15.O’rta asrlarda Yevropadagi abatsitlar va algoritmiklar.
XI asrga qadar G’arbiy Yevropada arifmetika Nihomaxning kitobidan yoki Rim muallifi Boetsiem (V-VII) tomonidan bu kitobning qayta ishlangan ko’rinishidan o’rganilgan.Arifmetik amallar va hisob kitoblar barmoqlar yoki abak yordamida amalga oshirilgan. X asrda ko’zga ko’ringan yevropalik matematik fransuz rohibi Gerbert (keyinchalik Papa Silvestr II) abakni takomillashtirdi.U sanoq toshlari o’rniga raqamlar yozilgan nishonlardan foydalangan .U sonlarni “apekslar” deb atadi.(lotincha apices,bir necha ma’noga ega bo’lib , jumladan “yozma”). Ba’zi olimlarning fikriga ko’ra bular zamonaviy raqamlar bo’ladi.Apekslar bilan abak faqat ba’zi manastr maktablarida ishlatilgan va keng tarqalgan.
F aqat XII asrda “algoritmiklar” soni keskin sezilarli darajada ortdi ya’ni hisob kitob doskasidan foydalanilmagan,ammo ya’ni o’nli pozitsion sanoq sistemasidan Va o’n oltilik kasrdan foydalanishgan.Aksincha sodiq maktabning izdoshlari “abakchilari” yoki “abaitsistlar” abakdan rim raqamlaridan, rimcha raqamlashdan va o’n ikkilik kasrlardan foydalanilgan. I kkala tizimning izdoshlar o’rtasida kurash uzoq davom etdi.O’nlik pozitsion sanoq sistemasi darrov qabul qilinmadi.Abatsistlar cherkov va yangi hukumatning yangi tizimini tarqalishiga qarshi turishdi.Cherkov ko’p asrlar mobaynida fan va ma’rifat rivojiga(7-bob, 9-) o’quvchilar savodxonligi va bilimlarini hamma odamlarga yetkazibberadigan va cherkov hokimiyatini e’tiqodi va hokimiyat negiziga putur yetkazadigan barcha yangiliklarga muntazam ravishda qarshi chiqdi. O’nlik pozitsion sanoq sistemasining afzalligi juda katta edi,shuning uchun u eski rim raqamlarini o’zgartirib yubordi.XIII asrda boshlangan qog’oz ishlab chiqarish zavodi abakning yo’qolishi va algoritmning g’alabasi uchun katta ahamiyatga ega bo’ldi.Biroq faqat XVII asrda Yevropada yangi raqamlar butunlay g’alaba qozondi.(7-bob,5-). O’shandan boshlab zamonaviy qoidalar va hisoblash usullari qo’llanilgan.
Dostları ilə paylaş: |
