Gistologiya, stitologiya va

Lizosom alar
Bu organellalar De Dyuv tomonidan 1955-yilda ta ’riflangan 
b o 'lib, 
lizosoma
(yunon. lisis - eritish, soma - tana) deb ataladi. 
Ular kislotali sharoitda ta’sir etuvchi gidrolitik fermentlarga boy.
68

---

Lizosomalar sut emizuvchilarda, qushlar, amHbiylarda, boshqa 
hayvon va odarn organizmi hujayralarida topilgan.
Elektron mikroskop ostida zarrachalar kattaligi o ‘rtacha 0 ,2 -
0,4 mkm boMib, dumaloq shaklga ega. Bu tanachalar qalinligi 8 
nm keladigan m embrana bilan o ‘ralgan. Lizosomalar ichki mod­
dasi turli xil tabiatli bo'lib. k c p in c h a qoramtir ko‘rinishga ega. 
Lizosomalar qobig‘i buzilganda gidrolitik fermentlar ajraladi. 
I izosomalarda hozirgi davrda 50 dan ortiq ferment (kislotali 
tosfataza. kislotali ribonukleaza, arilsulfataza, beta-glyukuroni- 
daza. beta-galaktozidaza, esteraza, lipaza. katepsinlar va bosh- 
qalar) aniqlangan. Lizosomal fermentlar kislotali muhitda (pH- 
5.0) eng yuqori faollikka ega. Lekin 1 izosomalarda lipidlami 
(xususan. fosfolipidlami) parchalovchi fermentlar juda kam yoki 
butunlay bo’lmaydi. Shuning uchun lizosomalarda parchalan- 
magan qoldiq moddalardan (asosan fosfolipidlardan) tashkil 
topgan inielinsimon struktura qoladi.
Lizosomalarning asosiy Hziologik faoliyati uning hujayra 
ichiga pinotsitoz va fagotsitoz yoMi orqali kirgan moddalarni 
h a/m qilishidadir. Shuning uchun ii/.osomalar fagotsitoz qilishga 
i\tisoslashgan hujayralarda (neytrollllar, makrofaglar) ko p bo‘- 
ladi. Bundan tashqari lizosoma ba’zi hujayralarda o ‘ziga xos 
va/ifalarni ham bajaradi. Masalan. qalqonsimon bez hujayra- 
laridagi lizosoma tireoid gormonni hosil qilishda, urugManishda 
tuxum hujayraga spermatozoidni kirishi uchun tuxum hujayra 
qobigMni cntishda ishtirok etadi. Ayrim hujayralarda lizosomalar 
o ‘z feimcmlarini hujayralararo bo ‘shliqqa ajratadi. Masalan, 
osteoklastlar lizosomalaridan sekretsiya qilingan kollagenaza 
tasirida 
suyak 
to'qimasining 
matriksi 
parchalanadi. 
l izosomalarning birlamchi va ikkilamchi turlari farqlanadi.