I kirish II. Asosiy qism i-bob. Gazlarning issiqlik sig‘imi. Termodinamikaning 1-qonunining gaz va izojarayonlarga tadbiqi

Termodinamik jarayonlar va birinchi qonuni.
Keling termodinamikaning 1-qonunidagi bir qancha jarayonlarini ko’rib chiqaylik.
Izotermik jarayon (dT = 0)
Dastlab biz juda ham oddiy tizimni tanlaymiz: 1.3-rasmda tasvirlangan harakatlanuvchi porshen bilan siqilayotgan ideal gazning massasini qarab chiqamiz.

1.3-rasm. Ideal gaz qo`zg`aluvchan porshen bilan yopilgan.

Dastlab biz ideallashgan jarayon ya’ni (qo’shimcha issiqlik va bajarilayotgan ish) o’zgarmas haroratda olib borilayotgan tajribadagi berilayotgan issiqlik yoki bajarilgan ishni ko’rib chiqamiz.Ushbu jarayon izotermik jarayon deb ataladi.(Nemis tilida “bir xil harorat” degan ma’noni anglatadi.) Agar sistema ideal gaz bo’lsa,
PV=nRT (1.7)
bo’ladi. Shuningdek gazning belgilangan qiymati o’zgarmas haroratda saqlangan PV=const .Shunday qilib bosim P vahajm V ning PV diagrammadagi grafigi izotermik jarayon uchun 1.5- rasmdagi AB ga o`xshab qiya bo`ladi. Qiyalikdagi har bir nuqta , misol uchun A nuqta uning bosim P va hajm V ni berilgan momentdagi sistemaning miqdorini ifodalaydi. Pastroq haroratda boshqa izotermik jarayon 1.4- rasmdagi A’ B’ ga o`xshashegrilik orqali ifodalanadi. (Bunda PV=nRT=const qachonki T pastroq bo`lganda 1.5-rasmda tasvirlangan egriliklar izotermik jarayonni ifodalaydi)¹.
Biz issiqlik manbayi bilan kontakdagi gazni aniqlaymiz (tananing massasi shunchalik katta bo`ladiki, bunda uning harorati issiqlik bizning sistemamiz bilan almashilganda sezilarli darajada o`zgarmaydi. Biz shuningdek siqilish jarayoni (hajm kamayishi) yoki kengayish (hajm oshishi) juda sekin bajarilganini ko`rishimiz mumkin. Shuning uchun mazkur jarayon bir xil o`zgarmas tempeaturada muvozanat miqdorlarining turlari ko`rib chiqiladi<sup>1</sup>.
Agarda gaz 10-6- rasmda belgilangan A nuqta orqali ifodalangan miqdorda bo`lsa va Q issiqlik miqdori sistemaga berilganda bosim va hajm o`zgaradi hamda sistemaning miqdori diagrammadagi boshqa berilgan B nuqta orqali ifodalanadi. Agarda harorat o`zgarmas qolsa gaz kengayadi va muhitdagi W ishni bajaradi. (u 1.4- rasmdagi porshenga kuch beriladi va u ma`lum masofaga siljiydi). Harorat va massa o`zgarmas saqlansa, ichki energiya o`zgarmaydi¹:

	Shundan termodinamikaning birinchi qonuni orqali dU=Q-W=0 hosil bo`ladi. Shuning uchun W=Q ya`ni izotermik jarayonda gaz orqali bajarilgan ish issiqlik miqdoriga teng bo`ladi.
10-4. PV diagrammada ideal gazning izotermik jarayonda ikki xil temperaturada pasayishi