GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
75 sayesinde Çimbay bölgesinin bütün su ihtiyacı karşılanabilmiştir. 202 Amuderya Bölümü’nde nahiye ve aksakaldan sonraki yönetim birimi “ellilik” olmuştur. Ellilik bu bölgede yaşayan yerli halk içinde elli eve denk gelen bir vekil durumundadır.
Türkistan bölgesinin yönetilmesine dair rejeye göre köyler (aksakallıklar) iki yüz aileye kadar olan haneleri kapsıyordu. Bu köyleri yöneten kişiler daha önceden de söylediğimiz gibi aksakallardı. Bu aksakallar nahiye başkanının gözetiminde yapılan seçim sonucu bölüm başkanın onayından sonra iş başına getirilmişlerdir. 203
Anayasaya göre nahiyeler 1000 hektar bazen de daha fazla araziyi kaplamıştır. Nahiyeler içerisinde köyler de bulunuyordu. Nahiyelerin başında nahiye başkanı vardı. Nahiye başkanı köylerdeki her elli haneyi temsilen seçilen elliliklerin oylarıyla belirleniyordu. Nahiye başkanlığı seçimlerinde en fazla oyu alan kişi nahiye başkanı seçilmiş, ondan sonraki ise nahiye başkanı yardımcısı olarak göreve gelmiştir. Nahiye başkanlığı seçimi sırasında o bölgenin başkanı da hazır bulunmuştur. Nahiye başkanları ve köy aksakalları üç yıl için iş başına gelmişlerdir. Bunların görevi ise vergilerin toplanması, mahkeme kararlarının uygulanması, hükûmet emirlerinin yerine getirilmesi, toprakların paylaştırılması, düzenin sağlaması vb. olarak sıralanabilir. Örneğin Amuderya Bölümü’ne bağlı dokuz nahiye ve otuz yedi köyden (aksakallıktan) oluşan Çimbay bölgesindeki nahiye ve köylerde 1876 yılında yapılan seçimlere göre nahiyeler ve aksakallıkların kapsadığı alan şu şekilde belirlenmiştir:
1-Yesim Nahiyesi: Köközek, Yesimböget, Yenisu, Porhanözek ve Kuvanışjarma arazilerini içine almaktadır. Nahiye başkanının merkezi Yesimböget’tir. Bu merkez altı aksakallığı içine almaktadır.
2- Naupir Nahiyesi: Kazakderya’nın bütün çevresini kaplamaktadır. Kökgöl nahiyesinin batısından Kuşkanatav nahiyesine kadar olan bütün arazileri içine alır. Nahiyenin merkezi Naupir’deki Yenijap ile Tasjabın arasındadır. Bu merkez beş aksakallığı içine almaktadır.
202 Rzambet Kosbergenov, “Karakalpakstannın Rossiyaga Kosulıyının Progressivlik Ehmiyeti Tuyralı Mesele” (Karakalpakistan’ın Rusya’ya Eklenmesinin İlerici Ehemmiyeti Hakkında Mesele), Trudı
203
Ya. M. Dosumov, ayn. esr., s. 43. 76 3- Konırat Nahiyesi: Amuderya’nın yakasındaki Oğuz’dan Köbe Dağı’na kadar olan arazileri kaplamaktadır. Nahiyenin merkezi Bozjabın’dır. Bu nahiyeye iki aksakallık bağlıdır.
4- Nökis Nahiyesi: Hocaeli’den başlayarak Kuvanışjarma’ya kadar uzanan arazileri içine almaktadır. Nahiyenin merkezi Göneköprü (Eskiköprü)’dür. İki aksakallık merkeze bağlıdır.
5- Davkara Nahiyesi: Davkara bataklığından başlayarak Yenisu’nun sağına ve Aral Gölü’ne kadar uzanan arazileri içine alır. Nahiyenin merkezi Kılıç şehridir. Burası üç aksakallığı içine alır.
6- Kegeyli Nahiyesi: Şortanbay’ın iki tarafı ile Kegeyli Kanalı’nın sol tarafındaki arazileri içine alır. Merkezi Janabazar (Yenipazar)’dır. Altı aksakallığı içine alır.
7- Tallık Nahiyesi: Tallık ile Amuderya’nın iki aralığını da içine alır. Bu nahiyenin toprakları Konırat’tan başlayarak kuzeyde Aral Gölü’ne kadar uzanır. Merkezi İşanböget olup üç aksakallığı içine almaktadır.
8- Kökgöl Nahiyesi: Sınırları Kuskana Dağı’ndan başlayarak Kazakderya’nın sağındaki arazilere kadar uzanır. Kuskana Dağı’nın kuzey ve kuzeydoğu bozkırları bu nahiye içinde yer alır. Nahiyenin merkezi Kökgöl’dür. Burası da dört aksakallığı içine alır.
9- Çimbay Nahiyesi: Kegeyli’nin sağ yakasından başlayarak Naupir’a kadar uzanan Kongratjapa’daki arazileri içine alır. Nahiyenin merkezi Tilarjapa olup, altı aksakallık bu nahiyeye bağlıdır. 204
Yukarıda adını saydığımız nahiyelerde 1876 yılında seçimler yapılmıştır. Nahiye başkanlığı için uruğ başkanlarının çoğu başvuruda bulunmuştur. Buna göre: Yesim nahiyesi için Uzembay Çilkenov, Oraz Niyazov ve Amanbay Nurlakov, Navpır nahiyesi için Kabil adlı beylerbeyinin oğlu Karabas, Şermuhammed Aytmuhammedov ve Salih Allamuratov,
204
ÖZROMA, fond: İ–907, liste:1, dosya:31, s. 45–56. 77 Konırat nahiyesi için Erniyaz Dilmanov, Baytöbet Muratov ve Cumaniyaz Eşmuhammedov, Nökis nahiyesi için Sapar Niyazov, kardeşi İnayat Niyazov ve Kasım Omarov, Kegeyli nahiyesi için Seyitnazar Ernazarov, Reyipnazar Hudaynazarov ve Devlet Allambergenov, Tallık nahiyesi için Baykara Gedeyniyazov ve Jiyemurat Artıkov, Kökgöl nahiyesi için Hocanazar Aytuganov, Yoldaş Çuronov ve Kalbay Biysov, Çimbay nahiyesi başkanlığı için Adil Fazılbekov, Recep Kulcanov ve Bekimbet Akhoci başvuruda bulunmuştur. 205
Bunların hepsi Hive Hanlığı döneminde hameldarlık, atalık, aksakallık, biylik veya başka önemli görevlerde bulunmuş insanlardır. Yapılan seçimler sonucunda Rus devlet temsilcilerine rüşveti kim daha çok vermişse o nahiye başkanı olarak ilân edilmiştir. Örneğin 1876 yılında Kegeyli nahiyesi başkanlığı için yapılan seçimlerde üç aday içerisinde Devlet Allambergenov yirmi dört oyla en çok oyu almasına rağmen Çimbay bölgesi başkanı İvanov’un emriyle on beş oy alabilen Ernazar Atalığın oğlu Seyitnazar başkan olarak ilân edilmiştir. 206
Türkistan Valiliği’ne bağlı çoğu bölgelerde yerli yöneticileri seçmek için rüşvet almak, yalan söylemek gibi alışkanlıkları belli bir zaman sonra Rus yöneticiler de benimsemişlerdir. K K. Peln’in de söylediği gibi yerli yöneticilerin seçimi esnasında yasal ve yasal olmayan kuralların hepsi geçerli olmuştur. Buna göre yeni azaları kabul etmek, satın almak, cemaat içinde olmayan vekillerin ağzından yalan mektuplar yazmak, malları kaçırmak, kadınları ve kızları kaçırmak, birbirinin seçmenlerini tehdit etmek, köylüleri oy kullanmaya zorlamak ve yalan yanlış iftiralarla onları yanlış oy kullanmaya teşvik etmek gibi bütün gayrimeşru yollar bu dönemde geçerli olmuştur. 207 Bu dönemde seçilen nahiye başkanlarına devlet tarafından 400 manat maaş ödenmeye başlanmıştır. Ayrıca posta görevinde bulunanlar için de 200–600 manat arasında bir kaynak onların hizmetine sunulmuştur. Nahiyeler arasındaki
205
ÖZROMA, fond: I–907, liste:1, dosya: 31, s. 32–33. 206
ÖZROMA, fond: I–907, liste:1, dosya: 31, s. 6–7. 207
K. K. Palen, Selskoye upravleniye, russkoye i tuzemnoye (Rus ve Yerli Halkın Köy Yönetimi), Sankt-Petersburg 1910, s. 98–102. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|