Gömrük işi Hazırladı: L. M. Hüseynova

208 
 
çoxtərəfli  olması  ilə  seçilir.belə  ki,  GTM  həm  gömrük  rüsumuna  cəlb  edilən.  həm  də 
edilməyən  mallar  ttəbiq  olunur.  Bundan  başqa  GTM  gömrük  ödənclərindən  fərqli  olaraq 
təkcə gömrük sərhədini əhatə etmir, malın bütün hərəkətində onu müşayiət edərək, rəqabət 
qabiliyyətinə təsir edir. 
Beləliklə, qeyri tafir tənzimlənməsinin inkişafı xarici ticarət sahəsində iqtisadi siyasıtin 
çevik, operativ və güvənli vasitələrlə təmin edilməsi zəryrəti ilə bağlıdır. Ardıcıllıq, çeviklik 
və  digər  xüsusiyyətlər  qeyri-tarif  məhdudiyyətləri  müasir  şəraitdə  dövlət  siyasətinin  ən 
ə
lverişli vasitələrinə çevrilir. 
Məsələn,  idxal  kvotaları  imkan  verir  ki,  daxili  bazara    buraxılacaq  xarici  məhsulun 
dəqiq  miqdarı  müəyyən  edilsin:  ingiltərədə  kartofun  idxalına  kvotalar  ölkədəki 
məhsuldarlığa  görə  müəyyən  edilir,  Avstriyada  kök  və  çiyələyə  mövcümi  məhdudiyyətlər 
yerli məhsulu maneəsiz satmağa imkan yaradır. 
Məlum  olduğu  kimi,  vacib  məhsullarla  daxili  tələbatın  yerli  mallar  hesabına  təmini 
ABŞ, böyük Britaniya, Almaniya, Fransa, İsveçrənin strateji doktrinasının tərkib hissəsidir. 
Ona görə də bu ölkələrdə hətta rentabelli olmayan sahələr də bilavasitə, yaxud qiymətlərin 
“dəstəklənməsi”  hesabına  subsidiyalaşdırılır.  Bunun  üçün  vəsait  isə  idxal  edilən  kənd 
təsərrüfatına məhsullarına vergilər hesabına təmin edilir. 
Kənd  təsərrüfatının,  eləcə  də  iqtisadiyyatın  digər  sahələrinin  dövlət  tərəfindən 
dəstəklənməsində  belə  vasitələrin  tətbiqi  Azərbaycan  üçün  də  çox  mühüm  əhəmiyyətə 
malikdir.  
 
    
 
 

---

209 
 
12. Gömrük statistikası və XİF-nin Əmtəə Nomenklaturası. 
Suallar: 
1.  Əmtəə nomenklatura anlayışı. 
2.  Beynəlxalq təcrübədə istifadə edilən təsnifat sistemləri və əmtəə 
nomenklaturaları. 
3.  Malların Təfsiri və Kodlaşdırılmasının Ahəngdar sistemi. 
4.  Xarici İqtisadi Fəaliyyətin Vahid Əmtəə Nomenklaturası. 
5.  Əsas interpritasiya qaydaları. 
6.  Gömrük statistikası.  
Gömrük hüququ baxımından mallar istənilən daşınan əmlak, o cümlədən valyuta, 
valyuta sərvətləri, elektrik, istilik və digər enerji növləri, habelə beynəlxalq sərnişin və yük 
daşınmalarında istifadə olunan nəqliyyat vasitələri istisna olmaqla, digər nəqliyyat vasitəsi 
kimi xarakterizə olunur. 
Bir iqtisadi kateqoriya kimi isə mallar bazara alınmaq, istifadə və ya istehlak etmək 
məqsədilə təklif olunan, istehlak, habelə ehtiyac tələbini ödəyə bilən, bazarda reallaşdırılan, 
alqı-satqı obyekti olan məhsullardır. 
Dövlət gömrük nəzarəti baxımından malların təsnifatı onların aidiyyatının müəyyən 
olunmasına, onların stasusunun təyini üzrə malların hansı gömrük prosedurun altında 
yerləşdirilməsini xarakterizə edərək, malların gömrük sərhədindən keçirilmə xüsusiyyətinə, 
hansı növ nəqliyyat vasitəsində daşınmasına, gömrük-tarif tənzimlənməsi ilə əlaqədar olan 
qanunvericiliyə müvafiq dəqiq vergi və rüsum növlərinə cəlb olunmasına, aparılması və 
gətirilməsinə qadağan qoyulmuş malların dövriyyəsinə, habelə qaçaqmalçılıq və gömrük 
qaydalarının pozulmasına qarşı mübarizəyə, xarici ticarətin gömrük statistikasının ayrı-ayrı 
mal qrupları üzrə dəqiq üçot və hesabatına zəmin yaratmaqla iqtisadiyyat və xarici ticarət 
sahəsindəki pozuntuların aşkara çıxarılmasını təmin edir.  
Xarici  iqtisadi  fəaliyyətin  əmtəə  nomenklaturasının  aparılması,  malların 
təsnifatlandırılması və kodlaşdırılması gömrük işinin mühüm tərkib hissələrindəndir. 

---

210 
 
Malların  dəyərinin  obyektiv  meyarlar  əsasında  müəyyən  edilməsi  və  gömrük 
ödənclərinin tutulması onların düzgün təsnifatlandırılmasından çox asılıdır. Malların düzgün 
təsnifatlandırılması,  həmçinin,  xarici  ticarətin  gömrük  statistikasının  obyektivliyinin 
yüksəldilməsi,  malların  və  nəqliyyat  vasitələrinin  gömrük  rəsmiləşdirilməsi  və  onlara 
gömrük nəzarəti proseslərində ölkənin gömrük siyasətinin həyata keçirilməsi üçün konkret 
tədbirlər  görülməsində  də  mühüm  əhəmiyyətə  malikdir.  Buna  görə  də  gömrük  işinin 
səmərəliliyinin  artırılması  gömrük  orqanı  əməkdaşlarından  malların  təsnifatlandırılması 
nəzəriyyələrini  və  əsas  təsnifat  sistemlərini  dərindən  bilməyi,  bu  sistemlərin  köməyi  ilə 
nəzəri və təcrübi məsələləri həll etmək bacarığına yiyələnməyi tələb edir. 
“Əmtəə  nomenklaturası”  anlayışının  əsas  elementləri  “əmtəə”  və  “nomenklatura” 
ifadələrdir.  Nomenklatura    (lat  nomenclatura  -  siyahı)  –  elm,  texnika  və  fəaliyyətin  digər 
sahələrində işlədilən adlar, anlayışlar göstəricisinin sistemidir (məcmusudur). 
Gömrük  sərhədindən  keçirilən  malların  başlıca  xarakterik  xüsusiyyətləri  onların 
maddi-mövcudluq  forması  və  daşınma  qabiliyyətliyidir.  Bu  xüsusiyyətlər  Gömrük 
Məcəlləsinində istifadə edilən əsas anlayışlar sistemində öz əksini tapır.  
Elmi-texniki  tərəqqi  və  texnologiyaların  təkmilləşdirilməsi  ilə  sənayenin  müxtəlif 
sahələrində  və  kənd  təsərrüfatında  istehsal  edilən  malların  çeşidi  çox  genişlənmiş  və  bu 
proses daim inkişafdadır. Yüz minlərlə müxtəlif növ və çeşiddə mallar mövcuddur. Onların 
ayrı-ayrılıqda  öyrənilməsi  çox  çətin  olduğundan  onlar  müxtəlif  xassələrinə  görə  yığcam 
çoxluqlar  halında  bir  yerə  cəmlənə  bilər.  Bu  çöxluqlar  isə  öz  növbəsində  bölmə,  qrup, 
yarımqruplar  şəklində  sistemləşdirilə  bilər.  Xarici  ticarətdə  yük  dövriyyəsinin  gömrük 
tənzimlənməsi  zamanı  malların  sistemləşdirilməsi  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Belə 
məsələlərin həllində malların təsnifatlandırılmasından istifadə edilir. 
“Təsnifat” anlayışı obyektlərin verilmiş böyük çoxluqlarının müəyyən kiçik çöxluqlara 
(sinif, yarımsinif, qrup, yarımqrup, növ və s.) bölünməsi mənasını verir. Bu zaman yaranan 
sistem  təsnifatlandırılma  adlanır.  Qarşıya  qoyulmuş  məsələnin  mahiyyətindən  asılı  olaraq 
təsnifatlandırmanı bir neçe istiqamətdə aparmaq olar. Məsələn, istehsal sahələri, hasırlandığı 
materiallar,  emal  dərəcəsi,  funksional  təyinatına  görə  mallar  qruplaşdırıla  bilər. 

---