HeydəR ƏLİyev siyasi İRSİNİn politoloji aspektləRİ
Yüklə 3,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
72
Məsələn, Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra 1993-cü ildə ikinci dəfə hakimiyyətə gələn Heydər Əliyev formal və qeyri-formal lider statusu daşımağa başladı. Əgər müstəqilliyin ilk iki ilində O, ölkəyə rəhbərlik etmədiyi zaman kəsiyində şəxsi nüfuzu, keyfiyyətləri və xarizması ilə qeyri-formal lider idisə, 1993-cü ildən sonra xalqın seçimi nəticəsində həm formal, həm də qeyri-formal lider statusu daşımağa başladı. Bundan başqa, funksiyalarına görə siyasi liderlər “bayraqdar”, “təmsilçi”, “yanğınsöndürən”, “faydalı”, “sahibkar” “aktyor”, “ta- cir” rəhbərlər kimi səciyyələndirilərək təsnif edilir. “Bayraqdar” li- der cəmiyyətdə ali, nəcib şəxsi keyfiyyətlərə malik olan əsl rəhbər kimi qəbul və müdafiə edilir. Onun uğurlarının əsasında həmin şəxsə qarşı olan yüksək dəstək amili dayanır. Məhz bu cür siyasi liderlər olduqca realist, rasional və praqmatik təfəkkürə malik olur- lar və qarşılarına qoyduqları dərk edilmiş məqsədlərə uğurla çata bilirlər. Bir sözlə, “bayraqdar” liderlər sözün əsl mənasında yeganə və əsas aparıcı qüvvə qismində çıxış edirlər. “Yanğınsöndürən” liderlər isə mürəkkəb situasiyanın fonunda xüsusi fəaliyyətləri ilə milli həmrəylik və bütövlüyün təmin olun- masına nail ola bilən, birləşdirici və xilasedici rəhbər qismində çı- xış edirlər. Bir çox liderlərdən fərqli olaraq onlar ən mürəkkəb situasiyalarda özlərinin şəxsi təcrübə və keyfiyyətlərindən xüsusi məharətlə yararlanırlar və xalqın ali mənafeyinin təmin edilməsi missiyasını uğurla yerinə yetirirlər. “Sahibkar” imicli liderlər isə özlərinə bənzərlik effektinə xüsu- si diqqət yetirir və öz davamçılarını məhz bənzərlik əsasında mü- əyyən edirlər. Siyasət nəzəriyyəsində bu cür liderlər irrasional xü- susiyyətlərin məcmusu kimi təsvir edilsə də, bir çox situasiyalarda onların fəaliyyət mexanizmi inkişaf mənbəyi kimi çıxış edir. “Faydalı” liderlər özlərində xüsusi keyfiyyətləri cəmləşdirmiş və bir çox lider modellərinin xüsusiyyətlərini sintez etmiş rəhbər qismində səciyyələndirilir. Məhz bu cür siyasi liderlər ictimai-si- yasi proseslərin dərinliklərinə nüfuz edir və sözün əsl mənasında sabitləşdirici və inkişafetdirici qüvvə önəmi kəsb edirlər. Rasional
73
liderlər qrupuna aid edilən bu şəxslər zaman və məkanın bütövlü- yünü lokal surətdə təmin edərək cəmiyyətin və xalqın ali maraqla- rının ifadəedicisi qismində çıxış edirlər. “Təmsilçi” liderlərin isə fəaliyyət mexanizminin əsasında təm- sil etdiyi qrup və subyektlərin maraqlarının təmin edilməsi prinsipi dayanır. Onlar sahib olduqları bütün resurslardan xalqın mənafeyi- nin təmin edilməsi və tələbatlarının ödənilməsi istiqamətində isti- fadə etməyi zəruri strateji prinsip kimi qəbul edir və fəaliyyət fəl- səfələrini məhz bu nöqteyi-nəzərdən müəyyən edirlər. Beləliklə, bütün bu liderlik növləri və modellərinə nəzər yetir- dikdə məlum olur ki, Azərbaycan xalqının Ümummilli lideri Hey- dər Əliyev fəaliyyət mexanizminin substratlarına görə “bayraq- dar”, “təmsilçi”, “yanğınsöndürən”, “faydalı” lider kimi səciyyə- ləndirilməlidir. Bunlarla yanaşı, hakimiyyətin legitimliyinə və fərdi xüsusiy- yətlərinə görə siyasi liderlər xarizmatik, rasional-leqal və ənənəvi liderlər kimi təsnif edilirlər. Xarizmatik liderlər təsir imkanları və ətrafdakılarda sosial fəaliyyətə yönəlmiş enerji doğurmaq bacarıq- ları, natiqlik və ünsiyyətcillik məharətləri ilə fərqlənirlər. Onlar öz- lərinin ekstraordinar keyfiyyətləri ilə digərlərindən fərqlənirlər. Araşdırmaçı A.N.Qanter xarizmatik liderə xas xüsusiyyətləri aşa- ğıdakı kimi təsnif edir:
Rasional-leqal liderlər isə legitim şərait və şəkildə fəaliyyət göstərən, ümumi maraqlar əsasında müxtəlif qrupların təmsilçisi
74
qismində çıxış edirlər. Ənənəvi liderlər isə fəaliyyət mexanizmini müəyyən ənənələr əsasında quran, rasionallıq və legitimliyi ikinici planda tutan, küt- lələri ənənələr əsasında idarə edən və istiqamətləndirən rəhbər şəxslərdir. Beləliklə, sadalanan lider tiplərinə nəzər saldıqda məlum olur ki, Ulu öndər Heydər Əliyev həm də rasional-leqal və xarizmatik liderlər qismində dəyərləndirilməlidir. Təsadüfi deyil ki, bütün bu xüsusiyyətlərin daşıyıcısı kimi çıxış etmiş Heydər Əliyev xalqımız tərəfindən Ümummilli lider statusu ilə qiymətləndirilib.
və təkmilləşdirilməsi: konstitusiyanın qəbulu, parlament seçkilərinin keçirilməsi və ictimai-siyasi institutlaşma prosesinin əsasının qoyulması Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən sistematik strategiyanın fonunda milli təhlükəsizliyə real və potensial təhdid yaradan ünsürlərin neytrallaşdırılması, münasibətləri sürüşkən müstəvidə cərəyan edən qüvvələrarası antaqonist əlaqələrə son qoyularaq ümumi konsensusun əldə edilməsi, parlament və hökumət böhranı şəklində təzahür edən və mürəkkəb siyasi-hüquqi kataklizmlərlə müşayiət edilən daxili siyasi böhranın aradan qaldırılması və ümumilikdə ictimai-siyasi sabitliyin təmin edilməsi artıq qeyri-formal milli dövlət və modern cəmiyyət quruculuğu vəzifəsinin fonunda növbəti strateji istiqamətlərin müəyyən edilməsini diktə edirdi. Bu istiqamətlər sırasına siyasi sistemin təməl atributları və struktur elementlərinin dirçəldilməsi və təkmilləşdirilməsi, ictimai-siyasi institutlaşma prosesinin sürətləndirilməsi, inzibati səciyyə daşıyan struktur islahatlarının həyata keçirilməsi, legitimləşdirmə tendensiyasının sürətləndirilməsi fonunda siyasi plüralizmin təmin edilməsi və bütün bunların əsasında demokratik transformasiyanın milli dəyərlərə və maraqlara müvafiq surətdə baş tutması kimi
Yüklə 3,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|