Hujayra muhandisligidagi texnologik jarayonlar Reja: “1” Hujayra muhandisligi texnologiyasi

O’simlik hujayrasini o’stirish texnikasi

• 
  Ajratib olingan to’qimalar bilan ishlashni asosiy sharti – sterillikga qat’iy rioya qilishdir. Tarkibi boy bo’lgan ozuqa muhiti mikroorganizmlarni rivojlanishi uchun ham juda yaxshi substrat hisoblanadi, o’simliklardan ajratib olingan fragmentlar (eksplantlar) ozuqa muhiti bilan aralashtirilganda mikroorganizmlar ta’siriga tez uchraydilar. SHuning uchun ham ekslantni ham, ozuqa muhitini ham sterilizasiya qilish kerak. Ajratilgan hujayralar va to’qimalar bilan qilinadigan barcha nozik ishlar (manipulyasiya) aseptik sharoitda (laminar-bokslarda) sterillangan uskunalar yordamida bajariladi.
  
• 
  Ajratilgan to’qimalarni o’stirish davrida ham sterillikni saqlash kerak, ayniqsa xarorat va namlik o’zgarganda, chunki probirkalarni paxta-bintdan tayyorlangan tiqinchalari namlanadi va undan mikroorganizmlar oson o’tishadi. Eksplantni sterilizasiyasi, shuningdek urug’lar ham 5-20 minut davomida sterilizasiya qiluvchi eritmada ushlab turish, keyin esa steril suv bilan yuvib tashlash orqali amalga oshiriladi. Sterilizasiya davri eksplantni xarakteriga hamda eritmani sterilizasiya qilish xususiyatiga bog’liq. Odatda urug’ 10-20 min, vegetativ qismlar esa 5-10 min. davomida sterilizasiya qilinadi.
  

• 
  Sterilizasiya keyin o’simlik ob’ektlari sterillangan suv bilan tozalab yuvib tashlanishi kerak. Sirtqi sterilizasiya eksplantni faqat tashqi infeksiyadan ozod qiladi. Agar eksplant to’qimalari ichki infeksiyaga ega bo’lsalar, ularga antibiotiklar bilan ishlov berishga to’g’ri keladi. Ayniqsa ichki infeksiyaga yirik tomirli tropik va substropik o’simliklar boy bo’lishadi. Kulturalarni zamburug’lar yoki bakteriyalar bilan ifloslanishi ekilgandan 1-14 kun o’tganda ko’zga tashlanadi.
  Yorug’lik xonasidagi havoni ifloslanishdan saqlash uchun, ifloslangan kulturani darhol yo’qotish kerak. Ozuqa mhitlarini avtoklvda, 1200 S da 0.75 – 1,0 atm. bosimda 20 minut davomida sterilizasiya qilinadi. Agar ozuqa muhiti tarkibiga yuqori xaroratda parchalanadigan moddalar kirsa, ularni alohida sovuq sterilizasiya qilindi. Ularni teshiklar diametri 0,22 – 0,45 mkm, bo’lgan bakterial filtrlardan o’tkaziladi va avtoklavdan chiqqan ozuqa muhitini 400 S gacha sovutib, keyin ularni aralashtiriladi. Oldindan folgacha yoki o’raydigan qog’ozga o’ralgan idishlarni quruq issiq bilan, quritgich shkaflarida 1600 S da ikki soat davomida sterilizasiya qilinadi.
  

• 
  Ajratib olingan hujayralar va to’qimalarni o’stirish uchun mo’ljallangan ozuqa muhitlari, o’simliklarni yaxshi o’sishi uchun kerak bo’lgan barcha makroelementlar (azot, fosfor, kaliy, kalsiy, magniy, oltingugurt va boshqalar) va mikroelementlar (bor, marganes, rux, mis, molibden va boshqalar) hamda vitaminlar, uglevodlar, fitogormonlar yoki ularni sintetik analoglarini saqlashi kerak.
  
• 
  Ba’zi ozuqa muhitlari aminokislotalar, kazsin gidrolizoti, EDTA (etilendiamintetrasirka kislota) yoki uni natriyli tuzi (bu tuz temirni hujayra kirishiga yordam beradi) va boshqa kerakli moddalar saqlaydi. Kallus to’qima olish uchun, alohida hollarda oziqa muhitiga kokos yong’og’ini (kakos suti), kashtan daraxtini endospermasini qo’shiladi. Karbon suvlar ozuqa uchun eng kerakli kompopenentlar hisoblanadi. Bunga sabab, ko’p hollarda ajratib olingan hujayra va to’qimalarni avtotrof oziqlanishga qurblari etmaydi.
  

• 
  O’stirish sharoiti O’simliklardan ajratib olingan hujayralar va to’qimalarni yaxshi o’stirish uchun, o’stirishni ma’lum shartlariga roiya qilish kerak. Ko’pchilik kallus to’qimalari yorug’likga ehtiyoji yo’q, chunki ularni xloroplastlari bo’lmasdan, geterotorf oziqlanadilr.
  
• 
  Ba’zi – bir yashil rangdagi kallus to’qimalar bundan mustasno. Ba’zi bir holatlarda kallus to’qimalar avtotrof oziqlanishiga qobiliyatli emas, bularni doimiy yorug’lik sharoitida o’stiriladi, bu esa muvoffaqiyatli morfogenez uchun majburiy sharoitdir ko’proq kallus to’qimalar qorong’ilikka olinadi. Morfogenezga aniqlangan (determinirovano’e) to’qimalar yorug’likga o’tkazilib, keyin 1000- 4000 lk yorug’likda o’stiriladi.
  

http://fayllar.org