I c I l d VII-XII əsrlər azərbaycan şERİ

M Ü C İ R Ə D D İ N   B E Y L Ə Q A N İ
X II 
əsr Azərbaycan p o eziya sm ın  görkəm li nüm ayəndələrindəndir.  D oğum  
və  ö/iim  illəri  dəqiq  m əlum   deyildir.  Ə dəbi  irsindən  dövrüm üzə  bir  "D iv a n ” 
gəlib  çatmışdır.  Azərbaycan atabəylərindən  Şəm səddin Eldəgizin,  Cahan  P əh - 
ləvanın  və  Qızıl  A rslanın  saraylarında  ya şa yıb -ya ra tm ış,  ədəbiyyat  tari.xinə 
X aqani  Şirvaninin  şagirdi  və  davam çısı  kim i  d a xil  olmuşdur.  D övrünün  bir 
çox  elm ləriııi  ~  o  cüm lədən  tibb,  astronomiya,  riyaziyyat,  tarix,  coğrafiya, 
fiqvə ilalıivvatı m ükəmməl öyrəıımişdir.  Divanında müasirlərinə, xüsusilə Xaqani 
və Fələkivə  həsr etdiyi şeirlər də  vardır.  X aq a n i ya radıcılığını yiiksək qiym ət- 
ləndirmişdir.  1979-cu  ildə  Təbriz universitetinin professoru  M əhəm m əd Abadi 
m ü xtə lif ölkələrin  nadir  əlyazm alarına  əsasən  “M iicirəddin  Beyləqaninin  di- 
vanı
 ” 
adh  kitab nəşr etdirmişdir.
 
“D ivan ”a şairin  qəsidə,  qəzəl,  şikayətııamə, 
qitə,  miiləmmə,  tərkibbənd və  rübailərdən  ibarət  5469 beyt şeri  toplaıımışdır. 
Səlcuq  hakim i  Riiknəddiıı  A rslana  və  D ərbənd  hökm darı  Seyfəddin  Arslana 
m ədhivvələr  həsr etmişdir.
Q əbri  Təbrizin  Sürxab  m əhəlləsindəki  qəbiristanlıqdadır.
QƏSİDƏLƏR
1
X A Q A N İ N İ N   V Ə S F İ
Bu  dövr  e d ə n   fə lə k ,  ü z d ən   g ü m ü ş  kim i  gö rü n ən ,
Ü züm ə  g ö zy aşım ı  s im u - z ə r  e d ib d ir  h ə m ə n .
Ü züylə  g ö zy aşı  a ltu n -g ü m ü ş   o lar,  ə lb ə t.
O   kəs  ki,  k ə c   f ə lə y ə   b ağ lı  o lm u ş  ə v v ə ld ə n .
F ə lə k   h ə m   o ğ ru   v ə   h ə m   h o q q a b a z ,  o yunbazdır,
Ç ıxar  o  y üz  oyun  ilə   b ir  an d a  m ə rə k ə d ə n .
V urar  o  d ö v rə ,  ə z ə r   d ə n lə ri  d ə y irm a n   tək,
Su,  od  ü m m id i  ilə,  m ə n s ə   d ü şm ü şə m   əld ən .
X ilas  olsam   ə g ə r  bu  ağır dəyirm an d an ,
M əsih  tə k   e d ə rə m   göyləri  y ə q in   m əsk ən .
Sən  ey  k ə d ə r k ö lg ə si,  çirkinüzlü,  b ə d tiy n ə t, 
S ədaqətini  d anan,  m əclisə  x ə lə l  gətirən !
Çırağı  söndür,  e d ə   cilv ə  qoy  gecə  gəlin i,
N am aza  dur  ki,  x o ru z  banladı  s ə h ə r tezd ən .
G ötür silah  kiıni  “ la h ö v lə ” ni  qoru n m aq   üçün, 
T ək əb b ü rü n   d ib in ə  yoxsa  q ərq   olarsan  sən.
C ahanı  çulğadı  tu fan   bəlası  N uh  kim i,
G əm ini  sal  d ə n iz ə ,  ct  iradəni  yelkən!
Saqınm a  odla  su d an ,  xalq  üçün  h ə d ə f  o lsan   -  
M əz ə m m ə tə ,  qax ıca,  yüz  b əla y a   tuş  g ə lsə n .
C əfa  ə lin d ə n   u calm ış  fə lə k lə rə   İsa,
Sığındı  Q afa  o  S im u rğ   zülm ü  m ö h n ətd ən .
G ötür  uzaq  yola,  azuqo  cy lə  toqvanı,
Ç ahş  bu  y o lla  h ə n a   m ən zilin ə  tez  y e tə sə n .
Q ən aət  ilə  cn işd o   dayan  ki,  C o fo r  tək 
Bu  nord iv an la  u ca  b ir m əqam a  y ü k sə lə sə n .
Zoburu  sidqlo  D avud  ə g ə r tila v ə t  cdir,
Sono  no  faydası  v ardır,  dilin  ki  bilm əzso n ?!
“N cco?  N e ç ü n ? ”  arasında  qalıbsan,  ey  qafil! 
Q əbula,  rə d d ə   cav ab   istəm ə  “N eçün?  N e c o ? ” don!
Ayıq  iş  əh li  d e y ilsə n sə ,  sö y lə m ə k   olm az,  -  
M ə q am i-x o v fü   rican ı  belə  sual  ed əsən .
“N eçün?  N e c ə ? ”  tə lə sin d ə n   x ilas  olaq  axır,  -  
Sonuncu  şair  ilə  k ird ig a r  fəzlin d ən .
< Jr* N   265

---

F əzilətin   atası,  h ik m ə tin   ulu  g ü n ə şi,
F əzilət  əh li  ala r  fə z l  Ə fz ə lə d d in d ə n .
O nunla  fə x r e lə y ə r  y e r ü zü n d ə  c ü m lə   b ə şə r, 
Q oyar  göy  əh li  b a şa   ta c  n ü zm ü   n ə srin d ə n !
Z ə m a n ə m iz d ə   M ə sih ü   K əlim   X aq an i  -  
Ö m ürdə  X ızrdan  ü stün,  h ə y a d a   Y əh y a d ə n !
Ə dəb  b ir  ə b c ə d d   o lu b   eşq  m ə k tə b in d ə   onun,
Ağıl  y an ın d a  inan  q ə trə d ir  dam lacıq d ı  d ə ry a d ə n .
R oqəm ləri  onun  ağlı  olu b   n izam a  salan,
C ahanı  elm i  onun  q u rta ra r d ü y ü n lə rd ə n .
O lubdur  a ğ -q a ra n ın   n a m ə sin ə   çiin  agah,
A çıb  o  p ə rd ə n i  ki,  g ü n d ü z  a y rd ır  g e c əd ən !
H ünər  k itab ın a  n ə q ş  etdi  yeddi  iqlim i,
Ə dəb  sə h ifə si  d o q q u z  səm ad a  səb   cdilən.
Q əzəb   som um i  e d ə r  d iişm ənini  xar,  holak,
Vofa  nəsim i  sevor  dostları  d alın ca  ço kən...
Ö nündə  şcir  b ah ad ırları  olub  tə slim ,
Sö/.üno  valch  olur  bu  cah an d a  h ə r  düşi'ınən.
N o sih ətiy lə  o  p ə h riz ə   səslo y ir,  əm ırıa -  
Şofa  şorabı  içirdir  o,  xolqo  şcrindon.
Qııru  d am ağ ın a  din,  ə n ə n o   ifad əsin in   -  
O dur  söziiylo  lə ta fə t  d əv asın ı  y erid ən !
O ,  b id ət  o h lin i,  m ü şrik lə ri  h id a y ə t  üçün -  
T əb ib   tok  n ecə  m ə c u n   yaratdı  n ə c m in d ən !
B ö y ü k d ü r  izzəti,  ço x   sad ə  x a n ə g a h in d ə   -  
A çıldı  sü frəsi  islam ın ,  oldu  d ə v ə te d ə n .
Böyük  h ə k im sə n ,  o lm u ş  b ilik lə rin lə   sən in  -  
F ə z ilə t  alə m i  ab ad   b a ğ i-c ə n n ə td ə n .
Ey  A y  kim i  g ö z ə l  üzünün  çak əri  günəş!
A y  bir  qulun,  rə v a m ı  ola  d ig əri  g ünəş?
Ay  tək   üzün  ö n ü n d ə   utanm ış  y əq in ,  o d u r -  
A tm ış  b aştn d ak ı  ham ı  n ə x v ə tlə ri  günəş.
M üşk  otri  zülfü n ü n   fə lə y ə   q alxm asın  d e y ə ,  -  
M in  y e rd ə   şö lə siy lə   yaxar tellə ri  günəş.
E şqində  paltarı  qara,  rüxsarı  sapsarı,
Ey  sim bər,  sayıb  ö tü rə r  illəri  günəş.
Riixsarın  h ə srə tiy lo   m ənim   tək  s ə h ə r - s ə h ə r  -  
H ər gün  saralm ış  ü zlə  atar  b əstəri  günoş.
Kim  görm oyib  üzünlo  saçın,  d ərk   c y ləm o z  -  
Ə nbor  n e c ə   q u c a r  gü n əşi,  ə n b ə ri  günəş.
Süsonborin  iizii  günoşindon  cila  tapar, 
H orçond  ki  so ld u rar  gülü,  süsənbori  günoş.
N orgiz  gözün  üzün  g ünoşindən  ki  sü slo n ər,  - 
S ü slo n d irər  nccə  g ü li-n ilu fə ri  günoş.
Çox  hüsn  doftorini  edibdir  m ütailo,
Y alnız  iizündo  tap m ış  o  sərd o ftəri  günoş.
Bir öm r  şərq d o n   g e d ə r hey  q o rb ə,  ax tarar  -  
Yaş  göz,  quru  a ğ ızla,  belə  d ilb əri  günəş.
Şərq  ilə  q ə rb i  g ə z d i,  ü zündən  dah a  işıq,
Adil  şahım da  tapdı  bu  rəyi,  fəri  günəş.
Şahlar  şahı  olan  o  Q ızıl  A rslandakı  -  
Hüsnü  ira d ə d ə n   alıb   o  zivəri  günəş.
267

---