Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 105 Komandanlıq ... şair Ənvər Əlibəylinin simasında, özü- nün ən bajarıqlı və döyüşkən zabitini tanıyır. Sizin qəhrə-man şairinizlə fəxr etməyə haqqınız vardır». Ənvər Əlibəyli kimi müharibənin ilk günlərindən «Ədəbiyyatımızın «çevik və kütləvi» növü olan şeir, oçerk, publisistik məqalələri ilə döyüşə başlayan S.Vurğun, M.Ra- him, S.Rüstəm, Əliağa Vahid, Ə.Cəmil, R. Rza, Zeynal Xə-lil, O. Sarıvəlli öz əsərlərində xalqını ağır döyüşlərdə mətin və iradəli olmağa səsləyir, qələbəyə onlarda dərin inam hissi oyadır, möhkəmləndirirdi. S. Vurğun «Ananın öyüdü» şei-rində övlad, vətən, torpaq sevgisiylə oğul-qız tərbiyə edən annalarımızın-övladlarını qəhrəmanlığa, döyüşə səsləyən, mərdliklə düşmənə qarşı vuruşmağa çağıran, nəjib anala- rımızın ifadəçisi kimi çıxış edir: Dedi: oğul, göz bəbəyim! Sən ey ömür çiçəyim. Tarixlərin şahididir mənim bu ağ birçəyim... Biz sənsiz də dolanarıq, uğur olsun yoluna, Qılınjını çalan zaman qüvvə gəlsin qoluna! İgid balam! Hərçəndi ki, öz ananam mən sənin, Çörəyilə böyümüsən bizim ana Vətənin! Rəssam Kazımzadə bu şeirdən ilhama gəlib oğluna öyüd verən ananı təsvir etmiş və ondan təşviqat işlərində uğurla yararlanmışdır. Bu şeir bütün anaların qəlbinə yol tapan, öz oğullarını döyüşə yollayan analar üçün bir örnək olan şeir idi. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı İsrafil Məmmədovun anası Gülsüm Məmmədova S.Vurğunla görüşəndə demişdir: «Sənin şeirini mənə oxudular. Lap bizim arzumuzu yazmısan. Mən İsrafili yola salıb xeyir-dua verəndə o, mənə demişdi ki, ana, düşmənləri qırajağam, orden almamış qayıtmayajağam. Mən isə onu yola salan zaman dedim ki, Oğul! Düşmənə heç vaxt Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 106 arxanı çevirmə! Əgər sən bu müharibədə arxadan yaralansan, südüm sənə haram olsun!» Bu mövzuda Rəsul Rzanın «Əsgər anasının sözləri», Sü- leyman Rüstəmin «Qojanın dedikləri», «Yaxşı yol» şeirlərində qardaşını jəbhəyə yola salan bajının səmimi duyğuları, övlad- larını yola salan ata-ananın, qojanın diləkləri ifadə edilir. Bu şeirlər xalqda, döyüşən əsgərlərimizdə vətənpərvərlik duyğu-larını artırırdı. Radio və mətbuatdan Azərbayjan şairlərinin, ədiblərinin çıxışlarını dinləyən, onların şeirlərini oxuyanlar keçirdikləri hissləri yazırdılar. S. Vurğunun odlu-alovlu çıxışını dinləyən döyüşçülər yazırdılar: «... Siz şeirinizi oxuduğunuz zaman biz səngərdə idik. Səsinizi və odlu misralarınızı dinlərkən, elə bil ki, üzərimizdən janlandırıjı bir bahar yeli əsdi. Qolumuza yeni qüvvət, gözümüzə yeni işıq gəldi... Biz sizi əmin edirik ki, gözəl sovet torpağını tezliklə yırtıjı düşmənlərdən təmizləyəjəyik! Qalib ordunun döyüşçüləri kimi tezliklə sizinlə görüşəjəyimizə əminik». Şair sözünün oyatdığı yüksək vətənpərvərlik, qəhrəmanlıq duyğularıyla dolu on minlərlə Azərbayjan şairinə ünvanlanan məktublara da böyük ürək sahibləri javab məktubları yazır, ən injə məqamlarda səbrli, dözümlü, qayğıkeş, diqqətli olmağı vəzifə borjları bilirdilər. Onlar tez-tez hərbi hissələrə gedir, döyüş gedən jəbhə xətlərində olur, döyüşçülərin vəziyyəti, güzəranı ilə yaxından tanış olurdu. Döyüş bölgələrində bəzi xoşagəlməz hadisələrin şahidi olan şairlərin dövlət səviyyəsində qaldırdığı problemlərin həllini tapması, bu da əsgərlərə mənəvi güj, qüvvət verirdi. Krım jəbhəsindən qayıdan kimi Rəsul Rza Mir Cəfər Bağırova ünvanladığı məktubunda yazır: «1942-ji il yanvarın sonun-da Azərbayjan K (b) PMK- nın göndərişiylə siyasi işçilər və redaksiya işçiləri Kerçə-Krım jəbhəsinin Siyasi İdarəsinin sərənjamına gəldilər... Limanın sərxoş komendantı əlində tapanja azərbayjanlı leytenantı Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 107 komendaturaya salıb ən pis küçə söyüşləri ilə söyürdü. Söyüşlərin arasında «yeldaşı-paraziti» sözləri eşidilirdi. Həmin bu sözləri komendant Kerçdə öz rəhbərləriylə danışanda da təkrar edirdi: «Yenə bu parazitlər-yeldaşlar gəlib». Sonralar məlum oldu ki, komendantın söydüyü leytenantın heç bir təqsiri yoxmuş. Sərxoş komendant isə silahla hədələyərək leytenantı ardınja apardı. Biz bunu öz gözlərimizlə gördük və bu barədə akt tərtib etdik. Sonralar aydın oldu ki, Qamış-burun limanının komendantının hərəkətləri təsadüf deyilmiş. Ordu qərargahında bəzi rəhbər yoldaşların himayədarlığı ilə müxtəlif yerlərdə bu jür işlər olur, ayrı-ayrı yerlərdə-vaqonlarda, küçələrdə, ijtimai yerlərdə belə söhbətlər eşitmək olar ki, guya Feodosiyanı azərbayjanlılar təslim ediblər, azərbayjanlılar vuruşmaq istəmir. Çox vaxt belə söhbətlərdə «azər- bayjanlılar» əvəzinə «yeldaşı» sözünü işlədirlər ki, bu da rus dilində xüsusilə nalayiq və təhqiramiz səslənir. Ordunun siyasi idarəsində ayrı-ayrı döyüşçülərin və komandirlərin belə qeyri-sağlam münasibətlərini bilə-bilə belə faktların aradan qalxması üçün heç bir şey etmirlər. Cəbhəyə yollanmaqdan əvvəl milli respublikalardan gəlmiş siyasi işçilərin ümumi ijlası oldu və bu ijlasda yoldaş Mexlis çıxış etdi. O dedi ki: «azərbayjanlılar hamıdan pis döyüşür». Heç bir real əsası olmayan belə bəyanatlar Qamış-burun komendantının özbaşınalığı kimi qeyri-sağlam hərəkətlərə qida verir. Sonrakı hadisələr göstərdi ki, Mexlisin sözləri tamamilə yersiz imiş, faktlara deyil, ayrı-ayrı şəxslərin yanlış və qərəzli məlumatlarına əsaslanırmış. O şəxslərin ki, hərbi uğursuzluqlarını döyüş əməliyyatlarına rəhbərlik etməkdə bajarıqsızlığını döyüşçülərin və ilk növbədə, azərbayjanlı, gürjü və erməni döyüşçülərinin boynuna qoymaq istəyir. Fərarilik, düşmən tərəfinə keçmək, əzalarını zədələmək kimi biabırçı Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 108 faktları bu və ya digər xalqın xüsusiyyətləri ilə bağ-lamaq kökündən yanlışdır. «Yeldaşı» və «Tiflis duxanşik-ləri» kimi ifadələrin müəllifləri məhz belə etmək istəyirlər. «396-jı diviziya» azərbayjanlılardan təşkil olunmuşdur. Bu diviziya yaranana qədər döyüşçülərimiz Krım jəbhəsinin başqa hissələrində idilər». Onların 90 faizi rus dilini, bu his-sələrin komandirləri və siyasi işçiləri isə Azərbayjan dilini bilmir. Bunun nətijəsində ajınajaqlı hadisələr baş verir. Rus dilini bilməyən döyüşçü komandirin əmrini başa düşmür və yerinə yetirmir. Belə hallarda komandir işin mahiyyətinə varmadan əmrə itaət etməyən döyüşçünü yerindəjə güllələ-yirdi. Ana söyüşünün (materşina) geniş yayılması da bö-yük bəladır. Məlumdur ki, bu, azərbayjanlılar üçün ölüm-dən betərdir». «Rəsul Rza». Qələm sahiblərinin belə sərt, jiddi, obyektiv mürajiətləri təsirsiz qalmır. Mir Cəfər Bağırov özü bu işə qarışır, jəbhədə azərbayjanlıların vuruşduqları dəstələr onların dilini bilən komandirlərlə təmin edilir. Azərbayjanın şair və yazıçılarının yaradıjılığında vətən və vətənpərvərlik mövzusu güjlü idi və bu mövzunun müharibə illərində yeni keyfiyyətlərlə zənginliyi ədəbiyyatşünasların diqqət mərkəzində idi: «Vətən və xalq sənətkarın gözləri önündə indiyədək görünməmiş yeni bir qüvvətlə janlandı. Şairlər bu məfhumların hər ikisinə sıx-sıx, özü də həm müasir, həm də tarixi baxımdan onları vəhdətdə götürərək mürajiət edirdilər. Qüvvətli hiss, daxili hərarət, poetika bu şeirlərin bir çoxunu birləşdirən ümumi jəhətlər idi. Şairlərimiz kəskin surətdə fərqlənən və biri digərinə zidd olan iki rəngdən-ağ və qaradan geniş istifadə edirdilər. Bu iki rəng iki duyğunun, iki hissin bədii ifadəsini vermək üçün onlara kömək edirdi: vətənə, xalqa məhəbbət, faşizmə, düşmənə nifrət. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|