H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

1 sm

3

maydalanganda umumiy va solishtirma sirtining o’zgarishi

Kubning qirrasi, 

sm
Kublar soni

(dona)
Umumiy sirt sm

2

Solishtirma sirt, 

sm
-1

1
1

6 

6
10

-1 

10
3

6∙10
60

10
-2

10
6

6∙10
2

600
10

-3

10
9

6∙10

3
6000 

10
-4

10
12

6∙10
4

60000
10

-7

10
21

6∙10

7
6∙10

7

---

---

50

Suyuqlikning sirt tarangligi. Suyuqlikning ichki qismidagi molekulani
boshqa molekulalar hamma tomonidan bir xilda tortib turadi va barcha kuchlar 
bir-birini muvozanatlaydi. Lekin suyuqlik sirtida turgan molekulani suyuqlik
ichidagi qo’shni molekulalar kuchliroq tortadi; Fazadagi molekulalar o’sha 
molekulani juda oz kuch bilan tortadi. Shu sababli suyuqlik sirtida turgan
molekulalar mumkin qadar suyuqlik ichiga kirishga intiladi. Boshqacha aytganda, 
suyuqlik o’z sirtini mumkin qadar kamaytirishga intiladi.
Demak, suyuqlik sirtini kattalashtirish uchun ish sarf qilish kerak. Aksincha, 
suyuqlik sirti kamayganida energiya ajralib chiqadi. Shundan ko’rinib turibdiki,
suyuqlikning sirt qavati ma’lum energiya zapasiga ega. U suyuqlikning sirt 


energiyasi deyiladi.
Suyuqlik sirtini 1 sm
2
kattalashtirish uchun sarf qilish zarur bo’lgan energiya 

miqdori shu suyuqlikning sirti taranglik koeffitsiyenti yoki to’g’ridan-to’g’ri sirt 

tarangligi deyiladi. Sirt taranglik (sigma) harfi bilan belgilanadi va erg/sm
2
bilan 

o’lchanadi:

S

A



Sirt taranglikning kelib chiqish sababi suyuqlik molekulalari orasidagi 

bog’lanishdir. Ayni modda molekulalari orasidagi bog’lanish qancha kuchli
bo’lsa, ularning sirt tarangligi shuncha katta qiymatga ega bo’ladi. Bundan 
quyidagi xulosa kelib chiqadi: qutbli suyuqliklarning suyuqli-gaz chegarasidagi sirt
tarangligi qutbsiz suyuqliklarning sirt tarangligidan katta bo’ladi. Buni quyidagi 
jadvaldan ko’rish mumkin. Bu jadvalda ba’zi suyuqliklarning suyuqlik-gaz
chegarasidagi sirt taranglik qiymatlari keltirilgan.
2-jadval