I bob. Diqqatning psixofiziologik nazariyalari

I BOB. DIQQATNING PSIXOFIZIOLOGIK NAZARIYALARI
1.1. Diqqatning fiziologik asoslari va psixologik nazariyalari.
Diqqat inson hayotida katta ahamiyatga ega. Bu har qanday faoliyatni amalga oshirish uchun zarur shartdir. Bu bizning barcha aqliy jarayonlarimizni to'liq bajaradigan diqqat; faqat diqqat atrofimizdagi dunyoni idrok etishga imkon beradi. Ammo diqqat nafaqat muvaffaqiyatli faoliyat uchun shart emas. Shuningdek, u shaxsiyatning umumiy tarkibi, insonning ijtimoiy yo'nalishi haqida ko'p narsalarni aytishi mumkin. Diqqat muammosi an'anaviy ravishda ilmiy psixologiyaning eng muhim va murakkab muammolaridan biri hisoblanadi. Diqqat muammolarini o'rganishda turli xil psixologlar ishtirok etishdi, masalan, A.R.Luriya, S.L.Rubinshteyn, L.S. Vygotskiy, A. N. Leont'ev va boshqa ko'plab psixologlar. Ularning barchasi, shubhasiz, aqliy jarayon sifatida diqqatni o'rgatishga katta hissa qo'shgan. Diqqat deganda biz kerakli ma'lumotlarni tanlashning maqsadli jarayonini, saylovoldi dasturlarini ta'minlashni va ularning borishi ustidan doimiy nazoratni saqlashni tushunamiz. Bizning ongimizning selektiv jarayoni, xususan, hissiyotlarni idrok etishda ham, motor jarayonlarida ham, fikrlashda ham inson faoliyatining xususiyatini belgilaydi. Agar bunday selektivlik mavjud bo'lmagan bo'lsa, barcha kiruvchi tanlanmagan ma'lumotlar shunchalik tezlikda to'plandiki, biz ularni anglashga ulgurmaymiz. Binobarin, hech qanday aqliy faoliyat mumkin emas, psixologik jarayonlar o'z ma'nosini yo'qotadi. Shuning uchun diqqatni kontsentratsiya qilish uchun zarur bo'lgan jarayonlar va hodisalarni farqlash, diqqatning eng to'liq tarkibini tashkil etadigan sharoitlarni aqliy va psixologik faoliyat jarayoni sifatida ko'rib chiqish zarur. Shuning uchun, men ushbu mavzu psixologiya uchun dolzarb deb hisoblayman, chunki diqqatni to'liq kuch bilan ishlatish sharoitlarini to'liq tahlil qilish kerak. Yuqorida aytib o'tilganlardan biz maqsadni shakllantirishimiz mumkin, ya'ni e'tibor va xususiyatlarning asosiy turlarini o'rganish, ularning inson tomonidan axborotni qabul qilishiga ta'sirini aniqlash uchun. Kurs ishining maqsadi muammolarni hal qilishni aniqladi: e'tiborni aqliy jarayon sifatida ko'rib chiqish va tahlil qilish. diqqatning fiziologik xususiyatlarini va asoslarini aniqlash. 1-bob. Diqqat tushunchasi va mohiyati 1 Diqqatning mohiyati Diqqat inson faoliyatining barcha turlari, birinchi navbatda, mehnat va ta'lim samaradorligining muhim va zaruriy shartidir. Ish qanchalik qiyin va mas'uliyatli bo'lsa, shuncha ko'p e'tibor talab qiladi. Diqqatlilik inson uchun uning kundalik hayotida - kundalik hayotda, boshqa odamlar bilan muloqotda, sportda zarurdir. Talabalarning diqqat-e'tiborlari o'quv jarayonini muvaffaqiyatli tashkil etishning asosiy shartlaridan biridir. Buyuk rus o'qituvchisi K. D. Ushinskiy diqqatni o'rgatishdagi rolini ta'kidlab shunday yozgan: ... diqqat aynan shu eshikdan, faqat tashqi olamdan odam ruhiga kiradigan barcha narsalar o'tadi ... Bolalarni ushbu eshiklarni ochiq saqlashga o'rgatish birinchi navbatda muhim masala bo'lib, uning muvaffaqiyatiga butun o'qitishning muvaffaqiyati asos bo'ladi. Diqqat nima? Bu savolga javob berish uchun o'quvchining matematikadan uy vazifasini bajarishini tasavvur qiling. U muammoni hal qilishda butunlay chuqur, unga e'tibor qaratadi, uning shartlarini o'ylaydi, bir hisobdan boshqasiga o'tadi. Ushbu epizodlarning har birini tavsiflab, biz uning qilayotgan ishlariga diqqat bilan e'tibor qaratishini, boshqalardan ajratib turadigan narsalarga e'tibor berishini aytishimiz mumkin. Ushbu holatlarning barchasida biz uning aqliy faoliyati bir narsaga yo'naltirilgan yoki bir narsaga yo'naltirilgan deb aytishimiz mumkin. Aqliy faoliyatning aniq yo'naltirilganligi va kontsentratsiyasi diqqat deb ataladi. Kognitiv jarayonlar kursining eng muhim xususiyati ularning tanlangan, yo'naltirilganligi. Atrofdagi olamning ko'plab ta'sirlaridan odam doimo nimanidir idrok etadi, nimanidir ifodalaydi, aks ettiradi, o'ylaydi. Ongning bu xususiyati diqqat kabi xususiyat bilan bog'liq. Kognitiv jarayonlardan farqli o'laroq, diqqat o'ziga xos mazmunga ega emas, u barcha bilim jarayonlarining dinamik tomonidir. Idrok yoki fikrlash bo'lsin, barcha bilish jarayonlari ularda aks etadigan u yoki bu ob'ektga qaratilgan: biz nimanidir idrok etamiz, o'ylaymiz va nimanidir tasavvur qilamiz yoki tasavvur qilamiz. Shu bilan birga, u idrokni o'zi sezmaydi va o'z-o'zidan o'ylamaydi; odam idrok etadi va o'ylaydi - idrok etuvchi va fikrlaydigan odam. Shuning uchun biz shu paytgacha o'rgangan har bir jarayonda shaxsiyatning olamga, sub'ektning ob'ektga, ongning ob'ektga bo'lgan munosabati doimo mavjud. Ushbu munosabat e'tiborni ifoda etadi. Biz nafaqat eshitishimiz, balki tinglashimiz yoki hatto tinglashimiz, nafaqat ko'rishimiz, balki qarashimiz yoki hatto sinchkovlik bilan tekshirishda, ya'ni bilish yoki ob'ektiv haqiqatni aks ettirish jarayonida bizning bilim faoliyatimiz faoliyati ta'kidlanganida yoki kuchayganida biz diqqatli bo'lamiz. Diqqat, avvalo, kognitiv faoliyat kursining dinamik xarakteristikasidir: u aqliy faoliyatning ma'lum bir ob'ekt bilan ustuvor bog'lanishini ifodalaydi, unga diqqat markazida bo'lganidek yo'naltirilgan. Diqqat - bu ma'lum bir ob'ektga tanlangan e'tibor va unga diqqatni jamlash, ob'ektga yo'naltirilgan bilim faoliyatidagi chuqurlik. Shaxsning qiziqishlari va ehtiyojlari, munosabati va yo'nalishi doimo diqqat markazida. Ular ob'ektga nisbatan munosabat o'zgarishini keltirib chiqaradi. Va ob'ektga munosabat o'zgarishi e'tiborda - bu ob'ekt qiyofasining o'zgarishi, ongning berilishida ifodalanadi: u yanada konveks kabi aniqroq va aniqroq bo'ladi. Shunday qilib, e'tibor boshqa jarayonlarda o'zini namoyon qiladigan o'ziga xos mazmuniga ega bo'lmasa-da, ammo unda faoliyat va obraz o'rtasidagi bog'liqlik o'ziga xos tarzda ochib beriladi. Diqqatning o'zgarishi kognitiv faoliyat yo'naltirilgan tarkibning aniqligi va farqliligining o'zgarishi bilan ifodalanadi. Diqqat faoliyat bilan chambarchas bog'liq. Dastlab, xususan, filogenetik rivojlanishning dastlabki bosqichlarida u bevosita amaliy faoliyatga, xulq-atvorga kiradi. E'tibor birinchi navbatda hushyorlik, hushyorlik, birinchi signalda harakatga tayyorlik kabi paydo bo'ladi, chunki bu signalni harakat manfaati uchun qabul qilish uchun safarbarlik. Shu bilan birga, ushbu dastlabki bosqichlarda e'tibor harakatga tayyorlanish uchun xizmat qiladigan letargiyani ham anglatadi. Diqqat, uning mavjudligi yoki yo'qligi haqida faqat biron bir faoliyat bilan bog'liq holda gapirish mumkin - amaliy yoki nazariy. Inson o'z fikrlari yo'nalishi uning faoliyat yo'nalishi bilan tartibga solinadigan bo'lsa va shu bilan ikkala yo'nalish ham bir-biriga to'g'ri keladigan bo'lsa, diqqatli bo'ladi. U inson hayoti va faoliyatida juda ko'p turli xil funktsiyalarni bajaradi. Keling, asosiylarini ko'rib chiqaylik. Diqqat ba'zi taassurotlarga yoki fikrlarga qaratiladi va boshqalarni chalg'itadi, hozirgi paytda keraksiz, taassurotlar va fikrlar. Boshqacha qilib aytganda, diqqat jalb qilingan bilish jarayoni selektivlik bilan ajralib turadi va diqqat tanlash vazifasini bajaradi. Tanlov ikki tomonga ega va ikkalasi ham diqqat ishida mujassam. Tanlashning ijobiy tomoni - bu yashash uchun ham, bilish sub'ektining o'zi belgilagan maqsadlarga erishish uchun zarur bo'lgan narsani tanlashdir. Salbiy tomoni keraksizlarni, keraksizlarni, zaruriyatni idrok etish va tushunishga xalaqit beradigan hamma narsani tashlab yuborishdir. Diqqat "ongning kontsentratsiyasi" bilan, biz bir muncha vaqt ongni "markazida" ushlab turishimiz va har tomondan o'rganishimiz mumkin bo'lgan bilimimiz mavzusidagi kontsentratsiya bilan bog'liq. Bu erda diqqat boshqa, yangi va kuchli taassurotlar bilan almashtiriladigan taassurotlarni yoki fikrlarni saqlab qolish funktsiyasini bajaradi. E'tiborni saqlab qolish odatda harakatlarning sub'ektiv tajribasi bilan birga keladi. Ushbu ikki funktsiya diqqatning turli xil hodisalarida namoyon bo'ladigan diqqatning ikki tomoniga, uning ikki tomoniga to'g'ri keladi: diqqatning selektiv tomoni selektsiya funktsiyasi bilan bog'liq va diqqat aktlarining selektivligida namoyon bo'ladi; diqqatning intensiv tomoni diqqatni ushlab turish funktsiyasi bilan bog'liq bo'lib, uning kontsentratsiyasida va unga qo'shilgan harakat tajribasida namoyon bo'ladi. 1.2. Diqqatning vazifalari va turlari.
Diqqat - psixologik hodisadir, bu borada psixologlar o'rtasida hali ham bir fikrga kelilmagan. Bir tomondan, psixologik adabiyotlarda diqqatning mustaqil aqliy hodisa sifatida mavjudligi haqidagi savol ko'rib chiqiladi. Shunday qilib, ba'zi bir mualliflar e'tiborni mustaqil hodisa deb hisoblash mumkin emas, chunki u biron bir tarzda yoki boshqa ruhiy jarayonda mavjud. Boshqalari, aksincha, diqqatning mustaqilligini aqliy jarayon sifatida himoya qiladilar. Boshqa tomondan, ruhiy hodisalarning qaysi sinfiga tegishli bo'lishi to'g'risida kelishmovchiliklar mavjud. Ba'zi odamlar e'tiborni bilish aqliy jarayoni deb hisoblashadi. Boshqalar e'tiborni insonning xohish-irodasi va faoliyati bilan bog'lashadi, chunki har qanday faoliyat, shu jumladan kognitiv, e'tiborsiz mumkin emasligi va diqqatning o'zi ma'lum irodaviy harakatlarning namoyon bo'lishini talab qiladi. Darhaqiqat, diqqat psixologik hodisalar tizimida alohida o'rin tutadi. U boshqa barcha aqliy jarayonlarga kiritilgan, ularning zaruriy momenti vazifasini bajaradi va ularni ulardan ajratish, "sof" shaklda ajratish va o'rganish mumkin emas. Diqqat hodisalari bilan biz faqat bilish jarayonlarining dinamikasi va insonning turli xil ruhiy holatlarining xususiyatlari ko'rib chiqilganda murojaat qilamiz. Biz har doim diqqat "materiyasini" ajratishga urinib, ruhiy hodisalarning qolgan tarkibidan chalg'itamiz, u yo'q bo'lib ketganday tuyuladi. Muhokama qilinayotgan muammoning to'g'ri echimi bu ikkala nuqtai nazarni birlashtirish va hisobga olishga harakat qilishdir, ya'ni. jarayonlar va hodisalarning ikkala tomonini va ulardan mustaqil, mustaqil narsalarni ko'rish. Ushbu pozitsiyani ma'lum bo'lgan anatomik va fiziologik ma'lumotlar tasdiqlaydi, ularning asosiylari quyidagicha Diqqatning fiziologik korrelyatsiyasi sifatida dominant mexanizm, ulardagi aniq analizatorlar joylashtirilgan proektsiya zonalaridan qat'i nazar, miya yarim korteksining butun yuzasida kuzatilishi mumkin. ... 2. Ishlari diqqat hodisalari bilan bog'liq bo'lgan retikulyar shakllanish deyarli barcha bilim jarayonlariga taalluqli nerv impulslari yo'lida (hissiy ma'lumotlarning afferent va efferent o'tkazilishining o'ziga xos bo'lmagan yo'llari). Neyronlarning diqqatini - yangilik detektori bo'lgan hujayralarni deyarli butun yuzada va miyaning ba'zi ichki tuzilmalarida topish mumkin. Shu bilan birga, markaziy asab tizimidagi uchta nomlangan anatomik va fiziologik omillar avtonom ravishda va individual sezgir analizatorlardan mustaqil ravishda mavjud bo'lib, bu diqqat hali ham boshqalar uchun kamaytirilmaydigan maxsus hodisa bo'lib qolganligini ko'rsatadi. Diqqat, har qanday ruhiy jarayon singari, ma'lum fiziologik hodisalar bilan bog'liq. Diqqatning fiziologik asoslarini anglash uchun taniqli rus fiziologlari I. P. Pavlov va A. A. Uxtomskiy asarlari katta ahamiyatga ega. IP Pavlov fiziologlar tomonidan ilgari kashf etilgan asabiy jarayonlarni induktsiya qilish qonuni ham odamlarning diqqat-e'tiboriga bog'liqligini aniqladi. Pavlovning ishonishicha, ushbu qonun asosida miya yarim sharlari korteksida qo'zg'alish markazida inhibe qilingan joylar hosil bo'ladi. Bundan tashqari, "qo'zg'alish fokusi qanchalik kuchli bo'lsa, korteksning boshqa qismlarida chuqurroq va kuchli inhibisyon" I.P.Pavlov tomonidan ilgari surilgan kontseptsiyada asab tizimining maxsus reaktsiyalari - yo'naltiruvchi reflekslar (refleks) nima? , I.P.Pavlov aytganidek) beixtiyor e'tiborning refleks tabiati haqidagi taxminni o'z ichiga olgan. Biz paydo bo'layotgan tasvirni ko'rib chiqamiz, paydo bo'lgan tovushlarni tinglaymiz, bizga tegadigan hidni qattiq yutamiz ... - deb yozgan I.P.Pavlov. Zamonaviy ma'lumotlarga ko'ra, yo'naltirish reaktsiyalari juda murakkab. Ular tananing muhim qismining faoliyati bilan bog'liq. Yo'naltiruvchi kompleksga ikkala tashqi harakatlar ham kiradi (masalan, ko'zni va boshni stimul tomon burish) va ba'zi analizatorlarning sezgirligi o'zgarishi; metabolizmning tabiati o'zgaradi; nafas olish, yurak-qon tomir va teri-galvanik reaktsiyalar o'zgaradi, ya'ni vegetativ o'zgarishlar yuz beradi; bir vaqtning o'zida miyaning elektr faoliyatidagi o'zgarishlar yuz beradi. I.P.Pavlovning miya yarim korteksi bo'ylab qo'zg'alish o'choqlari harakatiga bo'lgan pozitsiyasi zamonaviy eksperimental tadqiqotlar bilan tasdiqlangan. Diqqatning fiziologik mexanizmlarini tushunish uchun A.A.ning qoidalari alohida ahamiyatga ega. Uxtomskiy. A.A.Uxtomskiy tomonidan ilgari surilgan dominantlik printsipiga ko'ra, miya doimo qo'zg'alishning vaqtinchalik dominant markaziga ega bo'lib, u ma'lum bir daqiqada asab markazlari ishini shart-sharoitga keltiradi va shu bilan inson xulq-atvoriga ma'lum yo'nalish beradi. Dominantning o'ziga xos xususiyatlari tufayli boshqa markazlarning faoliyatini bir vaqtning o'zida bostirish bilan asab tizimiga kiradigan impulslarning yig'indisi va to'planishi mavjud, shu tufayli qo'zg'alish yanada kuchayadi. Ushbu xususiyatlar tufayli dominant qo'zg'alishning barqaror markazidir, bu esa o'z navbatida diqqat intensivligini saqlashning asab mexanizmini tushuntiradi. Shuni ta'kidlash kerakki, qo'zg'alish dominant markazining paydo bo'lishi uchun nafaqat ta'sir ko'rsatadigan stimulyatsiya kuchi, balki avvalgi ta'sirlar va allaqachon bog'langan asab aloqalari tufayli asab tizimining ichki holati ham kiradi. Biroq, asab jarayonlarini induktsiya qilish qonuni ham, dominant haqidagi ta'limot ham diqqat mexanizmlarini, ayniqsa ixtiyoriy ravishda to'liq ochib bermaydi. Hayvonlardan farqli o'laroq, odamlar o'zlarining e'tiborlarini maqsadli ravishda boshqaradilar. Bu e'tiborni keltirib chiqaradigan va ushlab turadigan faoliyat maqsadlarini belgilash va aniqlashtirishdir. So'nggi yillarda miya yarim korteksining diqqatning neyrofiziologik mexanizmlari tizimidagi etakchi o'rni haqidagi g'oyalar tobora ko'proq rol o'ynay boshladi. Miya korteksi darajasida maxsus turdagi neyronlarning mavjudligi diqqat jarayonlari bilan bog'liq (diqqat neyronlari - yangilik detektorlari va to'plam hujayralari - kutish hujayralari). Shunday qilib, sog'lom odamlarda katta e'tibor sharoitida (masalan, turli xil intellektual va motor vazifalarini hal qilishda) bioelektrik faollikning o'zgarishi miyaning old qismlarida sodir bo'lishi aniqlandi. Miyaning frontal loblarining ayrim qismlari zararlangan bemorlarda og'zaki ko'rsatma yordamida doimiy ixtiyoriy e'tiborni jalb qilish deyarli mumkin emas. Miyaning frontal loblari shikastlanishi bilan ixtiyoriy e'tiborning zaifligi bilan bir vaqtda, diqqatning beixtiyor shakllarida patologik o'sish kuzatiladi. Shunday qilib, diqqat bir qator miya tuzilmalarining faoliyati bilan bog'liq, ammo ularning diqqatning turli shakllari va turlarini tartibga solishda ularning roli boshqacha. Umuman olganda, individual stimullarni ajratish va jarayonlarning ma'lum bir yo'nalishda o'tishi uchun fiziologik asos ba'zi asab markazlarining qo'zg'alishi va boshqalarning inhibatsiyasi hisoblanadi. Biror kishiga ta'sir qiluvchi stimul miyani faollashtiradi. Miya birinchi navbatda retikulyar shakllanish bilan faollashadi. Retikulyar shakllanishning ko'tarilgan qismining tirnash xususiyati miya yarim korteksida tez elektr tebranishlari paydo bo'lishiga olib keladi, asab jarayonlarining harakatchanligini oshiradi va sezgirlik chegaralarini pasaytiradi. Bundan tashqari, miyaning faollashuviga diffuz talamik tizim, gipotalamus tuzilmalar va boshqalar kiradi. Retikulyar shakllanishning "qo'zg'atuvchi" mexanizmlari orasida yo'naltiruvchi refleksni ta'kidlash lozim. Bu inson va hayvonlarda atrof-muhitning har qanday o'zgarishiga organizmning tug'ma reaktsiyasi. Xonada shitirlash eshitildi, mushukcha uxlab qoldi, hushyor bo'lib, ko'zlarini tovush tomonga qaratdi. Biroq, diqqatni faqat bitta yo'naltiruvchi refleks bilan izohlash mumkin emas. Diqqatning fiziologik mexanizmlari murakkabroq. Masalan, har qanday yangi stimulni hozirgi paytda doimiy ravishda harakat qiladigan boshqalardan ajratib turishga qodir bo'lgan ba'zi mexanizmlar kerak. Psixologik adabiyotlarda odatda stimullarni filtrlaydigan mexanizmlarning ikkita asosiy guruhi ko'rib chiqiladi: periferik va markaziy. Periferik mexanizmlarga sezgi organlarining sozlanishi kiradi. Zaif tovushni tinglash bilan odam boshini tovush tomon buradi va shu bilan birga mos keladigan mushak quloq pardasini cho'zadi, uning sezgirligini oshiradi. Ovoz juda kuchli bo'lsa, timpanik membranadagi taranglik zaiflashadi, bu esa tebranishlarni ichki quloqqa etkazishini susaytiradi. Yuqori e'tiborli daqiqalarda nafasingizni to'xtatish yoki ushlab turish ham eshitish qobiliyatini keskinlashtiradi. DE Brodbentning fikriga ko'ra, e'tibor - bu ma'lumotni kirish joylarida, ya'ni atrofda aniq tanlaydigan filtr. Uning fikriga ko'ra, agar odam ikkala qulog'ida bir vaqtning o'zida turli xil ma'lumotlar bilan oziqlangan bo'lsa, lekin ko'rsatmalarga muvofiq, uni faqat chap tomoni bilan idrok etishi kerak bo'lsa, unda o'ng qulog'iga kiritilgan ma'lumotlar butunlay e'tiborsiz qoldirilgan. Keyinchalik periferik mexanizmlar ma'lumotni jismoniy xususiyatlarga qarab tanlab olishlari aniqlandi. U. Nayzer ushbu mexanizmlarni kutish deb atadi va ularni nisbatan qo'pol ma'lumotni qayta ishlash bilan bog'lab qo'ydi (raqamni fondan ajratib ko'rsatish, tashqi sohadagi to'satdan o'zgarishlarni kuzatib borish). Diqqatning markaziy mexanizmlari ba'zi asab markazlarining qo'zg'alishi va boshqalarning inhibatsiyasi bilan bog'liq. Aynan shu darajada tashqi ta'sirlarning tarqalishi sodir bo'ladi, bu ular tomonidan yuzaga kelgan asabiy hayajonning kuchi bilan bog'liq. O'z navbatida, asabiy hayajonning kuchi tashqi stimulyatsiya kuchiga bog'liq. Kuchli hayajonlanish u bilan bir vaqtda paydo bo'lgan kuchsiz hayajonni bostiradi va tegishli yo'nalishdagi aqliy faoliyat kursini belgilaydi. Shu bilan birga, bir-birini kuchaytiradigan ikki yoki undan ortiq bir vaqtning o'zida ta'sir qiluvchi stimullarni birlashtirish mumkin. Ushbu turtki ta'sirining o'zaro ta'siri, shuningdek, tashqi ta'sirlarni va muayyan yo'nalishdagi jarayonlarning rivojlanishini aniqlash uchun asoslardan biridir. Diqqatning fiziologik asoslari haqida gapirganda, yana ikkita juda muhim hodisani eslatib o'tmaslik mumkin emas: asabiy jarayonlarning nurlanishi va dominant. C. Sherrington tomonidan asos solingan va I.P.Pavlov tomonidan keng qo'llaniladigan asabiy jarayonlarning induktsiya qonuni ma'lum darajada e'tiborni beradigan fiziologik jarayonlarning dinamikasini tushuntiradi. Ushbu qonunga muvofiq, miya yarim korteksining bir sohasida paydo bo'lgan qo'zg'alish, miya yarim korteksining boshqa sohalarida inhibisyonni keltirib chiqaradi (bir vaqtning o'zida induksiya deb ataladi) yoki miyaning ushbu sohasidagi inhibisyon bilan almashtiriladi (ketma-ket indüksiyon ). Nurlanish hodisasi yuzaga keladigan miya yarim korteksining qismi qo'zg'alish uchun maqbul sharoitlar bilan ajralib turadi, shuning uchun bu erda differentsiyalar osonlikcha rivojlanadi, yangi shartli bog'lanishlar muvaffaqiyatli shakllanadi. Miyaning boshqa qismlarining faoliyati bu vaqtda odatda ongsiz, avtomatik odam faoliyati deb ataladigan narsa bilan bog'liq. Diqqatning fiziologik mexanizmlarining o'ta murakkab tuzilishi va uning tabiatiga qarama-qarshi qarashlar bir qator e'tiborning psixologik nazariyalarining paydo bo'lishiga olib keldi. N.N.Lange diqqatning mohiyatini anglashning eng mashhur yondashuvlarini tahlil qilib, diqqatning mavjud nazariyalari va tushunchalarini bir necha guruhlarga birlashtirdi. Dvigatelning moslashishi natijasida e'tibor. Ushbu yondashuvning tarafdorlari shundan kelib chiqadiki, odam ixtiyoriy ravishda diqqatni bir narsadan ikkinchisiga o'tkazishi mumkin, shuning uchun mushaklarning harakatlarisiz diqqatni jalb qilish mumkin emas. Bu hissiyotlarning eng yaxshi idrok sharoitlariga moslashishini ta'minlaydigan mushak harakatlari. Ongning cheklangan doirasi natijasida e'tibor. Ongning hajmi deganda nimani anglatishini tushuntirmasdan, I. Gerbert va V. Xemilton shuni ta'kidlaydilarki, yanada qizg'in namoyishlar unchalik kuchli bo'lmaganlarni siqib chiqarishga yoki bostirishga qodir. Hissiyot natijasida e'tibor. Ushbu nazariya ingliz assotsiatsiyasi psixologiyasida eng katta qabul qilingan. Bu e'tiborning taqdimotning emotsional rangiga bog'liqligi haqidagi bayonotga asoslanadi. Masalan, ushbu nuqtai nazar vakili J.Milning quyidagi bayonoti juda yaxshi ma'lum: "Yoqimli yoki og'riqli his yoki g'oyaga ega bo'lish va ularga diqqat bilan qarash bir xil". Apperception natijasida, ya'ni shaxsning hayotiy tajribasi natijasida e'tibor. Diqqat ruhning maxsus faol qobiliyati sifatida. Ushbu pozitsiyaning tarafdorlari kelib chiqishi tushunarsiz bo'lgan asosiy va faol qobiliyatlarni hisobga olishadi. Asabiy tirnash xususiyati kuchayishi kabi e'tibor. Ushbu gipotezaga ko'ra, diqqat markaziy asab tizimining mahalliy tirnash xususiyati kuchayishi bilan bog'liq. Asablarni bostirish nazariyasi. U diqqatning asosiy faktini - bitta g'oyaning boshqalarga nisbatan ustunligini bitta fiziologik asab jarayoni boshqa fiziologik jarayonlarni inhibe qilishi yoki bostirishi bilan izohlashga harakat qiladi, bu esa ongning alohida kontsentratsiyasi haqiqatiga olib keladi.