Hayot faoliyati xavfsizligi

3. Ishlab chiqarish jarayonlaridagi avariyalar

Avariya deganda bajariladigan ishni birdan to‘xtab qolishi, yoki sanoat korxonalarida ishlab chiqarishning izdan chiqishi, transportlarda va boshqa ob’ektlarda moddiy boyliklarning buzilishi, yo‘q bo‘lishi tushuniladi.

Avariyalarning kelib chiqishiga quyidagi omillar sababchi bo‘lishi mumkin:

• tabiiy ofat tufayli;

  
  

• inshoatlarni loyihalashda yoki uni qurishda qo‘yiladigan xatoliklar tufayli;

  
  

• ishlab chiqarish texnologiyasining buzilishi;

  
  

• transport, mexanizm, jihozlardan noto‘g‘ri foydalanganda;

  
  

• agressiv moddalarni (portlovchi, tez alangalanuvchi zaharli moddalarni) noto‘g‘ri saqlanishi va uni ishlatilish qoidalarining buzilishi oqibatida;

  
  

• texnika xavfsizlik qoidalarining buzilishi va boshqalar.

  
  

Mana shunday xatoliklar tufayli ishlab chiqarishlarda katta avariyalar sodir bo‘ladiki, oqibatda ko‘pdan-ko‘p insonlar jabrlanadi va moddiy boyliklar yo‘q bo‘lib ketadi. Ko‘pincha kimyo, neftni qayta ishlovchi sanoat, qog‘oz ishlab chiqarish sanoati, go‘sht-sut, oziq-ovqat, metallurgiya, konchilik va boshqa sanoat korxonalarida avariyalar tez-tez uchraydi. Ayniqsa, KTZM ta’sirida bo‘ladigan avariyalar: kimyo, neftni qayta ishlovchi, qog‘oz-tsellyuloza, go‘sht-sut, oziqovqat sanoati, suv tozalash inshoatlarida, hamda temir yo‘llarda KTZMni tashishda ko‘p uchraydi.

KTZM ko‘rsatilgan kontsentratsiyadan ortiq bo‘lganda odamlarga, qishloq xo‘jalik hayvonlariga, o‘simliklarga, tashqi muhitga ta’sir etib, turli darajada shikastlantiradi. KTZM qatoriga texnologik jarayonlarda qo‘llaniladigan ammiak, xlor, sulfat kislotasi, vodorod ftorid, azot va oltingugurt oksidlari va boshqalar kiritish mumkin.
Ba’zi bir KTZMlarni fizik-kimyoviy va zaharli xususiyatlari 5-jadvalda keltirilgan. Shulardan sanoatda ko‘p ishlatiladigani ammiak.

Ammiak – nashatir hidli rangsiz gaz. Uni sanoatda sovutgich vositasi sifatida, azotli o‘g‘itlar olishda va boshqa maqsadlarda ishlatiladi. Agar ammiak havo bilan 4:3 nisbatda aralashsa portlaydi. Ammiak suvda yaxshi eriydi.
Uning yuqori kontsentratsiyasi insonning markaziy asab sistemasini izdan chiqarib, asablarni pallaj bo‘lishiga olib keladi. Agar ammiak ta’sirida inson zaharlansa, bir necha soatdan so‘ng u o‘limga olib keladi. Teriga tegsa turli darajadagi jarohatlanish ro‘y beradi.