Hisse 01 uz qabigi

Plazma ilə emal 

 

69 

 

geniş  tətbiq  tapmışdır.  Plazma  ilə  səthə  həm 

istilik,  həm  də  mexaniki  təsir  göstərmək 

mümkündür. Plazma qövsü ilə material səthinə 

verilən  xüsusi  güc  10

5

  ÷10

6

  kV/sm

2

-ə  çatır, 

plazma şüası ilə emalda isə bu qiymət 10

3

 ÷10

4

 

kV/sm

2 

olur.  Eyni  zamanda  istilik  axını  lazım 

gələrsə  səthin  bərabər  qızması  üçün  paylana 

bilər.  Bundan  əritmə  və  üzçəkmədə  istifadə 

olunur. 

Metalların 

sızılmış 

plazma 

ilə 

kəsilməsi anod rolunu oynayan pəstah və katod 

olan  plazma  qızdırcısı  arasında  yanan  qövsün 

köməyi ilə reallaşdırılır (şəkil 1). Qövsün tem-

peraturunu  artırmaq  üçün  onun  stabilləşdi-

rilməsi və sıxılması, qızdırıcının ucluğunun və 

qövsün  plazmayaradan  qazlarla  (Ar,  N,  H2, 

NH4  və  onların  qarışığı)  üfürülməsi  sayəsində 

əldə edilr. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Plazma ilə kəsmə 

 

Məsələn, hava plazması ilə kəsmədə O

2

 metalı 

(okislit)  turşudaraq  kəsmə  prosesinə  əlavə 

energetik  yardım  göstərir.    Plazma  qövsü  ilə 

paslanmayan  və  nikelli  poladlar,  Cu,  Al  və 

başqa oksigenə həssas olmayan metallar və  

onların  xəlitələri  kəsilir.  Bu  üsulun  yüksək 

məhsuldarlığı  onu  axın  xətlərində  bir  başa 

tətbiq etməyə imkan verir. Qeyri metal hissələr 

(beton,  qranit,    üzvi  materiallar)  plazma  şüası 

ilə  kəsilirlər.  Bu  halda  plazma  qövsü  iki 

elektrod  arasında  yaradılır.  Çətin  şəraitdə 

işləyən  maşın  hissələrinin  yeyilməyə  və 

həmçinin  termiki  təsirlərə  qarşı  davamlığını 

artırmaq üçün onun üzərinə plazamnın köməyi 

ilə  qat  çəkilir.  Çəkilən  qat  toz  və  ya  məftil 

şəklində  plazma  axının  qarşısına  daxil  eidlir. 

Material  əriyərək,  kiçik  hissəciklər  şəklində 

(20÷100  mkm)    100-200  m/san  sürətlə 

pəstahın  səthinə  püskürdülür.  Plazma  ilə 

çəkilən  qat  öz  aşağı  istilikkeçirmə  xassəsinə 

malik  olub  ter-  mik  zərbələrə  qarşı  yaxşı 

davam gətirə bilir.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qatçəkmə  üçün  tətbiq  olunan  qurğunun  güçü 

5÷30  kvt  arasında  yerləşir,  maksimal  məh-

suldarlıq  saatda  5÷10  kq  materialın  püskür-

dülməsinə imkan verir.  

 

(alm. die Plasmabearbeitung, ingl. Plasma 

processing) 

---

Plazma qaynağı 

 

70 

 

Plazma  qaynağı  misdən  hazırlanmış  ucluğun 

köməyi  ilə  yanmayan  volfram  elektrodu  və 

pəstah  arasında  yaradılmış  işıq  qövsünə 

əsaslanır (şəkil 1). Burada yüksək sıxlığa malik 

silindrik  işıqqövsü  boşalmasına  nail  olunur. 

Yüksək  ionlaşma  dərəcəsi  işıq  qövsünün 

stabilliyinin təmin edilməsinə və eyni zamanda 

nazik  qalınlığa  malik  hissələrin  qaynaq 

edilməsinə    imkan  verir.  Plazma  qövsünün 

yüksək 

konsentrasiyası 

qalın 

lövhələrin 

emalında  dərin  yanıqların  yaranmasına  səbəb 

olur.  Plasma  qaynağı  nüvə  texnologiyasında, 

təyyarəqayırmada, cihazqayırmada, elektrotex-

nikada  və  həmçinin  boruların  hazırlanmasında  

geniş tətbiq edilir. 

 

Şəkil 1. Plasma qaynağının sxematik təsviri 

 

(alm. das Plasmaschweisen, ingl.  Plasma welding) 

  

Plazma  texnologiyası  plazmanın  texniki  ci-

hazlarda  və  proseslərdə  tətbiqini  əhatə  edir. 

Burada plazmanın aşağıdakı xassələrindən isti-

fadə edilir: 

 

Yaxşı elektrik keçiriciliyi, 

 

 İntensiv şüa emissiyası, 

 

 İonlaşmış  atomların  və  sərbəst  elektronla-

rın mövcudluğu, 

 

 Sıx  plazmada  yüksək  güc  və  enerji  sıx-

lığının olması. 

Bu  göstəricilərin  əsasında  düzəldilmiş  plaz-

ma  qurğuları  sənayenin  bir  sıra  sahələrində 

uğurla  tətbiq  olunur.  Plazmanın  əsas  tətbiq 

sahələri aşağıdakılardır: 

 

 Yüksək  cərəyanın  qapanıb  açılmasında 

tətbiqi, 

 

Magnet-Hidro-Dynamik 

(MHD) 

gene-

ratorlarında  elektrik  cərəyanın  yaradılması 

üçün tətbiqi,  

 

 Plazma boşalmasının köməyi ilə işığın ya-

radılmasında, 

 

 Plazma ilə emal texnologiyalarında tətbiqi. 

 

Plazmanın köməyi ilə emal texnologiyası son 

illərdə  inkişaf  edərək  daha  sürətlə  yayılır.  Bu 

texnologiya örtükçəkmədən tutmuş böyük həc-

mli  proseslər  və  material  çevrilmələri  üçün 

geniş tətbiq olunur. Tətbiq sahəsindən asılı ola-

raq  plazma  öz  parametri,  xassələri,  yaranma 

üsullarına  görə  fərqlənirlər.  Plazma  tətbiq 

sahəsinə görə iki qrupa bölünür.  

Aşağı  hissəcik  sıxlığı  və  kiçik  gücə  malik 

qeyri  termiki  aşağı  təzyq 

plazması  əsasən  səthlərin 

emalında  tətbiq  olunur-

lar. Burada iki təsir üsulu 

fərqləndirilir: 

 

Birinci halda təsir plaz-

ma  hissəciyinin  sərhəd 

səthlərində  plazma  sər-

həd  potensialının,  yəni 

plazmanın  hissəyə  nis-

bətən  müsbət  yüklən-

məsi hesabına yaradılır. 

Bu  sərhəd  səthində  ya-

ranan  ionlar  hissənin 

səthi  ilə  toqquşaraq  orada  mexaniki  aşınma 

yaradır, 

 

İkinci  halda  təsir,  plazmada  ayrılan  sərbəst 

ionların  təsirindən  və  ya  plazmanın  boşal-

ması  zamanı  atomlar,  radikallar  və  ya  mole-

kula komplekslərinin yaranmasından meydan 

gəlir.  Bu quru  kimyəvi  prosesin  üstün  cəhəti 

həssas  materialların  emalında  böyük  üstün-

lüyə malik olmasıdır.  

Çox  vaxt  plazmanın  fiziki  və  kimyəvi 

təsirləri birlikdə işlədilir.  

 

(alm. die Plasmatecnologie, ingl.

 

Plasma Technolo-

gy ) 

 

Plazmaəritmə  metalların  və  başqa  tempera-

turadavamlı materialların plazma boşalması ilə 

əridilməsidir (şəkil 1).  

Əritmə  atmosfer  təzyiqində  güclü  qövs    bo-

---