Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yastıq poladı
- Yastıqlara nəzarət
Yastıq 340
yılmış düzülüş iki yastıqda oturtmadır, çünki burada yastığa düşən qüvvələr statik təyin olunur. Bu halda yastıq gövdədə sərt və ya hərəkətli oturdula bilər. Vallarda xarici qüvvə- lərin təsirindən yaranan deformasiyalar yastıq- larda əlavə olaraq dönmə və başqa yerdəyiş- mələr yaradır ki, bu da onların işini çətinləş- dirir. Ona görə də, belə yerdəyişmələr yas- tıqların layihələndirilməsində nəzərə alınmalı, imkan daxilində onların yaranması başqa kon- struktiv tədbirlərlə aradan götürülməlidir. Əgər valın yüklənməsi zamanı böyük əyilmə göz- lənilirsə, onda bir neçə yastıqlarda oturtmadan istifadə edilir. Bu halda yastıqlara düşən yükləri statik olaraq təyin etmək mümkün olsa da, onların əsl qiyməti praktikada texnoloji və yığma amilinin təsirindən meyillənir. Əlaqəli işləyən maşınlarda hər maşında bir yastıq ilkin yükü götürməlidir, halbuki əlaqə boşluğu radial, oxboyu və dönmə yerdəyişmə- ləri nəticəsində yaranan əlavə yükləməni də ötürməlidir. Bunun üçün elastiki muftalardan istifadə edilir. Əlaqələndirilmiş maşınlarda yastıqların (və ya düyümlərin) problemsiz işlə- məsi üçün əsas şərt aparıcı valların dəqiq otur- dulmasıdır. Yastığın valda düzgün yerləşdirilməsi və oturdulması xüsusi təcrübə tələb edir. Maşın- qayırmada yastıqların tətbiqinin imkanı və yas- tıq növünün seçilməsi umumiyyətlə maşının umumi konstruksiyası, quraşdırılması və hazır- lanması ilə təyin olunur. Optimal işləmə imka- nına malik yastıq onların düzgün layihələn- dirilməsi, yağlamanın düzgün seçilməsi, defor- masiya olunan hissələrin nəzərə alınması ilə əldə edilə bilir. Yastıqlar aşağıdakı əlamətlərinə görə bölünürlər:
Hərəkət xarakterinə görə sürüşən və ya diyirlənən (şəkil 1),
Ötürülən yüklərin təsir istiqamətinə görə, radial və ya oxboyu,
Yerləşdirmə üsuluna görə sərt və hərəkətli, Konstruksiyasına görə irəli-geri hərəkərli, dayaq, tərpənməz, oynaqlı və s.
Yığma imkanına görə bölünməyən və ya bölünən,
Cərgələrin sayına görə bir cərgəli, iki cərgəli və s.
Yağlama növlərinə görə özlü yağ, maye yağ, hava, su ilə yağlanan yastıqlar.
Sürüşən və diyirlənən yastıqların seçilməsi onların tətbiqinin müsbət və mənfi cəhətlərini müqayisə etdikdə aydın olur. → Sürüşmə yastıqları böyük kontakt və yağ- lama səthinə malik olduğuna görə titrəmələr və zərbələrə qarşı həssasdır. Onlar səssiz işlə- yirlər, çirklənməyə qarşı həssas olmadığından heç bir kipləşdiriciyə ehtiyac qalmır. Dövrlər sayına məhdudiyyət qoyulmur, ayrılan hissə- lərdən yığıldığına görə onların quraşdırılması və sökülməsi nisbətən asandır. Başlıca çatış- mayan cəhəti işə salma zamanı quru fırlanma nəticəsində yüksək moment tələb etməsi, daimi yağlayıcı maddəyə ehtiyac yaratması və buna nəzarət edilməsini tələb etməsidir.
Şəkil 1. Yastıq növləri a) sürüşmə yatığı b) diyirlənmə yastığı
→
dıqda diyirlənmə sürtünməsi ilə işləmə yarat- dığından başlanğıc moment işçi momentdən o qədər də fərqlənmir. Yağlayıcı maddə məsrəfi aşağıdır, qulluq edilməsi asandır, normativləş- dirilmiş konstruksiya nəticəsində yüksək qarşı- lıqlı əvəz olunma təmin edilir. Çatışmayan cəhətləri isə aşağı dövrlər sayında işləmə,
Yastıq 341
zərbələrə qarşı həssas olması, uzunömürlülüyü və dövrlər sayının məhdud olması, çirklən- məyə qarşı həssas olması yastıqların kipləşdi- rilməsini tələb etməsidir.
(alm. der Lager, ingl. Bearing) Yastıq poladı diyirlənmə və sürüşmə yastıqla- rında tətbiq olunan, iş zamanı bu hissələrə tsik- lik təsir verən dartılma-sıxılma yükləməsinə və yeyilməyə qarşı davamlı olan xüsusi polad nö- vüdür. Yastıq poladları bu tələbləri ödəmək üçün yüksək oksid saflığı dərəcəsinə malik olmalıdırlar. Onlardan həmçinin təzyiq altında yaxşı soyuq və isti, eyni zamanda kəsmə ilə emal ediləbilən olmaları tələb olunur. İşçi səthlərin bərkliyi və dəqiqliyi də poladın xas- sələri ilə təmin olunur. Yastıq
poladları kimi
tablandırılabilən 100Cr6, və ya aşağı legirli poladlar, məsələn: 17MnCr5 və ya 16CrNiMo6 tətbiq olunurlar. Poladlar səthdə əldə olunabilən ən yüksək bərkliyə qədər →termiki emal olunurlar. Le- girli poladlar əlavə olaraq xarici səthlərin kömürləşdirilməsini (karbonla doydurulması- nı) tələb edir, amma onun özəyində yüksək özlülük qalır. Böyük diametrli yastıq gövdəsi tablandırılan poladlardan (məsələn: 43CrMo4) hazırlanır və səthi tablandırımış şəkildə tətbiq olunur. Paslanmayan yastıqlar üçün xromlu
poladlardan (məsələn: X45Cr13, X89CrMo- V18-1) istfadə olunur. Bu poladların tərki- bində olan karbonun çoxluğu onun korroziyaya davamlığını adi xromlu poladlara nisbətən aşağı salır. Digər tərəfdən onun səthində əldə olunan bərklik, tərkibində 1% karbon olan tablandırılan poladlardan aşağıdır.
(alm. der Wälzlagerstahl, ingl. Rolling Steel) Yastıqlara nəzarət yastıqlarda oturdulmuş maşın hissələrinin səlis işləməsini və bununla maşının etibarlığını təmin etmək məqsədilə aparılan tədbirlərə aiddir. Yastıqlara çəkilən xərclər maşının ümumi maya dəyərində çox cüzi hissə təşkil etsə də, onların nəzarətsiz sıra- dan çıxması yüksək xərclərə, bəzi hallarda maşının ümumilikdə sıradan çıxmasına gətirib çıxara bilər. Nəzarət cihazları ilə yastıqların işləmə qabiliyyətini qiymətləndirib, ilkin təmir yolu ilə yarana biləcək xərcləri azaltmaq müm- kündür. Yastığa nəzarət üçün əsas göstəricilər, yastıqda yaranan temperatur, yeyilmə, yağla- ma halı, səs yaranma və titrəmələrlə müəyyən olunur. Uzun zaman kəsiyində aparılan ölçmə nəticəsində əsas göstəricinin qradiyentinin zamandan asılı dəyişməsi əhəmiyyətlidir.
Hidrodinamik yağlamada yağlama boşlu- ğunda yastığın temperaturunun ölçülməsi təminatlı üsuldur. Buraxılabilən temperatu- run qiyməti sürüşmə səthindən 1,5 ÷ 2,0 mm aralıda 90 ÷ 120°C həddində yerləşir. Yağlayıcı maye-temperatur ölçmə üçün o vaxt yarayır ki, temperatur elementi mak- simal yağ temperaturunu ölçə bilsin. Boşluğa daxil olan soyuq yağ ölçməni zəiflədir.
Boşluğa vurulan yağ təzyiqi və yağın temperaturunu ölçməklə yastıq-hissə arasın- dakı hala nəzarət etmək olar.
Yağ qatının qalınlığını ölçmək tribosis- tem haqqında daha dəqiq məlumat versə də, bunun praktikada dəqiq reallaşdırılması çətindir.
Araboşluğun qiymətinin ölçülməsi dolayı yolla məlumat verir. Bu ölçmə sisteminin də- qiq sazlanmasını tələb edir.
Rezonans sahəyə yaxın yüksək dövrlər sayında işləyən yastığın gövdəsində yaranan titrəmələri ölçmək məqsədəuyğundur. Meyar kimi titrəmə sürəti götürülür. Sərhəd qiy- mətləri 20 mm/san “həyacan”, 60 mm/san isə “sistemdə işin dayandırılması”üçün siqnaldır.
Diyirlənmə yastıqları üçün nəzarət meyyarları:
Temperaturun ölçülməsi ilə yağlamanın vəziyyətini qiymətləndirmək olar.
Titrəmə və ya səsin ölçülməsi hərəkətli səthlərdə izlərin, qopmaların, dağılmaların və çatların üzə çıxarılmasına imkan verir.
Yastıqlara nəzart yeyilmənin ölçülməsi yolu ilə də nəzarət edilə bilər. Bunun üçün yağlama sisteminə inteqrasiya olunmuş temperatur ölçmə və mayenin tərkibində olan hissəciklərin analizi üsuludur. Yağlama dövriyyəsi daxilində müxtəlif hissələrin yeyilməsini radionuklid-öl- çmə ilə aparmaq olar (şəkil 1). Ölçmə Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|