Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mamuratül’l-Aziz merkez vilâyet maarif komisyonu heyeti
- Ergani sancağı Maarif komisyon heyeti
58 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Milleti birbirine düşman etmeyi önlemek ve diğer devletlerin veya misyonerlerin kontrolünden kurtarmak, milletlerin birbiriyle olan diya- loklarını artırmak adına, bir tedbir olarak, zorlamak yerine azınlıkların devletin lisanını öğrenmek istemediği takdirde, bütün diller öğretilerek bu sağlanmaya çalışılmıştır. Birçok orta dereceli okulda Ermenice dersleri de konmuştur. Bu bağlamda bir lisan okulu açılması dahi göze alınmış, dev- let yetkilileri azınlık lisânını (özellikle Ermenice ) Türklere öğretecek bir
29 . Osmanlı Devleti ortaya çıkan bütün olumsuzluklara rağmen, cemaat- lerin eğitim sistemini kendi temsilcilerinin oluşturacağı heyetlere bırak- mıştır Ermeni Milleti Nizamnamesi’nde, maarif komisyonunun Ermenilerin bütün eğitim sistemini düzenleyen ve teftiş eden bir heyet olarak görev ya- pacağı anlaşılmaktadır. Yani devlet kendine bir şikayet gelmediği müddet- çe bu konuda müdahil olmayacaktır 30 . Sadece daha ileriki yıllarda (1880) okulların eğitim programlarını onaylamakla yetinmiştir. Böylece sadece dinî sorumluluklarla sınırlı bir millet statüsü tanınmıştır 31 .
larda müdahil olacakları bir yetki verilerek düzenlemelerde söz sahibi ol- ması ve eğitimde yine her cemaatin fi krinin alınması sağlanmıştır. Vilâyet maarif komisyonlarında bütün milletlerin temsilcileri yer almıştır. Fakat ne yazık ki yabancı devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki etkisi ve birçok şehirde açmış oldukları konsoloslukları vasıtasıyla buralarda da etkili ol- muşlar ve maarif komisyonlarında dahi misyonerler görev almışlardır 32 .
s.166 (Maiyet-i askerî komisyonundan mabeyin başkitabetine). 30 Ali Şafak, “Der-i Saadet Ermeni Patriğinin Suret-i İntihabına Dair Nizamname Hükümleri ve Hukukî Açıdan Değerlendirme”, Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi, Cilt II, An- kara 2003, s.2005. 31 Öke, a.g.e., s.52 vd. 32 1298 Tarihli Mamuretü’l-Aziz Vilâyet Sâlnamesi, s.50. 59 Doç. Dr. Erdal AÇIKSES Mamuratül’l-Aziz merkez vilâyet maarif komisyonu heyeti Reis
Aza Beyzade Mehmed Efendi Reşid Efendi Mustafa Naci Efendi Asaf Bey İzmir miralayı Sâlise Müderrisinden Sâlise Aza
Ali Hulusi Efendi Mustafa Efendi Amerikalı Mr. Barnım (Barnum) Arasıl Ağa En küçük kazada bile heyetlerde Ermeni temsilciler mevcuttur. Fakat çoğunlukla bazı misyoner okulundaki görevli Ermeniler, bu komisyonlara seçtirilmiştir. Özellikle de Protestan Ermeniler göreve getirilmiştir 33 . Ergani sancağı Maarif komisyon heyeti Reisi
Müfti Efendi rütbe müderris Aza
Tahrirat müdüri Efendi Defter-i Hakanî memuru Efendi Bedros Efendi Kostantin Efendi Verilen imkân ve serbestî ile Ermeni toplumu Osmanlı Devleti içe- risinde en iyi eğitim alan toplum olma özelliğine de sahip olmuştur. Bunun için 1900 yılında doktor ve eczacıların % 60’ını Ermenilerin teşkil ettiğini söylemek yeterlidir sanırım 34 .
Osmanlı Devleti kendinden önce bölgeye hâkim olan Bizanslılar gibi gayrimüslimlerin sosyal hayatlarına müdahale etmediği için 500 yıl bera- berce huzur içinde yaşamıştır. Eğer başta din ve sosyal hayatları konusun- da müdahale etseydi bu kadar uzun süre beraberce huzur içinde yaşamaları mümkün olmazdı. 33 1298 Tarihli Mamuretü’l-Aziz Vilâyet Sâlnamesi, s.72. 34 Yuluğ Tekin Kurat, “Doğu Anadolu’da Ermeni Sorunu ( 1900- 1920)”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu, 8-12 Ekim 1984, Ankara 1985, s.227.
60 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Yıllarca beraber yaşayan, eğitim ve kültür konusunda serbestçe hare- ket eden Ermeni toplumunun bu rahat halini ilk bozanlar, yabancı devletler ve onların uzantıları misyonerler olmuştur. Önce Gregorian Ermeni mille- tini huzursuz etmiş ve kendi arasında Gregorian- Katolik-Protestan olmak üzere üç parçaya bölmüşlerdir. Katolik ve Protestan Ermenilerin tarafında olan yabancı devletler, bununla yetinmeyip bu guruplar arasında olayların çıkmasına sebep olmuşlar ve suçlu olarak gördükleri Gregorianlar üzerine baskı kurmaya çalışmışlardır. Osmanlı Devleti’ni adeta tehdit etmişlerdir. Zaman içerisinde iç müdahalelerle, Müslümanlarla Ermeni milletinin ara- sına nifak sokarak iki toplumun da huzurunun bozulmasına sebep olmuş- lardır. Osmanlının yetki verdiği Patrikler vasıtasıyla Ermeni toplumunun kültürel ve iç hukuk prensiplerinin düzenlenip yürütüldüğü yıllarda bir huzursuzluk çıkmazken, neden son yüzyılda özellikle de Tanzimat ve Is- lahat Fermanları’nı din değiştirme ve müdahale şeklinde yorumlayan dış mihrakların işe karışmasından sonra huzur bozulmuştur? Düşünülmesi ge- reken esas nokta da budur. Bu oyunlara gelmemek için iki toplumun iki eski komşu, arkadaş veya ismini ne koyarsanız o şekilde yaklaşarak kendi aralarındaki problemlere çare aramalılardır diyerek sözlerimi bitirmek is- tiyorum.
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|