Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Qaynoq pullar»
| ijobiy buzilish
deyiladi va bank bu farqdan daromad keltiruvchi aktiv sifatida foydalanishi lozim. Aksincha, agar likvid mablag‘lar manbayi hajmi sarf qilingan mablag‘lar hajmidan kam bo‘lsa, bank likvidligida bank uchun salbiy buzilish yuzaga keladi va bankning likvid mablag‘larga ehtiyoji ortadi. Bunday holda bank ancha arzon va muddati yuzasidan qulay manbalardan foydalanishi lozim. Mablag‘lar manbayi va undan foydalanish usulida quyidagilarni amalga oshirish lozim: rejalashtirilgan davrdagi likvidlikka baho berish uchun mazkur davrdagi kredit va depozitlar hajmini oldindan belgilash; shu davr mobaynida kreditlar va depozitlar hajmining o‘sishi da- rajasini hisoblash. Boshqaruvchi shu davr ichida bankning netto-likvid holatini baho- lashi lozim. Likvid mablag‘larga bo‘lgan ehtiyojlarga mablag‘lar tuzilmasi usuli orqali baho berishning birinchi bosqichida bankning depozitlari va boshqa mablag‘lar manbayi bir necha turkumlarga bo‘linadi. Bu turkumlarga asoslanib, manbalar bahosining pul bozorida pasayib ketishi va buning natijasida bank yo‘qotishlarga uchrashiga baho berish mumkin bo‘ladi: Bu turkumlarga quyidagilar kiradi: «Qaynoq pullar» («Goryachiye dengi») bo‘yicha majburiyatlar – foiz stavkasining o‘zgarishiga sezuvchanligi yuqori bo‘lgan jamg‘armalar va boshqa pul mablag‘lari; ishonchsiz mablag‘lar – joriy davrning istalgan vaqtida bankdan talab qilinishi mumkin bo‘lgan mijozlar jamg‘armalarining asosiy qismi (25-30%); barqaror mablag‘lar (asosiy mablag‘lar yoki asosiy majbu- 166 riyatlar). Likvidlikni boshqaruvchi rahbar ikkinchi bosqichda yuqorida keltirilgan depozitlardan foydalanish qoidalariga rioya qilgan holda likvid mablag‘larni joylashtirishi lozim. Masalan, «qaynoq pullar» bo‘yicha likvid mablag‘larning 95 foizi miqdorida zaxira ushlashga qaror qilishi mumkin. Bu zaxira vakil banklardagi tez sotiladigan likvid depozitlardan hamda Markaziy bank investitsiyalaridan tashkil topgan bo‘lishi mumkin. Bank amaliyotida ishonchsiz jamg‘armalardan va no- depozit majburiyatlardan foydalanishning asosiy qoidasi likvid zaxirada bu jamg‘armalar va majburiyatlar umumiy hajmining 30 foiz miqdorida saqlanishni ko‘zda tutadi. Shunday qilib, bankning depozitlari va nodepozit mablag‘lari bo‘yicha likvid mablag‘lar zaxirasi quyidagicha bo‘lishi mumkin: 0,95 + 0,30 + +0,15 Bank doimo bank qonunchiligi asosida bankdan kredit olish qobi- liyatiga ega bo‘lgan mijozlarga kredit berishga tayyor turishi, buning uchun esa u doimo kerakli miqdordagi likvid zaxiralarga ega bo‘lishi lozim. Chunki berilgan kredit mijoz tomonidan odatda bir necha kun yoki bir necha soat ichida sarf qilinib, boshqa banklarga o‘tadi. Mutaxassislarning fikricha, bank likvid mablag‘larga ehtiyoj sezgan taqdirda ham mijozlarga barcha yaxshi kreditlar berishga harakat qi- lishlari lozim. Bunda ular pul mablag‘lariga bo‘lgan har qanday talabni qondirish uchun zarur hollarda ularning boshqa banklardan qarzga olish imkoniyatiga tayanishlari mumkin. Shu orqali bank va mijoz o‘rtasida yaxshi munosabatlar o‘rnatilishi va kelajakda samarali hamkorlik qili- nishiga erishish mumkin. Bank mijozga kredit berish orqali unga boshqa bank xizmatlarini ko‘rsatishi, turli sohada munosabatlar o‘rnatishi va buning natijasida qo‘shimcha daromadlar olishi mumkin. Kreditlar va depozitlarni ta’minlash maqsadida likvid mablag‘larga bo‘lgan talabni jamlash Qaynoq pul va nodepozit likvid mablag ‘ lar zaxira majburiyatlari Majburiy zaxiralar Barqaror jamg ‘ armalar va nodepozit mablag ‘ lar 167 natijasida bankning likvid mablag‘larga bo‘lgan umumiy talabi hajmini quyidagicha aniqlash mumkin: Jahon amaliyotida ko‘pgina banklar likvid mablag‘larga bo‘lgan ehtiyojlarni o‘rtacha miqdorlarga asoslanib hisoblaydilar. Bunday hi- soblash ba’zi bir muhim moliyaviy ko‘rsatkichlar yoki likvidlik indi- katorlaridan foydalanishni ko‘zda tutadi. Jumladan: 1) Pul holati = Jamg‘arma muassasalari jamg‘armalari va pul mablag‘lari : Umumiy aktivlar Pul mablag‘lari hajmining kattaligi bank holatining ishonchliligini va mablag‘larga bo‘lgan talabni so‘zsiz qondirilishini bildiradi. 2) Likvid qimmatli qog‘ozlar holati = Davlat qimmatli qog‘ozlari : Umumiy aktivlar Bankda tezda sotish imkoniyatiga ega bo‘lgan qimmatli qo- 0,95 +0,30 +0,15 +1,0 «Qaynoq pullar» – «Qaynoq pullar» bo‘yicha majburiy zaxiralar Ishonchsiz lik- vid jamg‘arma- lar va nodepozit majburiyatlar – Likvid mab- lag‘larning ushbu turku- mi bo‘yicha majburiy zaxiralar Barqaror jamg‘armalar va nodepozit mablag‘lar va nodepozit ma- jburiyatlar – Ushbu likvid mablag ‘ lar bo ‘ yicha majburiy zaxiralar Yuzaga chiqish imkoniyati bo‘lgan mud- dati o‘tgan kreditlar – Muddati o‘tgan kreditlar 168 g‘ozlarning mavjudligi bank likvidligining ta’minlanganligini bildiradi. 3) Garovga qo‘yilgan qimmatli qog‘ozlarning solishtirma og‘irligi = Garovga qo‘yilgan qimmatli qog‘ozlar : Qimmatli qog‘ozlar portfeli Bu ko‘rsatkich likvidlikning salbiy ko‘rsatkichi bo‘lib, davlat jamg‘armalari bo‘yicha qo‘yilgan qimmatli qog‘ozlar qanchalik ko‘p bo‘lsa, shunchalik bank likvidligi past bo‘ladi. 4) «Qaynoq pullarning» solishtirma og‘irligi = Pul aktivlari : Pul majburiyatlari Pul aktivlari o‘z tarkibiga quyidagilarni oladi: naqd pullar; davlatning qisqa muddatli qimmatli qog‘ozlari; zaxiradagi qimmatli qog‘ozlarni qayta sotib olish sharti bilan tuziladigan bitimlar (qimmatli qog‘ozlar sotib olish uchun bank qarz berganda); yevrovalutadagi depozitlar; davlat qarzlari; sotiladigan qimmatli qog‘ozlarni jalb qilish (sotiladigan qimmatli qog‘ozlarni bank vaqtinchalik qarzga olganda). 5) Qisqa muddatli investitsiyalarning foiz stavkalari tebranishi natijasida o‘zgaradigan majburiyatlarga nisbati = Qisqa muddatli investitsiyalar : Foiz stavkalarining tebranishi natijasida o‘zgaradigan majburiyatlar Qisqa muddatli investitsiyalar boshqa banklarga qo‘yiladigan qisqa muddatli qo‘yilmalarni, sotiladigan davlat zaxiralarini hamda bankning qisqa muddatli qimmatli qog‘ozlarini o‘z ichiga oladi. 6) Broker depozitlari holati = Broker depozitlari : Barcha depozitlar hajmi Broker depozitlari foiz stavkalarining o‘zgarishini nisbatan juda sezuvchan va tez aylanuvchan bo‘ladi. Bunday depozitlar hajmining va narxining oshishi natijasida bank likvidligi uchun juda noqulay sharoit yuzaga kelishi mumkin. 169 7) Jamg‘armalarning tuzilmalari nisbati = Talab qilib olguncha depozitlar : Muddatli depozitlar Jamg‘armalarning ushbu nisbati bank ega bo‘lgan moliyaviy mab- lag‘larining qanchalik barqaror ekanligini ko‘rsatadi. Ya’ni ular o‘rta- sidagi nisbatning kamayishi qo‘yilmalarning barqarorligini va u orqali bankning likvid mablag‘larga bo‘lgan talabining pasayganligini bil- diradi. Qayd qilingan barcha ko‘rsatkichlar talab va takliflarning mavsumiy tebranishlariga nisbatan juda sezuvchan bo‘lib, kreditlarga bo‘lgan ta- lablar ortganda ular pasayadi va bu talablar hajmi kamayganda bu ko‘r- satkichlar qiymati ortadi. [107] . Zaxiralar taqchilligini qoplash uchun kerak bo‘lgan mab- lag‘larni tanlashda bank o‘zlarining likvid mablag‘larga bo‘lgan ta- lablarini yaxshilab o‘rganishlari lozim. Bu talablar quyidagilardan iborat: Yüklə 1,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|