Guruh: 22/01 Bajardi: Y. Mashhura Tekshirdi: A. Dinara urganch 2023 "tarbiyachi, O`qituvchi va o`quvchining o`zaro hamkorligi"

shahsni anglash;

o’zaro o’rin almashish (o’quvchi - o’qituvchi);

hamfikrlik;

o’z – o’zini anglash;

o’zaro ahborot almashish.


Muomalaning o’zaro ahborot almashish vazifasi o’quv–tarbiya jarayoniga nisbatan ijobiy motivlarni yuzaga keltirib, o’quv muomalasi ustida birgalikda bosh qotirish imkoniyatini paydo qiladi.
SHahs faoliyatining ijtimoiy hatti–harakat maydonini vujudga keltirish, ya’ni rollar orqali muomala o’rnatish, unda ijtimoiy hulq-atvorning u yoki bu ko’rinishini shakllantiradi. O’zaro ijtimoiy rollarni almashitirish shahs(ning) turli qirallarining namoyon bo’lishiga, shuningdek, boshqa kishining o’rniga o’zini qo’yib ko’rish orqali insonni inson tomonidan tushuntirish tuyg’ulari shakllantiriladi. O’qituvchilar bu vazifani o’quv-tarbiya jarayoniga tatbiq etadilar, ya’ni o’quvchilarni darsning ayrim elementlarini mustaqil olib borishga jalb etadilar. Bu bilan har bir o’quvchi uchun ham tashkilotchi-boshqaruvchi, ham ijrochi – bajaruvchi o’rinda bo’lishga imkon yaratiladi.
Pedagogik muomala vazifasiga o’z–o’zini anglash ham kiradi. O’quvchining shahsiy ”men”ini o’zining shahsiy ahamiyatliligini anglashga yordam berish, o’z shahsi istiqboli va imkoniyatlarini holisona baholay olishga o’rgatish o’qituvchining vazifasidir.
Pedagogik muomalaning o’zoro hamfikrlik vazifasini amalga oshirish boshqa kishi his–tuyg’ularini tushunish shart–sharoitini vujudga keltirib, boshqalar fikrini qabul qila olish qobiliyatlarini shakllantiradi. Bu esa o’zaro mo’’tadil munosabatni ta’minlaydi. O’zaro hamkorlikda ish olib borish uchun o’qituvchi bolani, uning ehtiyojlarini, tasavvurlarini tushunishi juda muhimdir.
Muomalaning o’zaro ahborot almashish vazifasini amalga oshirish bilan o’qituvchi o’quv materiali mazmuni hamda ma’naviy qadriyatlarni o’quvchiga etkazish jarayonini vujudga keltiradi. Bu esa o’quvchilarda ijobiy o’quv motivlarni va ongli izlanish ko’nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.
Ana shu vazifalarni puhta o’rganish yosh o’qituvchiga o’quvchilar bilan dars va darsdan tashqari paytda yahlit jarayon sifatida o’zaro muomalani tashkil etishga yordam beradi. Darsni loyihalashtirish davomida faqat u yoki bu ma’lumotlarni o’zlatirish haqidagina emas, balki o’quvchilarning o’zini namoyon etishi, o’z imkoniyatlarini anglashi uchun shart-sharoitlarni yaratish; o’zaro hamkorlik va ijodiy faoliyat usullarini topish haqida ham bosh qotirish kerak. Pedagogik muomala ham amaliy faoliyat jarayoni sifatida quyidagi tarkibiy qismlarga ajratiladi: 1. Pedagog tomonidan sinf bilan kuriladigan muomalani modellashtirish (prognoz bosqichi). 2. Dastlabki o’zaro ta’sir daqiqalarida bevosita muomalani tashkil etish (komunikativ hujum bosqichi). 3. Pedagogik jarayon mobaynida muomalani boshqarish. 4. Amalga oshirilgan muomala tizimini tahlil qilish va keyingi faoliyat uchun yana modellashtirish.
Ko’pincha, o’qituvchining o’quvchilar bilan muomalasi bosqichlar va o’qituvchi faoliyatining harakteriga ko’ra ajratilmagan bo’ladi. Har bir bosqichda o’qituvchi nimalarga ahamiyat berishi lozimligi haqida to’htalib o’tamiz. Muomala shaxslararo munosabatning shunday ko‘rinishiki, uning yordam ida odam lar bir-birlari bilan axloqiy, estetik, madaniy, siyosiy va ruhiy jihatdan aloqaga kirishadilar, ta ’sir o ‘tkazadilar va ta ’sirlanadilar. Shu boisdan m uomala ijtimoiy kategoriya sifatida turm ushning barcha sohalarida qoMlanish mohiyatiga ko‘ra bevosita yoki bilvosita ishtirok etadi. D astlab «m uom ala» va «aloqa-kom m unikatsiya» tushunchalarining o ‘xshash tom onlarini aniqlab olish lozim. Aloqakommunikatsiya - yalpi aloqaning bir turi boMib, yo^altirilgan aloqa deb yuritiladi. U mohiyatan ma’lum bir hodisa haqidagi m a’lumotni boshqalarga uzatadi. Masalan, ommaviy axborot vositalarida ko‘rsatuv uchun yo‘naltirilgan ma’lumotlarda muomala aloqakommunikatsiya vositasi vazifasini bajaradi. Boshqacha qilib aytganda, bunday holatda muomala, eng avvalo, subyekt-obekt m unosabati sifatida namoyon bo‘ladi. Muomala jarayoni ikki taraflama xarakterga ega: u o‘z mohiyatiga ko‘ra axborot yoki m a’lumotlarni shunchaki uzatish va qabul qilishga qaraganda keng qamrovli bo‘lib, ikki yoki undan ortiq insonlarning o‘zaro ta’sirining murakkab tizimi hisoblanadi. Shunga ko‘ra muomala aktiv bir insonning boshqa inson(lar) bilan muomalaga kirishib, unda o ‘zinikiga o‘xshash xususiyatlarni topa olishi, ularga munosib javob qaytarishi, ular bilan o ‘zaro m uloqotda optim al darajaga erishsagina o‘zining muomala jarayonidagi munosib o ‘miga ega bo‘- ladi. Bunday holatda muomala, eng avvalo, subyekt-subyektga munosabati tarzida ko‘zga tashlanadi. Lekin shuni ta ’kidlash lozimki, ko‘pgina ilmiy-ommabop adabiyotlarda mualliflar «muomala» va «kommunikatsiya» tushunchalarini sinonim tarzida ishlatadilar. Aytish mumkinki, muomala jarayon sifatida tugal natijani obektiv ehtiyojlar, aniq manfaatlar, m aqsadlar, tuzilm alar, vositalar, m uom ala texnikasi nu q tainazaridan ko‘rib chiqadi. U paydo b o ‘lgandan boshlab ilmiy tavsiflanadigan qator daraja va bosqichlardan o ‘tib kelgan. Eng Yangi davr ruhiy tahlil yo‘nalishining namoyandalaridan Erix Fromm 5 ta muhim fundamental ehtiyojni ko‘rsatadi: 1. «Insoniy aloqalar»dagi ehtiyoj - «biz» tuyg‘usidagi ehtiyoj. 2. « 0 ‘z-o ‘zini tasdiqlash», o ‘zining manfaati uchun ahamiyatli b o ‘lgan ehtiyoj. 3. Ko‘ngil bog‘lash, iliq munosabatlar va muhabbat ehtiyoji. 4. « 0 ‘zo ‘zini anglash» ehtiyoji. 5. E’tiqod obekti (biror-bir ilohiy mavjudot, ilohiy kishi, ilohiy narsalarga)ga ehtiyoj. Shuningdek, muomala hamkorlik faoliyatining m uhim omili ekanini alohida ta ’kidlash lozim. M uomalaning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy sohalardagi hamkorligi ikkala tom onning m anfaatiga asoslanadi. Shunday bo‘lgan taqdirdagina, m uloqot samarali yakunlanishi mumkin. Bu borada m am lakat Prezidentlarining davlatlararo har tom onlam a shartnom ani imzolash uchun olib boradigan muloqotlari yuqoridagi fikrlarga misol bo‘ladi. M a’lumki, davlat rahbarlarining xorijiy davlatlarga tashrifi m as’uliyatli ham da o ‘ta qizg‘in tarzda amalga osliiriladi K o‘rinib turibdiki, Prezidentimizning bir kunlik kun tartibidagi belgilangan masalalar nihoyatda m as’uliyatli va bir daqiqasi bejiz sarflan m ay d ig an q a t’iy vaqtga asoslangan. Bu davlatlararo munosabatlarda xalq, yurt, Vatan manfaatini o ‘ylab muzokara olib boruvchi rahbarimizning muloqot jarayonidagi o ‘ziga xos faoliyatidan dalolatdir. Aksincha, munosabat, muzokara va muloqot to ‘g‘ri yo‘lga qo‘yilmagan holatda esa aloqalar uzilishi oson kechadi. Aynihsa, insonning boshqa odam lar bilan muomalaga kirishuvida shaxsning fazilatlari va kommunikativ xususiyatlari jamoadagi kishilarning muloqotiga, faoliyatning tavsiflariga, ularning turli xil fazilatlariga muhim ta’sir o‘tkazildi. Shunday h o latlar ham b o ‘ladiki, m u lo q o t jara y o n larid a hamkorlarning o ‘zaro muloqotida umumiy m anfaatlar kuzatilmaydi, shu bilan birga, bu holat hamkorlikning uzilishiga ham olib kelmaydi. Bunday holat siyosiy, iqtisodiy soha vakillarining o‘zaro kuzatuvchi va ekspert sifatida ishtirok etgan uchrashuvlarda kuzatiladi. Psixolog olim E .G ‘oziyev m uomala tuzilm asi to ‘g‘risidagi tadqiqotlarida m uom alaning quyidagilardan tarkib topganligini ko‘rsatadi: 1. Kommunikativ (bir tomonlama) axborot uzatish. 2. Interaktiv (ikki tomonlam a o‘zaro ta ’sir). 3. Perseptiv (o‘zaro bir-birini idrok qilish). Jumladan, muomalaning birinchi tomonida - tilga va uning amaliy ifodasi bo ‘Jmish nutq faoliyatiga bevosita m urojaat qiladilar. Muomalaning ikkinchi tomoni - muloqotga kirishuvchilarning o‘zaro ta’siri, ularning nutq faoliyatida nafaqat so‘z orqali fikr almashinuvi, balki xatti-harakati va xulq-atvori bilan o ‘zaro ta ’sir o ‘tkazish, ta’sirlanishdan iborat. Muomalaning uchinchi tom onida - muloqotga kirishuvchilar o‘zaro bir-birlarini idrok qilish jarayoni namoyon bo‘ladi, insonni inson tom onidan idrok qilish yuzaga keladi1. Shuni alohida qayd etib o‘tish zarurki, m uloqot jarayonining stixiyali va anglanmaganlik davrida natija ikkiyoqlama bo‘lishi mumkin: m uloqot yakun topishi (M asalan, «B izning aloqalarim iz va munosabatimiz tasodif natijasida bog‘langan edi. Yana shunday tasodif bilan munosabatimiz tez ajraladi”) yohud ichki ta ’sir natijasida yuzaga kelgan muloqot jarayonida uning keyingi bosqichlarda ham davom etishi mumkin. Agar muloqot barqaror bo‘lsa, u holda hamkorlarda aniq maqsadlar paydo bo‘ladi: turli axborotlami uzatish; bilim va tajriba almashish; bir-birlarini tushinishga erishish; harakatlar birligiga erishish kuzatiladi. Muomalaning yuqorida qayd etilgan tuzilmalarini alohida ko‘rib o ‘tish maqsadga muvofiq. Kommunikativ (umumiy bajarayapman, bog‘layapman, um um - lashtirayapman). Bunda insonlar o ‘zaro turli xil tasawurlar, gkoyalar, manfaatlar, kayfiyatlar, tuyg‘ular, yo‘nalishlar va hokazo munosabat orqali fikr almashadilar. Insoniy muloqot sharoitida axborot va m a’lumotlar nafaqat uzatiladi, balki shakllanadi, aniqlanadi va rivojlanadi ham. Bunda kom munikativ jarayonning har bir a ’zosi o‘zi bilan hamkorlik qilayotganning ham faolligini ko‘zlaydi. Hamkor ishtirokchi subyekt sifatida qo ‘yiladi. Shu bo is unga axborot uzatish jarayonida manfaati, maqsadi va xohishini inobatga olish maqsadga muvofiq. Lekin m uloqotning bu ko‘rinishida qiyinchiliklar yuzaga kelish, turli to ‘siqlar paydo bo‘lish ehtimolini ham e’tibordan chetda qoldirmaslik lozim. Inson hayotida axloqiy m e’yorlarning ahamiyati katta. Faylasuf olim Abdulla Sher «Axloqshunoslik” kitobida m uhim axloqiy me’yorlarni ko‘rsatib, ular axloqiy tamoyillarga nisbatan ancha sodda, umumlashmagan, tor qamrovli ekanligini, axloqiy m e’yorlarni kundalik hayotimizda m a’lum axloqiy tamoyillarning amalga oshish murvatlari ham deyish mumkinligi, ular axloqiy talablarning eng oddiy shakli sifatida ro‘yobga chiqishini ta ’kidlaydi1. M uomala madaniyatida xushfe’llik, xushm uom alalik, hayoibolilik, beozorlik, shirinso‘zlik, ochiqko‘ngillik singari axloqiy me’yorlar muhim sanaladi. Biz shulardan ayrimlarini ko‘rib chiqamiz. Xushfe’llik. Ushbu axloqiy xatti-harakat m e’yoriylik nuqtainazaridan g‘oyat muhim. Chunki har bir jam iyat darajasi m a’lum ma’noda undagi fuqarolar muomala madaniyatining yuksakligi bilan ham belgilanadi. Zero, xushfe’l, shirinsuxan inson o ‘zining har bir muvoffaqiyatsizligiga fojea sifatida qaramaydi, alam yoki g‘azab bilan yomon k ayfiyatini boshqalarga oikazishga intilmaydi. Atrofdagi axloqiy muhitni buzmaydi. Natijada o ‘ziga ham, o‘zgalarga ham ko4tarinki kayfiyat, turli-tum an omadsizliklarning o4kinchiligini anglatuvchi hayotbaxsh bir umid bag‘ishlaydi. Xalq doimo shunday odamlarni hurmat qiladi va ulardan o‘rnak olishga intiladi. Xushfe’llik, shirinsuxanlik qay darajadadir ko‘proq ixtiyor bilan, kishining m a’lum bir insoniy tabiatga intilishi bilan bog‘liq bo‘lsa, bosiqlik, kamtarlik, kamsuqumlik, aksincha, ko‘proq iroda kuchi natijasida yuzaga keladi. Zotan, insonning o ‘z g‘azabini bosa bilishi, noroziligini bildirm asligi; so‘zlagisi, biror-bir gap bilan o ‘zini ko‘rsatgisi kelib qolganda, o ‘sha istakni to ‘xtata olishi kuchli irodani talab qiladi. Shu bois m uom alada bosiq, kamtarin (yetti o ‘lchab bir kesish) tam oyili asosida ish ko‘rgan shaxslar oqil odamlar sanaladi va ular jamiyat da ham namunaviylik maqomiga ega bo‘lad ila r. Xushmuomalalik. M uom alaning asosiy manbaini so‘z tashkil etishi barchamizga m a’lum. Shuningdek, so‘z insonning botinidan chiqishi, inson botindan chiqadigan so‘zga egalik qila olishini ham bilamiz. Biroq tashqariga chiqqan so‘z insonning o ‘zini qulga aylantirib q o ‘yishini doim ham bilavermaymiz. Ya’ni, og‘izdan chiqqan yaxshi-yom on so‘z bevosita insonning ruhiyatiga o ‘mashadi: yaxshi so‘z bilan m uomala qilinsa — yaxshilik topiladi, yomon so‘z bilan muomala qilinsa — yomonlik. Xushm uomalalik ijtimoiy ahamiyatiga ko‘ra xushfe’llikka nisbata n kengqam rovliroqdir. U insonning ham xatti-harakati, ham muloqoti natijasida vujudga keladi. Xushmuomilalik o‘z ichiga tavozelik, takalluf kabi sifatlami qamrab oladi. Shuningdek, xushmuomalalik qat’iy tartibga asoslangan axloqiy m e’yor hisoblanadi: u o ‘zgani ranjitmaslik, birovga yomon so‘z aytmaslik, bahs-m unozaraga kirishganda muxolifni hurmat qilish, q o ‘rslik va chapanilikdan xoli b o ‘lish ham da suhbatlashganda ehtiroslarga berilmaslikni talab etadi. H ayo-ibolilik. H ondam ir, Vosifiy va boshqa allomalarning asarlaridan bilamizki, Navoiy g‘oyat tabiati nozik, pok, xushxulq va o ‘ta nazokatli kishilarni yaxshi ko‘rgan, o‘zi ham juda noziktabiat inson sifatida nom qozongan. Shu sababli u «Mahbubul qulub»dagi «tanbeh»larida hayo, beozorlik sifatlariga alohida uig‘u berib ta’riflaydi. Vafo va xayoni uyg‘unlikda ko‘rgan shoir «vafosizda hayo yo‘q, hayosizda vafo yo‘q» deb ta ’kidlaydi. Chunki m a’rifatli, komil insonlar xayoli va vafodor kishilardir. Vafosizning jabri qancha bo‘lsa, hayosizning shallaqiligi, betga choparligi, beandishaligi ham shuncha ozor keltiradi; shoir buni o ‘zi boshidan o ‘tkazgan: «Zamon ahli bevofaligsdin ko‘ksumga tugunlar va davron xayoli behayolig‘idin bag‘rimda tikanlar... har qaysig‘a raqam uray desam Ayyub sabri anga vafo etm as va qalam suray desam Nuh umrida tam om g‘a yetmas». Shoir alam bilan yozgan: Yo marhamat ul xayli sitamkoraga bergil, Yo sabru tahammul meni bechora bergil. Muloyimlik. Muloyimlik barcha mutafakkirlar nazarida kishining maqbul sifatlaridan biri, deb e ’tirof etiladi. M uom ala m adaniyatida muloyimlik «hilmli», «yumshoq tabiatli” degan tushunchalar bilan bir m a’noni anglatadi. Bu fazilat achchig‘lanmaydigan, ehtiyotkor, so‘zini o‘ylab gapiradigan kishilarga nisbatan ishlatiladi. Beozorlik. Insonlarning tabiatidagi xusumat, adovat, g‘azab kabi illatlar bu kabi odam lardan xoli. U lar barcha m as’uliyatni o ‘z zimmalariga olsalar-da birovga yom onlikni ravo ko ‘rm aydilar, og‘irliklarini o‘zgalaming zimmasiga yuklamaydilar. Beozor kishilar m atonatli bo‘la turib, o‘zidan ojiz kishilarga qahr bilan m uom ala qilmaydilar. U m um an olganda, axloqiy me’yorlarning m uom ala m adaniyatidagi ko'rinishlari talaygina. Biz shulardan ayrimlarigagina to ‘xtalib o ‘tdik, xolos. Xulosa qilsak, agar axloqshunoslikning mezoniy tushunchalari bir-biriga bog‘liq b o ‘lsa, axloqiy tam oyillaming bog‘liqligi yanada m ustahkamroq- ular biridan ikkinchisiga o‘tib turish xususiyatiga ega; axloqiy m e’yorlar bir-biri bilan shu darajada chambarchaski, ba’zan birini ikkinchisidan ajratish qiyin, zero ular xulq va odob doirasidagi axloqiy amaliyotlardir. Taraqqiyot ziddiyatlaming paydo boTishi, rivojlanishi va bartaraf qilinishi jarayonidan iborat. Shunga ko‘ra, ziddiyatlaming ko‘rinishi ham har xil bo Tib, ular narsa-hodisalaming harakati va rivojlanishida turlicha ahamiyat kasb etadi. Ziddiyatlar ichki, tashqi, asosiy, asosiy boTmagan kabi kosrinishlarga bo‘linadi. Jum ladan, ichki ziddiyatlar - narsa va hodisalardagi ichki jarayonlam ing ifodasi, harakatlanishning manbai ham da rivojlanishning asosiy sababidir. Tashqi ziddiyat - narsa va hodisalar o ‘rtasidagi m unosabatlam ing ifodasi hisoblanadi. Jamiyat rivojlanishining m azm uni va mohiyati ham asosan ichki ziddiyatlaming hal qilinishi bilan belgilanadi. Biroq rivojlanishda tashqi ziddiyatlaming ishtiroki kamroq boTadi, degan fikrga bormaslik kerak. (Zero, globallashuv va integratsiya jarayonlarida tashqi ziddiyatlaming ham o ‘z o‘rni bor). N arsa-hodisalam ing mohiyatini, holatini, kelib chiqish va rivojlanish qonuniyatlarini belgilovchi ziddiyatlar esa asosiy ziddiyatlar deb ataladi. Asosiy ziddiyatlar taraqqiyotda belgilovchi (boshqaruvchilik) vazifani bajaradi va barcha boshqa ziddiyatlarga ta’sir ko‘rsatadi. Jamiyatdagi ziddiyatlar turli shakl va usullar bilan bartaraf qilinadi. U lardan ba’zilari eskining yemirilishi va yangining vujudga kelishi asosida hal qilib borilsa, boshqalari shu ziddiyatni tashkil qilgan qaram a-qarshi tom onlarni o ‘zaro kelishtirish, murosa-yu madoraga keltirish, hamjihatlik va hamkorlikka erishish yo‘li orqali hal qilinishi m um kin. Keyingi vaqtda jam iyatdagi ziddiyatlarni hal qilishda qo‘llanilayotgan samarali tamoyillardan biri o‘zaro kelishuv, murosayu m adora tamoyilidir. Ziddiyatlarning turlarini bir-biridan farqlash kerak, biroq ular o ‘rtasida chegara qo‘yib bolm aydi: voqelikda ular o‘zaro chirmashib ketadi va bir-biriga o ‘tib turadi. Shuning uchun ziddiyatlarning har biriga aniq yondashish, ziddiyat namoyon bo‘ladigan sharoitni, m uhitni, vaziyatni to ‘g‘ri aniqlash lozim. Ziddiyat qonunlariga mantiqiy nuqtai-nazaridan yondashsak, unda ikki qaram a-qarshi fikr ayni bir vaqtda va ayni bir nisbatda to ‘g‘ri boMishi m umkin emasligini kuzatamiz. “Ziddiyat qonuni tafakkur rivojida qaram a-qarshi flkrlar to‘qnashuvini inkor etmasdan, bir vaqtning o ‘zida bir predm et haqida ikki zid fikrga yo‘l qo‘ymaslikni talab qiladi, ya’ni vaqt, predmet, nisbat jihatdan birlikni nazarda tutadi” 1. M asalan, yaxshilik va ezgulik tushunchalari o ‘rtasidagi m unosabatda ziddiyat unsurlari ko‘rinmaydi, ular birbirini doimo toldirib boradi. Lekin ikkala tushuncha ham axloqning ijobiy sifatlari hisoblansada, yaxshilik bu ezgulik darajasidagi tushuncha emas. Ziddiyat shundaki, axloqshunoslik - etika faniga doir rus tilidagi adabiyotlarda ezgulik tushunchasi bilan yaxshilik tushunchasi aynanlashtirib yuborilgan. Yaxshilik m a’lum birpaytda muayyan kishilar uchun ijobiy xususiyat kasb etadi, ayrim kishilar uchun yomonlik bo‘lib xizmat qiladi va salbiy holatlarni vujudga keltiradi. Ezgulik esa mutlaqo ijobiylikka asoslanadi. H ar birimiz ziddiyatli holatlarga duch kelganmiz. Ziddiyatlar ijtimoiy guruh va institutlarning barchasida hamda insonlararo munosabatlarda uchrab turadi. Buning ajablanadigan joyi yo‘q. Shuni aytish kerakki, har qanday dahoning tu g ‘ilishi va shakllanishi ziddiyatlarsiz kechmaydi. Masalan, olm on faylasufi Fridrix Nitsshe hayoti davomida bunday ziddiyatlarga juda ko‘p duch keldi. Xususan, G erm aniya ilm iy jam oatchiligi N itshening ilk davr filologik tadqiqotlarini ancha-m uncha hurkib-cho‘chib, yuragi orqaga tortib qarshi oldi. Chunki uning favqulodda o ‘tkir, serhayqiriq, fantaziya jo ‘sh urgan asarlarini to ‘g‘ri baholashga ham m a ham birday qodir emas edi. Nitshening «Bemavrid mulohazalar” degan to ‘rt kitobdan iborat asari Germaniyanigina emas, butun Evropani zabt etdi. U nda fikrlar va original qarashlar dunyosi xuddi Som on yo‘lidek jim irlab ochildi. Evropada yangi tafakkur fenom eni yuzaga kelganligidan darak berdi. Bu asaming birinchi - uchinchi kitoblari ustida Evropada bahs qizigandan qizidi. “ N itshening k o ‘p kuchli g ‘oyalariga qo‘shilolmagan va ularni «hazm qilolmagan” Vagner va ustoz Richl bilan yosh m utafakkir o ‘rtasida ixtiloflar chiqdi. Oralari uzilish darajasiga yetdi”

Foydalangan adabiyotlar: 1.O`zbekiston Respublikasi “Ta’lim to`g`risida”gi qonuni. Barkamol avlod- O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. –Toshkent , sharq nashiryot-matbaa konserni, 1997 2.Novotorseva N.V. Korreksionnaya pedagogika I spetsionnaya psixologiya. Slovar- Moskva Pedagogika 1999. 3.Usanova O.N. Psixik rivojlanishida muammolari bo`lgan bolalar. –Moskva, Pedagogika,1995 Raxmonova V.S Defektologiya va logopediya asoslari. –Toshkent, O`qituvchi 1990