GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
160
Türk kavimleri, büyük acılarla Sosyalizmi yaşamak durumunda bırakılmıştır. İhtilâl sayesinde yönetime gelen Bolşevikler, hiçbir engel tanımadan yollarına devam etmişlerdir. Herhangi bir engel durumunda da askerî güç kullanarak ayaklanmacıları öldürmüşlerdir. Bolşeviklerin politikaları gereği Türk kavimleri kamplara bölünerek birbirine düşman edilmiş, millî örf ve âdetler yok edilmiş, ülkede yüzyıllardır devam eden ekonomik ve siyasî yapı tamamen değiştirilmiştir. Bu nedenle yerli kavimler, Sovyet politikalarını isteyerek desteklememişlerdir. Karakalpaklar başta olmak üzere diğer Türk kavimleri, kendi fikirlerini Sovyetlere ilettiklerinde hiç dikkate alınmamışlardır. Sovyetler tarafından alınan her karar sonrasında bir kısım insanlar sürgüne gönderilmiş yahut öldürülmüştür. Bu şekilde halka korku salınmış ve onların alınan kararlara itiraz etmemeleri sağlanmıştır.
Bolşevikler, yönetimi ele geçirmelerinden itibaren yerli kavimlerle mücadeleye girmiştir. Yerli halkın istekleri dikkate alınmadan askerî güç kullanılmıştır. Bu nedenle de bütün Sovyet topraklarında Bolşeviklere karşı millî mücadele hareketleri başlamıştır. Karakalpaklar, alınan sert tedbirlere rağmen Sovyet hükûmetine karşı ayaklanmışlardır. Bu uğurda binlerce kişi hayatını kaybetmiştir. Her ekonomik, siyasî yahut kültürel kararın sonrasında bunlara karşı çıkan bazı insanların kelleleri koparılmış, uygulamada yine başarısız olunmuşsa yeniden öldürme işlemlerine başvurularak baskı arttırılmıştır. Bu yıllarda zaten sayıları az olan Karakalpaklar önemli bir nüfus kaybına uğramıştır. Sovyetlerin uyguladığı baskılar sonucunda 1920–1940 yılları arasında Karakalpakların en önemli aydınları ve fikir adamları hayatını kaybetmiştir. Karakalpakistan’da kurulan Bolşevik yönetim, Karakalpakların isteğiyle değil; merkezi Rusya olan Sovyetlerin askerî gücü sayesinde kurulmuştur. Bu nedenle de 1917–1922 yılları arasında özellikle Amuderya Nehri’nin sağ yakasında Bolşevik yönetime karşı ayaklanmalar çıkmıştır. Ayaklanmanın önderlerinden Ubeydullah Bavyeddinov, Kutlu Murat Biy, İnayat Bey, İbrahim Adilov, Seyitnazar Pirnazarov başta olmak üzere birçok Karakalpak kahramanı öldürülmüştür. Bu yıllarda yapılan baskılar Karakalpakistan halkını sindirmenin ilk devresini oluşturmuştur. İkinci baskı devresi 1928–1930 yıllarında gerçekleşmiştir. Bu dönemde Sovyetler ekonomik krize girmiştir. Ekonomik darboğazdan da yararlanarak iş başına gelen Stalin, bütün ülkede acımasız bir totaliter rejim kurmuştur. Stalin resmen olmasa da Sovyetler Birliği’ndeki kavimlerle 161
savaşmıştır. Onun döneminde sürgün edilmeyen yahut kıyıma uğramayan kavim kalmamıştır. Bütün SSCB’de olduğu gibi Karakalpakistan’da da gıda, su ve arazi vergileri artırılmıştır. Stalin döneminde köylülerin ellerindeki topraklar devletleştirilmiş, buna karşı çıkanlar Sibirya’ya sürgün edilerek esir kamplarında çalıştırılmıştır. Ayrıca mescit ve medreseler kapatılarak din adamları devlet düşmanı ilân edilmiştir. Karakalpak ileri gelenleri milliyetçi oldukları ve kapitalizmi savundukları gerekçesiyle yok edilmişlerdir. 1928 yılında Komünist Partiden 200 kişi, kolektif çiftliklerden 1000 kişi hükûmete karşı oldukları gerekçesiyle sürgün edilmişlerdir. 450
Karakalpakistan Komünist Partisi bölge komitesi üyelerinden Ö. Bekimbetov ve F. Matkarimov sağcı oldukları gerekçesiyle cezalandırılmışlardır. Tahtaköprü Komünist Partisi bölge komitesi başkanı Abdullayev, Kıpçak bölge polis şefi Jılkıbayev, Sarıbiy’deki köy ekonomi şirket başkanı Matyakubov hapse atılarak sorguya çekilmişlerdir. 451
Karakalpakistan bölge hâkim yardımcısı Karabay Ermanov görevinden alınarak Komünist Partiden atılmıştır. 452 Bolşeviklerin uyguladığı bu sınır tanımayan politikalara karşı en büyük tepki 1929 yılında çıkan Tahtaköprü Ayaklanması olmuştur. Bu ayaklanma da asıl çıkış nedenlerine bakılmadan çok sert bir şekilde bastırılmıştır. Ayaklanmaya katılanlar hiç mahkemeye çıkarılmadan vatana ihanet suçuyla idam edilmişlerdir. 453 Sovyetlerin aldığı karar gereği 1930 yılında 804 aile, yerlerinden edilerek başka bölgelere sürgün edilmiştir. 454
Törtkül’den 36, Şabbaz’dan 43, Kıpçak’tan 35, Hocaeli’den 43, Konırat’tan 20, Kegeyli’den 44, Çimbay’dan 43, Tahtaköprü’den 18, Karaözek’ten 10 aile mecburi göçe tâbi tutulmuşlardır. 455
Karakalpakistan’daki üçüncü baskı devresi Karakalpakların manevî değerlerine karşı yapılmıştır. 1928–1930 yılları arasında Latin alfabesine geçilmiştir. Buradaki en büyük amaç, eski dönemde Arap alfabesiyle yazılan kitapların okunmasına engel olmak ve geçmiş ile bağı koparabilmektir. Bu amaçlar doğrultusunda öncelikle Arapça yazılan bütün kitap ve el yazmaları toplatılmıştır.
450
Avezov-P. Varlamov, ayn. esr., s. 38–47. 451 KRJKA, fond:1, liste:2, dosya 64, s. 1 b . 452 KRJKA, liste: 159, dosya: 200, s. 5 b . 453 KRJKA, fond:1, liste: 2, dosya: 980, s. 1–72; dosya: 661, s. 20–21; dosya: 664, s. 115, 119. 454 KRJKA, fond:1–50, 51, s. 69. 455 KRJKA, liste:159, dosya: 12, s. 232. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|