GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
68 başlatılmasında da yetkili kılınmıştır. 182 Amuderya Bölümü, Çimbay ve Şorahan adında iki kola ayrılmış, Şorahan ve Çimbay bölümlerinin başına Rus hâkimler durumundaki “pristavlar” getirilmiştir.
Rusya hükûmeti Amuderya bölgesinin idarî ve siyasî yapısını tamamen kavrayıncaya kadar adalet ve vergi sitemini değiştirmek için acele etmemiştir. Ayrıca buralarda Ru başkanlarının etkisi oldukça fazlaydı. Rusya hükûmeti bu Ru başkanlarından kendi çıkarları doğrultusunda faydalanmayı düşünmüş, Fakat Ruslar bu durumu uzun süre devam ettirmeyi planlamamışlardır. Rusların, zamanı geldiğinde idarî sistemde köklü bir değişiklik yapacakları kesindi. Amuderya Bölümü “Vremennoye polojeniye ob upravlenii Amu-Daryinskim okrugom (Amuderya Bölgesi’nin Yönetimine Dair Geçici Durum)” adı verilen bir anayasa ile yönetilmiştir. On sekiz maddeden oluşan bu anayasa öncelikle fon Kaufman daha sonra da 9 Mart 1874’te Çar II. Alexander’ın onayıyla yürürlüğe girmiştir. 183
Rusya hükûmeti, Hive Hanlığı’nı işgal ettikten sonra buraların ekonomik potansiyelini öğrenmek amacıyla birtakım girişimlerde bulunmuştur. Bu girişimin başlangıcı Amuderya Bölümü’nde yahut diğer bir adıyla Karakalpak Bölgesi’nde olmuştur. Bu maksatla 1875 yılında Albay Nosoviç başkanlığında oluşturulan yürütme komisyonu Amuderya Bölümü’ne gönderilmiştir. Bu komisyonun görevi arazilerin ve suyun kullanımını ve vergi sistemini düzenlemek, köylerin ve cemaatlerin yeni idarî sistemde yönetilebilmesi için materyaller toplamak ve bu idarî yapının başına getirilecek nahiye başkanları ve aksakallıları yerli halkın içinden seçerek yeni bölgenin idarî sistemini oluşturmaktı. Yeniden yapılanma süreci içerisinde halk, yerli ve göçebe olarak iki kısma ayrılmıştır. Yerli halklar olarak Şorahan bölgesinde yaşayan topluluklar kastedilirken göçebe ve yarı göçebe olarak da Çimbay bölgesinde yaşayanlar kastedilmiştir. Çimbay bölgesinde yaşayan toplulukların göçebe olarak nitelendirilmesinin bir nedeni de arazilerin su baskınları dolayısıyla yaşanamayacak hâle gelmesi ve halkın başka bölgelere göç etmesidir. 184
Şorahan bölgesinde genelde yerli topluluklar yaşadığı için bu bölge köylere ve
182
Polojeniye ob upravlenii Turkistanskim krayem (Türkistan Bölgesinin Yönetimi Hakkındaki Durum), Taşkent 1911, s. 20. 183
184
Karakalpakstan Respublikasi Orayliq Ma’mleketlik Arkhivi (KARОМА) (Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti Merkezî Devlet Arşivi), fond:9, dosya:3, s. 38–74. 69 nahiyelere ayrılmıştır. Çimbay bölgesinde ise göçebe ve yarı göçebe toplulukların yaşaması göz önünde bulundurularak Ru sistemiyle uyumlu bir ayrım yapılmıştır.
Rusya hükûmeti başlangıçta Karakalpakların yaşadığı bölgelerdeki Ru sistemine dokunmamıştır. Fakat belli bir zaman sonra Ru başkanlarının bu topluluklar üzerindeki baskısı artınca bu duruma bir çare bulmak gereğini anlamıştır. Amuderya Bölgesi’nin başkanı Albay İvanov, 1 Ocak 1875’te bununla ilgili olarak çarlığa şunları yazmıştır: “Karakalpakların yönetim düzeninin eskiden olduğu gibi aynen kalması bizim için gerçekten kolay değildir. Çünkü Ru başkanları yahut diğer adıyla büyük aksakallılar her fırsatta hâkimiyetlerini güçlendirerek sık sık ayaklanmaktadırlar. Ru başkanları bizim halk ile ilişki kurmamıza da büyük bir engeldir. Benim tavsiyem Ru yönetiminin değiştirilmesidir. Bunun yerine iş başına gelecek aksakal yahut Ru başkanı seçimle yahut bizim atamamızla göreve gelmelidir. Ayrıca Karakalpakların yaşadığı bölgeler onların istekleri doğrultusunda yeni köylere ve nahiyelere bölünmelidir.” 185
İvanov’un gönderdiği bu rapor Türkistan valisi Kaufman tarafından da beğenilmiştir. Vali Kaufman 20 Mart 1875’te Millî Savunma Bakanına yazdığı raporda İvanov’un fikirlerinden de bahsetmiştir. Kaufman’a göre: “Amuderya Bölümü’nün yerli yönetimi hakkında söz edecek olursak Ru yönetiminin seçimle iş başına getirilmesi gerektiği konusunda fazla bir şey söylememize gerek yoktur. Çünkü Amuderya’nın sağındaki arazilerde yaşayan Karakalpak ve Türkmen biyleri ile aksakallıları hanlık hükûmetinin yönetim boşluğundan da yararlanarak yönettikleri halk nazarında büyük bir hâkimiyete sahip olmuşlardır. Bu durum bizim için kabul edilemez bir durumdur. Biz bu yönetim tarzıyla anlaşamayız.” 186
İşte bu yönetim tarzının değiştirilmesi ve bu konularda araştırmalar yapmak maksadıyla 1875 yılında Albay Nosoviç başkanlığında bir heyet “Yürütme Komisyonu” adı altında Karakalpak topraklarına gönderilmiş, bu komisyon Karakalpaklar arasında kaldığı 1875–1876 yılları arasında bu yöreler hakkında çok önemli bilgi ve materyaller toplayarak merkezî yönetime sunmuştur. Bu bilgi ve materyallere göre bu bölge nahiyelere, aksakallıklara bölünmüş; bu bölünme sayesinde de su kanallarından faydalanma ve yeni vergi sistemine geçiş süreci başlamıştır. Komisyonun topladığı materyallere göre Amuderya’nın güneyinde yer
185
ÖZROMA, fond: İ-I, liste:14, dosya:125, s. 28. 186
ÖZROMA, fond:1, liste:16, dosya:781, s. 26–31. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|