), 31. Aksiyom, apaçık bir şekilde doğru olduğu düşünülen, kanıtlanabilir veya çürütülebilir olmayan önermedir. Kendisi kanıtlanamayan ancak kanıtlamalar için temel olarak kullanılan ilkedir. Bkz. Ahmet Cevizci, Felsefe Terimleri S zlü ü (İstanbul: Paradigma Yayınları, 2003), 15. 32 Kindî, “Risâle fî hudûdi ve rusûmihâ”, 2: 181. 33 Kindî, “Risâle fî hudûdi ve rusûmihâ”, 2: 179. 34 Miktarları sonlu olan her iki cisim birleştirilince bu birleşim de sonlu olur. Miktarı ve konumu olan her cisim için bu bir zorunluluktur. KİNDÎ’YE GÖRE HEYÛLÂ KAVRAMI BAĞLAMINDA ÂLEMİN EZELİLİĞİ PROBLEMİ 197 ceki durumdan daha büyük bir şey elde edileceğinden sonsuz olanın sonsuz olandan büyük olması sonucu ortaya çıkar ki bu da bir çelişkidir. İkinci du- rumda ise, eklenen parçanın eşitliğinden bahsediyorsak o takdirde de kendi- sine eklenen bir cisim eklendiği halde miktar bakımından herhangi bir deği- şimi beraberinde getirmiyor demektir. Fakat bu ifade (Eşit olan her cisimden birinin miktarı artırılınca hem nceki durumundan, hem de teki eşitlerin- den daha büyük olur ) parantez içindeki aksiyomla çelişiklik gösterir. Bu açıklamalara binaen Kindî âlemin sonsuz olmayacağını izah etmiş kabul edilmektedir. Ona göre âlem bir niceliktir, sonsuz ve sınırsız olduğu düşünülemez. Dolayısıyla Tanrıdan başka ezelî bir şeyin veya cismin var- lığı imkânsızdır. Bu açıklama ile Kindî âlemin yaratılmış olduğunu ve bu sebeple de bir yaratıcısının olması gerektiğini vurgular. 35 Kindî’nin bu ma- nada âleme atfettiği kadimliğin yokluğu zamansal kadimlikten farklı ola- rak ontolojik önceliği olmayan âlemi olmaktadır. Kadim bi’z-zât Allah’a ait kadim bi’z-zaman ise âleme aittir ki Kindî ikinci çeşit olan âlemin kıde- mi üzerinde durmamaktadır. Yukarıda Kindî’nin mantıksal olarak yorumladığı aksiyomlar çerçeve- sinde konu değerlendirildiğinde, aslında temel bir problemle karşılaşıl- maktadır. Çünkü aksiyomların esas aldığı şey sonsuz olan cisimdir. Yani kurulan mantık sonsuz cisim varsayımı üzerine temellendirilmiştir. Fakat sonsuz cisim söz konusu olduğunda bu ve benzeri yorumları yapmak ol- dukça anlamsız olacaktır. Çünkü sonsuz olan cisimden bir parça alınıp ek- lenemez. Yukarıdaki aksiyomlarda belirtilen işlemlerin hiçbiri sonsuz bir cisim uygulanabilir bir yapıda değildir. 36 Âlemin mahiyeti ile ilgili yapılan çıkarımların hemen hepsinde belirlen- mesi gereken asıl konu, tartışılan kavramların neyi ifade ettiğinin çok doğ- ru bir şekilde belirlenmesidir. Ezelîlik bağlamında ele alınması gereken şey, metafiziksel anlamdaki heyûlâ mıdır Yoksa fizik âlemde var olan bir- leşik madde yani cisim midir Bizce Kindî’nin yukarıdaki aksiyomları fi- zik âleme geçmiş maddenin veya cismin sonluluğu üzerine düşünülmesi gereken bir tutumdur. Âlemin mahiyeti sorunu bu çerçevede incelendiğin- de, fiziksel anlamdaki birleşik maddenin sonlu olacağına dair zihinlerde herhangi bir şüphe kalmasına mahal yoktur. Bu veçheden fizik âlemdeki maddenin de sonradan olması gayet anlaşılabilir bir niteliktir. Âlemin mahiyeti ile ilgili problemi çözmede sorulması gereken bir diğer sorun, âlemin sonradan yaratıldığı düşüncesine dayanarak bu yaratmanın zaman içinde mi yoksa zaman dışı mı olduğudur. 35 Kaya, Kindî Felsefi Risâleler, 40. 36 Kaya, Kindî Felsefi Risâleler, 40. Konu hakkında Mevlüt Uyanık’ın makalesinde Kindî’nin bu aksiyomlarının sonucu olarak âlem hakkında varmış olduğu sonucun tutarlı olduğuna yönelik bir tavır sergilenmektedir. Bkz: Uyanık, “İlk İslâm Filozofu el-Kindî’ye Göre Âlemin Mahiyeti”, 2: 114-115. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|