Hazirlayanlar

276

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

nesiyle yetimhane açma izni talepleri daha sıkı takip ediliyor, büyük ölçü-

de de verilmiyordu. 

Ermeni Patrikhanesi ve cemaati, özellikle 1890 olaylarının ardından 

çeşitli vilâyetlerde yetim kalan çocuklar için yeni yetimhaneler inşa izni 

istiyordu. Devlet, olayların kontrolünden çıkmasını engellemek amacıyla 

sınırlı da olsa Patrikhane’ye yardımcı olmaya çalışıyordu. Patrikhane’nin 

mümkün mertebe bu çocukların Dârülhayr-ı Âli’ye

4

 kabul edilmelerini ta-

lep ettiği de görülüyordu

5

. Örneğin Yedikule, Van, Manastır, Adana, Halep 

gibi yerlerde yeni açılacak bu yetimhanelerin arsa ve inşa masrafl arı da 

cemaatin yaptığı bağışlarla karşılanıyordu

6

. 

Yetimhanelerin masrafl arı için piyangolar ve balolar tertip ediliyordu. 

Yolsuzluk ve haksız kazancı, maksadı dışında faaliyeti önlemek amacıyla 

izinsiz ve şahsî piyango tertibi kesinlikle yasaklanıyordu. Düzenlenen yar-

dım piyangolarında meblağı 50 bin kuruşa kadar olanlara valilerden izin 

alınıyor, daha üstü olanlar için ise Şura-yı Devlet’tin izin verebileceği de 

karara bağlanmış ve bu husus bütün vilâyetlere tebliğ edilmişti

7

. Ayrıca Er-

meni yetimhanelerine yardım maksadıyla düzenlenen balolar en iyi şekilde 

duyurulmaya çalışılıyor, katılımın üst düzeyde olmasına gayret ediliyordu. 

Meselâ; 26 Kasım 1905’te Manastır’da düzenlenen bir yardım balosunun 

sönük geçtiği yönünde şikâyet haberleri de geldiği oluyordu

8

. 

Ermeni olaylarının arttığı dönemde bütün fakirlere ayırt etmeksizin 

devlet tarafından aynî ve nakdî yardım yapıldığı görülüyordu. Örneğin Di-

yarbakır valisinin 11 Kasım 1895’te Sadaret’e çektiği bir telgrafta Ermeni 

fukaraya dağıtılacak buğdayın tedarik ve dağıtımı için yapılacak masrafın 

ne şekilde karşılanacağı yönündeki telgrafına, hükümetten verilen cevapta, 

her türlü yardımın derhal yapılması, bunun için gereken paranın merkez-

den gönderileceği ve şimdilik Ziraat Bankası’ndan temin edilmesi bildiri-

liyordu

9

. 

Ayrıca, sadrazamlık Dâhiliye Nezareti’ne yazdığı bir emirde, Erme-

ni yetimler için hayırseverler tarafından sipariş edilen elbiselerin gümrük 

4 Darülhayr-ı Âli, kuruluşu ve işleyişi ile ilgili bilgi için bkz. Nadir Özbek, “II. Abdülhamit 

ve Kimsesiz Çocuklar Darülhayr-ı Âlî”, Tarih ve Toplum, Sayı 182, Şubat 1999, s.11-20.

5 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Y.PRK.AZN., Belge No: 21/29, Ermeni Patriği’nin 28 

Ağustos 1900 tarihli arizası. 

6  BOA, A.MKT.MHM., Belge No: 700/39; Y.A.HUS., Belge No: 496/91; DH.MUİ., Belge 

No: 22/-1/59, 70/-1/17.

7 BOA, 

DH.İD., Belge No: 112/-1/14

8  BOA, Y.PRK.MK., Belge No: 21/49. 

9  BOA, A.MKT.MHM., Belge No: 636/20.

---

277

Yrd. Doç. Dr. Hasan BABACAN

vergisinden muaf tutulması için gerekenin yapılması isteniyordu

10

. Aynı 

zamanda, Sultan II. Abdülhamit’in, Anadolu’nun çeşitli yerlerinde bulu-

nan Ermeni yetimleri için 1 000 liranın gönderilmesini istediği ve ihtiyaç 

sahiplerine dağıtılmasını istediğini tespit etmekteyiz

11

. Padişah, bunun gibi 

1898 tarihli birçok iradesinde, Anadolu’da bulunan Ermeni fukara ve ye-

timlerinin ihtiyaçlarının karşılanması yönünde Patrikhane’nin isteklerine 

olumlu cevaplar vermiş ve her fırsatta para ve aynî yardımlarda bulunmuş-

tur. Hatta yapılacak yardımın Padişahın reayasına karşı bir görevi olduğu 

da vurgulanıyordu. Bu yardımlar çoğu zaman para olduğu gibi, buğday, un 

ve et ihtiyaçlarının temini yönünde de olmuştur

12

. 

Ermeni yetim ve fakirlerine yardım konusunda Patrikhane ile Osmanlı 

hükümeti sürekli irtibat halinde idi. Sadece yetimhane değil, dulhane ve 

Ermeni hastanesinin ihtiyaçlarının giderilmesi için de her türlü tedbir or-

taklaşa alınıyordu. 26 Kasım 1904’te Ermeni Patriği tarafından Padişaha 

gönderilen bir yazıda, yapılan yardımların yerine ulaştığı ve bütün bu yar-

dım ve iyi niyetlerine karşılık Patriğin teşekkür dilekleri bildiriliyordu

13

. 

Osmanlı vatandaşları üzerinde sistemli çalışmalarını XIX. yüzyılın 

başlarından itibaren yürüten misyonerler, asıl amaçları olan Müslümanları 

Hıristiyanlaştırma olmasına rağmen bu konuda etkili olamayınca, bütün 

ilgilerini gayrimüslimlere yönelttiler. Mensubu bulundukları ülkelerin Os-

manlı coğrafyasındaki menfaatleri doğrultusunda faaliyetlerine yön veren 

bu misyonerler, özellikle Anadolu’daki Ermenilerle yakından ilgilenme-

ye başladılar. Ancak, Ermeniler Gregorian mezhebine mensup olmalarına 

rağmen, bu misyonerler Ermenileri kendi mezheplerine kazandırma eği-

limine girerek her misyoner, adeta kendi mezhebine cemaat kazandırma 

yarışı içerisindeydiler. Aslında bu bakımdan yüzyıllardır birlik içerisinde 

yaşayan Gregorian Ermeni cemaati ve Patrikliği, böylece misyonerlerin 

tesiriyle çeşitli Hıristiyan mezheplerine girerek dinî birliklerini de kendi 

elleriyle bozmuş oluyorlardı.

Ermeni olaylarının 1890’lardan sonra artmasında ve bir isyana dö-

nüşmesinde misyonerler tarafından Anadolu’nun çeşitli yerlerinde açılan 

yabancı okul ve kolejlerin son derece etkili rol oynadığı bilinmekteydi. 

Olayların Osmanlı polis ve jandarması tarafından bastırılması ve yapılan 

10  BOA, A.MKT.MHM., Belge No: 632/26.

11 BOA, İ.HUS, Belge No:  22.Ra.1316/74 (10 Ağustos 1898), 10.Ra.1316/43.

12 BOA, İ.HUS., Belge No: 1316.Ş.9/14,  1316.Ra.23/73, 1316.R.27/104; Y.PRK.AZN., Bel-

ge No: 20/13.

13  BOA, Y.PRK.AZN., Belge No: 24/17.

---