H. S. HÜMBƏtov, V. V. BƏŞİrov, V. R. Mohumayev yağli və efir yağLI

163 
 
iqlim bitkiləri qrupuna aid edilir. Nəmliyin torpaqda və atmosferdə 
artıq olması bitkilərin xəstələnməsinə və qurumasına  səbəb olur. 
Lavandanı müxtəlif torpaq tiplərində, hətta zəif  təmin olunmuş 
və çınqıllı torpaqlarda becərmək olar. Lavanda üçün qumsal və gilli-
cəli  qara torpaqlar əlverişli hesab olunur. 
 
Turşuluğu  artıq  olan  ağır  və  soyuq  torpaqlar,  eləcədə  qrunt 
suları  səthə  yaxın    yerləşən  torpaqlar  lavanda  üçün  yararsızdır.  La-
van
danı çınqıllı və şistli torpaqlarda da becərmək olar. Torpağın ha-
valan
masına  yaxşı  reaksiya  göstərir.  Duzlaşmış,  ağır  gilli  və  yaxşı 
havalanmayan torpaqlarda pis bitir. 
Sortları. Lavandanın Voznesenskiy - 34, (V-34), Stepnaya -197, 
Rekord (H-
701),  Rannaya,  Krımçanka  və  s.  sortları  rayonlaşdırıl-
mışdır. 
Stepnaya  197-
sort orta müddətdə yetişən sortdur. Qışa davam-
sız, yarım qol budaqlıdır. Çiçək qrupu məhsuldarlığı hektardan 65-70 
sen. (2%-
dən artıq yağ çıxımı ilə) təşkil etməklə ətriyyat sənayesində 
5 balla qiymətləndirilir. 
Rekord (H-701)  - 
orta yetişən, qışadavamlı, yüksək məhsuldar 
və yüksək yağlıdır. Çiçək qrupu məhsuldarlığı 50-60 sen/ha-dır. Tər-
ki
bində 1,8-2,0% efir yağı vardır. 
Rannaya - 
tez yetişkənliyi və qışa yüksək davamlılığı ilə xarak-
terizə  edilir.  Çiçək  qrupu  məhsuldarlığı  66  sen/ha,  xam  kütləsinin 
1,8-2,2 %-
i qədər yağ çıxımı verir. Stennaya sortuna nisbətən septa-
rioz xəstəliyinə davamlıdır. Ətriyyat qiyməti 5 baldır. 
Becərmə texnologiyası və yığımı. Növbəli əkində yeri. Lavanda 
bir yerdə 20 ildən artıq becərilən çoxillik bitki olduğu üçün o, tam bir 
sahədə - növbəli əkinə daxil edilməyən, xüsusi məqsədlər üçün ayrıl-
mış  sahələrdə  yerləşdirilməlidir.  Lavanda  üçün  yaxşı  işıqlanan,  cə-
nub və cənub - qərb meylli yamaclar, şimal və  şimal şərq küləkləri 
tutma
yan sahələr seçilməlidir. 
Gübrələnmə, torpağın əsas becərilməsi. Lavanda bitkisi təmiz 
tarlalara 
və  torpağın  becərilmə  dərinliyinə  xüsusilə  tələbat  göstərən 
bitkidir. Yeni plantasiya salınacaq tarlalar vaxtında və diqqətlə hazır-
lanmalıdır. Sələf bitkisi yığıldıqdan sonra sahə diskli üzləyicilərlə 7-
8 sm dərinlikdə yumşaldılır (üzlənir). Alaqlara qarşı mübarizə tədbiri 

---

164 
 
kimi gavahınlı kotanla 10-12 sm dərinlikdə şumlama aparılır. Kökü 
pöhrəli  alaqlara  qarşı  2,4  D  amin  duzu  qrupundan  olan  herbisidlə 
mübarizə aparılır. 
Şumlamadan  əvvəl  hər  hektara  35-40 ton peyin, 100-120 kq 
azot, 100-120 kq fosfor, 40-60 
kq  kalium  gübrəsi  verilir.  Plantaj 
kotanı ilə 45-50 sm  dərinlikdə şum aparılır. Sonra isə torpaq hamar-
lanır. Yazda və yayda herik kultivatoru ilə 3-4 dəfə kultivasiya aparı-
lır. Axırıncı kultivasiya çizellə (ağır kultivator) 25 sm dərinlikdə apa-
rılmalıdır.   
Lavanda  plantasiyası  salmaqdan  qabaq  sahədə  uzununa  (hər 
400-600 m-
dən bir) və eninə (hər 250 metrdən bir) yollar açılır.  
Əkin.  Lavanda  bitkisini  həm  vegetativ  həm  də  generativ  yolla 
çoxaltmaq olar. İstehsalatda vegetativ yolla - çilinglə çoxaltma geniş 
yayılmışdır. O, həmçinin kolun bölünməsi yolu ilə, basdırılma üsulu 
ilə də çoxaldıla bilər. Çilinglər 8-10 sm uzunluqda olmaqla sentyabr - 
oktyabr aylarında 4-5 yaşlı ağac kollar üzərindəki birillik yarımodun-
laşmış budaqlardan kəsilir. Onları soyuq parnikdə 4-5 sm dərinlikdə 
6 x 4 sm qida sahəsində basdırırlar. Lazım gəldikdə parnikin havası 
dəyişdirilir, suvarılır alaqlara qarşı mübarizə aparılır və lazım olduq-
da qızdırılır. Yazda onlardan əmələ gəlmiş cücərtilərin hündürlüyü 4-
5 sm olduqda uclar
ı vurulur. İkinci dəfə 1,5 - 2 aydan sonra ucvurma 
aparılır.  Oktyabr  ayında  şitillər  çıxarılır,  sortlaşdırılıb  əkmək  üçün 
göndərilir. 
Lavanda şitilləri LPM - 4 markalı maşınla və yaxud əl ilə 1 x 0,5 
m qida sahəsində əkilir. Şitil əkini zamanı onun kök boğazı torpağın 
5-
6 sm dərinliyində qalmalıdır. 
Hər bir şitil əkiləndə suvarılır və dibi 3-5 sm qalınlığında torpaq-
la doldurulur.  
Əkinlərə  qulluq.  Payız  əkinlərində  yaz  vaxtı  cərgələrin  eninə 
çarpaz 6-
8 sm dərinliyində cərgəarası becərmə işləri aparılır. Lazım 
gəldikdə bu iş təkrar edilir. Gövdələrin böyüməsini  stimullaşdırmaq 
üçün çiçəklər əmələ gələn  zaman onları lavanda şitilləri kəsən PSL-
1,5 markalı maşınla kəsirlər. Payızda tarlada təmir işləri aparılır. Bu 
məqsədlə hər hansı səbəbdən məhv olmuş bitkilərin  yerinə standart 
şitillər əkilir və cərgəaraları 12-15 sm dərinlikdə kultivasiya edilir. 

---

165 
 
Lavanda plantasiyaları ikinci il istismara verilir. İkinci və sonra-
kı  illərdə  plantasiyalara  qulluq  işləri  cərgəaralarının  becərilməsi, 
herbisidlərin  verilməsi  və  kəsimlərin  aparılması  işindən  ibarətdir. 
Birin
ci istismar ilində cərgələrin eninə çarpaz, sonrakı illərdə isə an-
caq  uzununa  becərmə  işləri  aparılır.  Bunun  üçün  cərgə  aralarının 
ortaları  10-12  sm  dərinliyində  yumşaldılır.  Müdafiə  zolağına  yaxın 
isə 5-6 sm dərinlikdə yumşaldılır. Payızın sonunda cərgələrinin tor-
pağı 15-18 sm becərilir və iki ildə 1 dəfə simazin herbisidi (2,5-7,5 
kq/ha) verilir. Yazda lavandanın bölünməsindən qabaq hektara 6 kq 
hesabı ilə pirometrin verilir. 
Məhsul  verən  plantasiyalarda  torpağı  yumşaq  və  alaqlardan  tə-
miz saxlamaqla yanaşı hər il yığımdan sonra kolların budanması (qu-
ru və zədələnmiş budaqların kəsilməsi) aparılır. Bunun ardınca kollar 
lavanda yığan LUM-2 “Krım” maşını ilə bir illik zoğların ½ kəsilir. 
Adətən 6-7 ildən sonra kollar yaşlaşır, budaqların böyüməsi və 
məhsuldarlığı azalır. Məhsuldarlığı bərpa etmək üçün kolların cavan-
laşdırılması aparılır. Bunun üçün payızın axırı və yaxud da yazın əv-
vəlində kollar aşağıdan KİR-1,5 və yaxud da POL-1 markalı maşın-
lar
la  biçilir  (kəsilir).  Budaqlar  yığıldıqdan  sonra  mineral  gübrələr 
veri
lir, cərgəaraları dərindən  yumşaldılır və hektara 4 kq təsir edici 
maddə  hesabı  ilə  simazın  verilir.  Sonrakı  5-6  il  ərzində  növbəti 
cavanlaşdırmağa qədər adi qulluq göstərilir. Hər  il payızın axırında 
lavanda azotlu fosforlu (N
60
P
60
) və yaxud da tam mineral gübrələrlə 
(N
60
P
60
K
60
)  gübrələnir.  Gübrələri  bitki  qidalandırıcılarla  tətbiq 
edirlər. 
Lavanda  xəstəlik  və  zərərvericilərə  zəif  dərəcədə  yoluxur.  Ona 
ən  çox  qamma  sovkası,  çəmən  kəpənəyi,  boz  və  yaşıl  çəyirtkə,  fır 
nematodu, xəstəliklərdən isə kök çürüməsi ziyan vurur. Cırcırama  və 
başqa  zərərvericiləri  məhv  etmək  üçün  vegetasiya  müddətində 
lavanda bitkisinə fosfamid (1-2 l/ha), septorioz xəstəliyinə qarşı mis 
xloroksidin 0,4 % -  li su
spenziyası və   yaxud sineb (2,5 - 4 kq/ha) 
çilənir. 
Sənaye texnologiyası ilə becərilməsi. Lavanda becərmək üçün 
sənaye texnologiyası işlənib hazırlanmış, əl əməyi tətbiq edilmədən 
arası  kəsilməz  (konveyer  üsulu  ilə)  yığım  tətbiq  edilir.  Bu  üsulda 

---