GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
81 ve 16.000 Türkmen’in yaşadığı bildirilmektedir. 221 Amuderya Bölümü’nde yaşayan nüfus 1897–1913 yılları arasında artarken 1913–1917 yılları arasında azalma eğilimine girmiştir. Bunun en önemli nedeni de bu dönemde yaşanan “ak çuval yılları” adı verilen kıtlık ve kuraklık döneminde halkın bir kısmının açlıktan ölmesi ve bir kısmının da Buhara, Hive ve Türkistan’ın diğer bölgelerine göç etmesidir. Ayrıca bu bölümde yaşayan nüfusun azalmasında 1914’teki dünya savaşı da etkili olmuştur. 222
A. V. Kaulbars’ın 1873’te yaptığı araştırmaya göre Amuderya Deltası’nda yaşayan Karakalpaklar, On Dört Uruğ ve Konırat adındaki iki büyük kavimden oluşuyordu. On Dört Uruğ kavmi, Amuderya Deltası’nın merkez bölgeleri olan Kegeyli havzasına yerleşmişti. Konırat kavmi ise Amuderya Deltası’nda yerleşmiş ve o dönemde hâlâ göçebe olarak yaşamaktaydı. Bu iki kavim bu bölgede tarıma elverişli arazilerde ziraatla uğraşmıştır. Bunun yanı sıra büyük ve küçükbaş hayvancılıkla da uğraşmışlardır. Kazaklar ise Kuzey Harezm vahasındaki Karakalpak ve Özbek köyleri dışında, Davkara, Aybugir ve Amuderya’nın kuzeyi ve merkez bölgelerinde yaşamaktaydılar. Kazakların önemli boylarından Şekti, Törtkara, Karasakal, Şömekey ve Karakesek Amuderya’nın doğu bölgelerinde yani Kuvanışjarma’dan Davkara’ya uzanan arazilere ve Janasu (Yenisu) ile Yesim ırmaklarının aşağı akıntılarına yerleşmişlerdir. Kazakların Bayulı, Aday ve Alaşalar soyu Amuderya Deltası’nın batı yakalarına, Yedirutabın ve Kareyt soyu ise Amuderya’nın aşağı ve orta akıntısı çevresine yerleşmiştir. Kazaklardan bazıları da Karakalpak köylerinde onlarla birlikte yaşayarak tarımla uğraşmışlardır. Arallı Özbekler ise XIX. yüzyılda Konırat, Hocaeli ve Kuvanışjarma bölgelerindeki arazilerde yerleşmiştir. Amuderya Bölümü’nün güneyindeki Şorahan bölgesinde Özbek, Kazak, Karakalpak, Türkmen ve Ruslar yaşamaktaydılar. Bu topluluklar başta pamuk olmak üzere tarımla uğraşıyorlardı. Şorahan bölgesine bağlı Kızılkum bölgesinde yani Mınbulak ve Tamdı nahiyesinde yaşayan Karakalpak ve Kazaklar ise hayvancılıkla uğraşmaktaydılar. 223
221 ÖZROMA, fond: I, liste:12, dosya:1327, s. 1–20. 222 Ya. M. Dosumov, ayn. esr., s. 12. 223 Rzambet Kosbergenov, Karakalpakstannın Rossiyaga Kosılıyı, Karakalpakistan Baspası, Nökis 1972, s. 115; aynı müeelif, Prisoyedineniye Karakalpaki k Rossii i ego Poslestviya (Karakalpakların Rusya ile Birleşmeleri ve Bunun Neticeleri), Avtoreferat Doktora Dissertatiya, Nukus 1973, s. 3–42. 82 Çimbay bölgesindeki sulak toprakların kuruması sebebiyle buradaki topluluklar susuz tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Çimbay bölgesi içerisinde yer alan Davkara bölgesi toplulukları göçebe bir hayat sürdükleri için genelde hayvancılıkla uğraşmaktaydılar. Yarı göçebe bir hayat süren Tallık bölgesi toplulukları ise tarım, hayvancılık ve balıkçılıkla uğraşmışlardır. 224 Amuderya Bölümü’nde yolların hızlı bir şekilde yeniden yapılması ve ticaret merkezlerinin kurulmasıyla yaşanan ekonomik canlanma sayesinde Karakalpaklarla Ruslar arasındaki etkileşim hızla gelişmiştir. Hiç şüphe yok ki bu, siyasî etkileşimin hızlanması ve gelişmesinde buralara sürgün olarak gönderilen ve toprak verilerek burada yerleşmeleri sağlanan Ural Kazaklarının da etkisi olmuştur. 225
Hive Hanlığı işgal edildikten sonra 500 ailelik Ural Kazak’ı, Ruslar tarafından Amuderya Bölümü’ne göç ettirilmiştir. Göç eden bu Ural Kazakları aynı zamanda Ruslara askerî hizmette de bulunmuşlardır. Rusların amacı Ural Kazakları sayesinde bu bölgeleri askerî bir sömürge hâline getirebilmekti. 1874 yılında sürgüne gönderilen Ural Kazak’ı sayısı 1623 kişiyi bulmuştur. 226 Ruslar, Karakalpakların yaşadığı bölgelere kendisine yakın Ural Kazaklarını yerleştirerek bir bakıma kendi hâkimiyetini sağlamlaştırmaya çalışmıştır. Amuderya Bölümü yöneticileri daha önce de sürgüne gelmiş Ural Kazaklarını Çimbay, Petro-Aleks ve Nökis çevresinde bulunan en iyi arazilere yerleştirmiştir. Fakat bunlar kendilerine verilen arazilerde tarımla uğraşmamışlar, genelde balıkçılıkla meşgul olmuşlardır. Zaten sürgünde oldukları için bu bölgeleri de fazla benimsedikleri söylenemez. Karakalpaklar ise kendi topraklarına gelen bu göçmenlere kötü davranmamışlardır. Bunda Ural Kazaklarının tarım arazilerine yerleşmeyi reddederek balıkçılıkla uğraşmaları da etkili olmuştur. Karakalpak topraklarına yerleştirilen Ural Kazaklarının Amuderya Bölümü’nde istedikleri yerlere göç etmeleri de serbest bırakılmıştır. Bu göçmenler hiçbir şekilde vergiye tâbi olmamıştır. Amuderya Bölümü’nde bulunan toplam iki bin Ural Kazak’ının çoğu Pervonaçalnıy yerleşim merkezinde yaşamakla birlikte bir kısmı da Petro-Aleks ve Nökis yerleşim merkezlerinde yaşamıştır. 227
Ural Kazakları ile Karakalpaklar arasında kurulan dostluk ilişkileri sonucunda Urallı balıkçılar
224
Ya. M. Dosumov, ayn. esr., s. 13. 225
Ayn. esr., s. 40. 226
ÖZROMA, fond:1, liste:11, dosya: 9, s. 72. 227
ÖZROMA, fond:1, liste:16, dosya: 781, s. 1–17. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|