Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B. Muxametov, A. A. Abduvohidov buxgalteriya hisobi

To’lov talabnomalari bilan hisob-kitoblar. To’lov talabnomasi - mablag’larni oluvchining mablag’larni to’lovchi tomonidan to’lov talabnomasida ko’rsatilgan summani bank orqali to’lash to’g’risidagi talabi nazarda tutilgan hisob-kitob hujjatidir. To’lov talabnomasi xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning faqat asosiy talab qilib olinguncha depozit hisobvarag’iga taqdim etilishi mumkin.

To’lov talabnomasi tovarlar (ishlar, xizmatlar) uchun, shuningdek mablag’larni oluvchi hamda mablag’larni to’lovchi o’rtasida tuzilgan shartnomada nazarda tutilgan boshqa to’lovlar bo’yicha taqdim etilishi mumkin.

To’lov talabnomalari quyidagi turlarga bo’linadi:

- aktseptli to’lov talabnomasi - to’lov talabnomasida nazarda tutilgan summa mablag’larni to’lovchi tomonidan aktseptlanganidan (tan olinganidan) so’ng, to’lovlar amalga oshiriladigan hisob-kitob hujjatidir;

- aktseptsiz to’lov talabnomasi - to’lov talabnomasida nazarda tutilgan summa mablag’larni to’lovchining roziligi bo’lishi yoki bo’lmasligidan qat’i nazar, to’lovlar amalga oshiriladigan hisob-kitob hujjatidir.

Tovarlarni etkazib beruvchi to’lov talabnomasining “To’lov maqsadi” grafasida:

- shartnoma turi, sanasi va tartib raqami;

- tovarni jo’natish (topshirish) sanasi va tovar-transport yoki qabul qilish-topshirish hujjatlari raqami hamda transport turi, tovarlar pochta aloqasi orqali jo’natilganda esa, pochta kvitantsiyalarining raqami;

- tovarlar sotib oluvchining transport vositasi bilan olib ketilganda “__-sonli ishonch xati asosida sotib oluvchining transport vositasi bilan olib chiqib ketilgan” degan yozuv ko’rsatilishi shart.

To’lov talabnomasi bitta operatsiya bo’yicha takroran taqdim etilishi mumkin emas, dastlabki to’lov talabnomasi mablag’larni to’lovchiga xizmat ko’rsatuvchi bankka kelib tushmagan hollar bundan mustasno.

To’lov talabnomasi mablag’larni oluvchi tomonidan mazkur “O’zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar to’g’risidagi NIZOM” 7-ilovasiga muvofiq shakldagi ikki nusxada tuzilgan Reestr bilan birga unga xizmat ko’rsatuvchi bankka taqdim qilinadi. Reestrning birinchi nusxasi tashkilot rahbari va buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish vazifalarini amalga oshiruvchi shaxs tomonidan imzolangan hamda tashkilot muhri bilan tasdiqlangan bo’lishi kerak, bunda tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan taqdim qilingan reestrda muhr izining mavjudligi talab etilmaydi. Reestrning birinchi nusxasi qabul qilish sanasi ko’rsatilib, bank mas’ul xodimining imzosi va bank tomonidan unga biriktirib qo’yilgan muhr bilan tasdiqlangan holda mablag’larni oluvchiga xizmat ko’rsatuvchi bankda qoladi.

Reestrning ikkinchi nusxasi qabul qilish sanasi ko’rsatilib, buxgalterning imzosi va bank tomonidan buxgalterga biriktirib qo’yilgan muhr bilan tasdiqlangan holda mablag’larni oluvchiga qaytariladi.

Aktseptli to’lov talabnomalari quyidagicha taqdim qilinadi:

a) mablag’larni to’lovchi va mablag’larni oluvchiga bitta bank tomonidan xizmat ko’rsatilganda, to’lov talabnomasi uch nusxada taqdim qilinadi.

Bunda to’lov talabnomasining birinchi va ikkinchi nusxalari - bankda qoldiriladi. To’lov talabnomasining uchinchi nusxasi - u kelib tushgandan keyingi ish kunidan kechiktirmay, bank tomonidan hujjatni qabul qilish sanasi ko’rsatilgan holda aktseptlash uchun mablag’larni to’lovchi yoki uning vakiliga topshiriladi.

Mijoz tomonidan to’lov talabnomasi aktseptlanganidan va to’lov amalga oshirilganidan so’ng, to’lov talabnomasining:

- birinchi nusxasi - bankning kunlik hujjatlar yig’majildiga tikib qo’yiladi;

- ikkinchi nusxasi - mablag’larni oluvchining shaxsiy hisobvarag’idan ko’chirmaga ilova qilingan holda mablag’larni oluvchiga taqdim qilinadi;

b) mablag’larni to’lovchi va mablag’larni oluvchiga turli banklar tomonidan xizmat ko’rsatilganda - to’lov talabnomalari uch nusxada mablag’larni oluvchi bankka taqdim qilinadi. To’lov talabnomasining barcha nusxalari mablag’larni to’lovchiga xizmat ko’rsatuvchi bankka yuboriladi. Bunda to’lov talabnomasining:

- birinchi va ikkinchi nusxalari - bankda qoldiriladi;

- uchinchi nusxasi - keyingi ish kunidan kechiktirmay (mablag’larni to’lovchi yoki uning vakili belgilangan muddatda bankka tashrif buyurmagan hollar bundan mustasno), bank tomonidan qabul qilish sanasi ko’rsatilgan holda aktseptlash uchun mablag’larni to’lovchi yoki uning vakiliga topshiriladi;

c) mablag’larni to’lovchi to’lov talabnomasini belgilangan muddatda bankka tashkilot rahbarining imzosi bilan aktsept to’g’risida to’lov talabnomasining yuqoridagi chap burchagiga belgi qo’yib qaytarishi kerak. Mablag’larni to’lovchi belgilangan muddatda o’zining roziligi yoki to’lovdan to’laligicha yoxud qisman bosh tortishi to’g’risida ma’lum qilmagan taqdirda, to’lov talabnomasi bank tomonidan umumiy tartibda aktseptlanadi hamda to’lov amalga oshirilgandan so’ng, to’lov talabnomasining:

- birinchi nusxasi - bankning kunlik hujjatlar yig’majildiga tikib qo’yiladi;

- ikkinchi nusxasi - mablag’larni to’lovchining shaxsiy hisobvarag’idan ko’chirmaga ilova qilingan holda mablag’larni to’lovchiga taqdim qilinadi.

To’lov talabnomasiga debitorlik-kreditorlik qarzlarini solishtirish dalolatnomasi, tovarlar (ishlar, xizmatlar) to’g’risidagi dalolatnomaning ilova qilinishi to’lov talabnomasini aktseptlash uchun asos bo’lmaydi. To’lov talabnomasini boshqa usullar bilan (debitorlik-kreditorlik qarzlarini solishtirish dalolatnomasi va bajarilgan ishlar (xizmatlar) bo’yicha dalolatnomaning to’lov talabnomasiga ilova qilinishi) aktseptlashga yo’l qo’yilmaydi.

Aktseptsiz to’lov talabnomalari bankka:

a) mablag’larni to’lovchi va mablag’larni oluvchiga bitta bank tomonidan xizmat ko’rsatilganda, to’lov talabnomalari uch nusxada taqdim qilinadi. Bunda to’lov amalga oshirilgandan so’ng, to’lov talabnomasining:

- birinchi nusxasi - bankning kunlik hujjatlar yig’majildiga tikib qo’yiladi;

- ikkinchi nusxasi - mablag’larni to’lovchining shaxsiy hisobvarag’idan ko’chirmaga ilova qilingan holda mablag’larni to’lovchiga taqdim qilinadi;

- uchinchi nusxasi - mablag’larni oluvchining shaxsiy hisobvarag’idan ko’chirmaga ilova qilingan holda mablag’larni oluvchiga taqdim qilinadi;

b) mablag’larni to’lovchi va mablag’larni oluvchiga turli banklar tomonidan xizmat ko’rsatilganda - to’lov talabnomalari ikki nusxada taqdim qilinadi. Bunda mablag’larni oluvchiga xizmat ko’rsatuvchi bank tomonidan to’lov talabnomasining barcha nusxalari mablag’larni to’lovchiga xizmat ko’rsatuvchi bankka yuboriladi va to’lov amalga oshirilgandan so’ng, to’lov talabnomasining:

- birinchi nusxasi - bankning kunlik hujjatlari yig’majildiga tikib qo’yiladi;

- ikkinchi nusxasi - mablag’larni to’lovchining shaxsiy hisobvarag’idan ko’chirmaga ilova qilingan holda mablag’larni to’lovchiga taqdim qilinadi.

Elektron to’lovlar tizimi orqali bankka kelib tushgan elektron to’lov talabnomalari ro’yxat ko’rinishida chop etilib, bankning kunlik hujjatlar yig’majildiga tikib qo’yiladi. Elektron to’lov talabnomasining nusxasi mablag’larni oluvchining shaxsiy hisobvarag’idan ko’chirmaga ilova qilingan holda mablag’larni oluvchiga taqdim qilinadi.

Mablag’larni to’lovchining hisobvarag’ida mablag’lar mavjud bo’lmagan taqdirda, to’lov talabnomasi “Muddatida to’lanmagan hisob-kitob hujjatlari” (2-kartoteka) 90963 balans hisobvarag’iga joylashtiriladi hamda bu haqda uch ish kuni ichida mablag’larni oluvchiga xizmat ko’rsatuvchi bankka ma’lum qilinadi va mablag’larning kelib tushishiga qarab to’lab boriladi.

Mablag’larni to’lovchining hisobvarag’ida etarli mablag’ bo’lmagan taqdirda, bank tomonidan hisobvaraq qoldig’i doirasida to’lov amalga oshiriladi. Mablag’larning etarli bo’lmagan qismi doirasida to’lov talabnomasi “Muddatida to’lanmagan hisob-kitob hujjatlari” (2-kartoteka) 90963 balans hisobvarag’iga joylashtiriladi, bunda to’lov talabnomasining orqa tomonida qisman to’langan summa va sana ko’rsatilib, imzo qo’yiladi.

Aktseptli va aktseptsiz to’lov talabnomalarining “Muddatida to’lanmagan hisob-kitob hujjatlari” (2-kartoteka) 90963 balans hisobvarag’idan hisobdan chiqarilishi mablag’larni oluvchining yozma arizasiga asosan amalga oshiriladi hamda unga xizmat ko’rsatuvchi bankka ijro etilmasdan qaytarib yuboriladi.

Aktseptli to’lov talabnomasining nusxasi bankka kelib tushgandan keyingi kundan kechiktirmay, mablag’larni to’lovchi yoki uning vakiliga “To’lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari” jurnalida imzo qo’ydirgan holda topshiriladi hamda “To’lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari” (1-kartoteka) 90962 balans hisobvarag’iga joylashtiriladi.

Aktseptli to’lov talabnomasining nusxasini mablag’larni to’lovchi yoki uning vakiliga imzo qo’ydirgan holda topshirish imkoni bo’lmagan taqdirda, to’lov talabnomasi u kelib tushgandan so’ng, o’n ish kuni o’tgach mablag’larni oluvchiga xizmat ko’rsatuvchi bankka to’lov talabnomasining yuqori chap burchagiga “Mijozning kelmaganligi sababli ijro etilmadi” deb yozilgan holda ijro etilmasdan qaytarib yuboriladi.

Agar o’n kun ichida mablag’larni to’lovchining topshirig’iga ko’ra uning hisobvarag’idan mablag’larni hisobdan chiqarish operatsiyalari (jumladan, naqd pul berish) amalga oshirilgan bo’lsa, mablag’larni oluvchi mablag’larni to’lovchiga xizmat ko’rsatuvchi bankdan Hisob raqamlar ochish, mijozlar hisob raqamlaridan mablag’larni o’tkazish va ko’chirish, mehnatga haq to’lash va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa ehtiyojlar uchun naqd pul berish bo’yicha belgilangan talablarni buzganlik uchun tijorat banklariga jazo jarimalarini qo’llash tartibi to’g’risidagi nizomga (ro’yxat raqami 1044, 2001 yil 30 iyun) muvofiq jarima undirishga haqli.

Mablag’larni to’lovchiga xizmat ko’rsatuvchi bank tomonidan aktseptli to’lov talabnomalarini aktseptlash bo’yicha quyidagi muddat belgilanadi:

- bir hududda (viloyatlar, Toshkent shahri, Qoraqalpog’iston Respublikasi) joylashgan mijozlar uchun - to’lov talabnomasi topshirilganidan keyingi kundan boshlab uch ish kuni;

- boshqa hududda joylashgan mijozlar uchun - to’lov talabnomasi topshirilganidan keyingi kundan boshlab besh ish kuni;

- mablag’larni to’lovchining yozma talabiga ko’ra - to’lov talabnomasi topshirilganidan keyingi kundan boshlab o’n ish kuni.

Mablag’larni to’lovchi ushbu muddat ichida to’lov talabnomasini aktseptlashni to’la yoki qisman yozma ravishda rad etish huquqiga ega.

Mablag’larni to’lovchining yozma ravishdagi arizasi imzolar namunalari va muhr izi qo’yilgan varaqchada ko’rsatilgan shaxslar tomonidan imzolanishi va arizada to’la yoki qisman rad etish sabablari ko’rsatilishi shart.

Mablag’larni to’lovchi tomonidan bankka aktseptlashni to’la rad etish bo’yicha murojaat kelib tushgan taqdirda, to’lov talabnomasi shu kunning o’zida “To’lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari” (1-kartoteka) 90962 balans hisobvarag’idan olinib, ijro etilmasdan mablag’larni oluvchiga xizmat ko’rsatuvchi bankka murojaatning nusxasi bilan birga qaytarib yuboriladi.

Mablag’larni to’lovchi tomonidan aktseptlash qisman rad etilgan taqdirda, to’lov aktseptlangan summa doirasida amalga oshiriladi. Mablag’larni to’lovchining hisobvarag’ida mablag’ bo’lmagan taqdirda, to’lov talabnomasi “Muddatida to’lanmagan hisob-kitob hujjatlari” (2-kartoteka) 90963 balans hisobvarag’iga joylashtiriladi. Bunda mablag’larni oluvchiga xizmat ko’rsatuvchi bank uch ish kuni ichida mablag’larni to’lovchiga xizmat ko’rsatuvchi bank tomonidan to’lov talabnomasini aktseptlashning qisman rad etilganligi to’g’risida yozma ravishda xabardor qilinadi.

Mablag’larni to’lovchi mazkur Nizomning 52-bandida belgilangan muddatda to’lov talabnomasini aktseptlash yoxud aktseptlashni to’la yoki qisman rad etish bo’yicha bankka murojaat qilmagan taqdirda, to’lov talabnomasi aktseptlangan hisoblanadi. To’lov talabnomasini aktseptlashni to’la yoki qisman rad etish sabablari va ularni asoslashga doir nizolar banklar tomonidan ko’rib chiqilmaydi.

Mablag’lar quyidagi hollarda aktseptsiz hisobdan chiqariladi:

- to’lov talabnomasiga mablag’larni to’lovchining summani tan olganligi to’g’risidagi yozma xati asl nusxada ilova qilinganda. Debitorlik-kreditorlik qarzlarini solishtirish dalolatnomasi, tovarlar (ishlar, xizmatlar) to’g’risidagi dalolatnomaning to’lov talabnomasiga ilova qilinishi aktseptsiz hisobdan chiqarish uchun asos bo’lmaydi;

- banklar tomonidan - mablag’larni to’lovchining asosiy hisobvarag’iga xizmat ko’rsatuvchi bankka - mablag’larni to’lovchining kreditlar bo’yicha qarzlari o’z vaqtida so’ndirilmaganda;

- qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa hollarda.

Bunday hollarda, to’lov talabnomasining yuqori o’ng burchagiga “Aktseptsiz” degan yozuv kiritiladi.

Bank amaliyot kuni davomida mablag’larni to’lovchiga xizmat ko’rsatuvchi bankka kelib tushgan aktseptsiz to’lov talabnomalari bo’yicha tegishli summa shu kunning o’zida to’lanadi, mablag’larni to’lovchining hisobvarag’ida mablag’ bo’lmagan yoki etarli mablag’ bo’lmagan taqdirda, to’lov talabnomasi to’lanmagan summa doirasida “Muddatida to’lanmagan hisob-kitob hujjatlari” (2-kartoteka) 90963 balans hisobvarag’iga joylashtiriladi.