L a k in 1918-ci ilin m a y m d a A z ə rb a y c a n X a lq C ü m h u -
riyyətinin y a r a n m a s ı milli dövlətçiliyin b ərpası, A z ə rb a y -
ca n ın ərazi b ü tövlüyü u ğ r u n d a ö lü m -d irim m ü b ariz əs in in
b a şlan m a sı y ade lli d ü ş m ə n l ə r i n bu p la n la r ın ı po zd u . Bakı
h ad isə lə ri
ilə
ə l a q ə d a r
o la ra q , m ü s ə l m a n
fraksiyası
Z a q a f q a z iy a
S e y m in d ə n
Bakıya m ü s ə l m a n
əhalisini
m ü d a fiə
e t m ə k
ü ç ü n
q o ş u n g ö n d ə r m ə y i
t ə lə b
etdi.
1918-ci
il
a p r e lin
3-də
Z a q a f q a z iy a
S eym inin
Bakı
h a d is ə lə rin ə h ə s r o l u n m u ş ic la s m d a F ə t ə l i x a n Xoyski
bildirdi
ki,
"...
m ü s ə l m a n
əha lin i
m ü d a f i ə
e tm ə k
ü ç ü n t ə d b i r l ə r g ö rü lm ə s ə , m ü s ə lm a n n a z ir lə r h ö k u m ə ti n
tə rk ib in d ə n çıx a c a q la r".104
1918-ci il a p r e lin 7 -də Z a q a f q a z iy a S eym inin iclasında
m ü s ə lm a n
n a z ir lə rin
h ö k u m ə tin tə r k ib in d ə n
çıxması
h a q q ı n d a b ə y a n a tı ilə ə l a q ə d a r o lara q , F ə t ə l i x a n Xoyski
bildirdi ki, "... m ü s ə l m a n fraksiyası b e lə h e sa b e d ir ki,
y a ra n m ış ş ə r a itd ə , xüsusilə Bakı h a d is ə l ə r ilə ə la q ə d a r,
m ü s ə lm a n n a z ir lə r B ak ın ın m ü s ə lm a n əhalisini q o ru m a q
üçün h ö k u m ə t d ə n h e ç bir şey ə l d ə e d ə b ilm irlə r və
bu, o n la rın q ə r a r q əb u l e t m ə k ü ç ü n əsasını gücləndi-
rir".105
1918-ci il a p r e lin 17-də F ə tə lix a n X oyski Z a q a fq a z iy a
h ö k u m ə ti q a rş ıs ın d a m ə ’ru z ə ilə çıxış etd i. M ə ’ru z ə d ə
deyilirdi: "Bakı h a d is ə lə ri Y e lisave tpol q u b e rn iy a s ın ın h ə r
y e r in d ə m ü z a k ir ə o l u n u r d u və b ü tü n q ə t n a m ə lə r d ə tü rk
q o ş u n la rın ın
B akıya
buraxılmasx h a q q ı n d a
m a d d ə l ə r
vardır, ə g ə r h ö k u m ə t B akı m əsələsini ləğv e d ə bilm əsə,
o n d a
Y e lis av e tp o l
qub ern iy a sı
m ü s ə lm a n l a r ı n ı n
bu
tə ləbini d inləm əli o la c a q d ır. V ə elə bir an y etişə bilər
ki, xalq kütləsi özü h ə r ə k ə t e tm ə y ə başlayır, bu da
.faciəvi vəziyyət y a r a d a r , ç ü n k i Bakı m əsələ si R espubli-
k a n m o lu m v ə ya ö lü m m əsələ sidir".106
1918-ci il a p r e lin 2 2 -d ə m ü s ə lm a n fra k siy a sın ın təzyiqi
a ltın d a Z a q a f q a z iy a S eym inin geniş iclası keç irild i və
m ü s tə q il Z a q a f q a z iy a d e m o k r a t ik f e d e r a ti v respublikası-
nın e ’lan o lu n m a s ı h a q q ı n d a q ə t n a m ə q əbul edildi. Bu
iclasda
Y .P .Q e q e ç k o rin in
başçılıq
etdiyi
Z a q a fq a z iy a
h ö k u m ə ti i s t e ’fa verdi. Bu, aprelin 20-də Bakı hadisələrilə
b ağh m ə sə lə n in m ü zak irəsi z a m a m yaranm ış hökum ət
b ö h ra n ın ın
n ə tic ə si
idi.
1918-ci
il
aprelin
22-də
Z a q a fq a z iy a Seymi aşağıdakı tə rk ib d ə yeni Zaqafqaziya
h ö k u m ə tin i tə s d iq etdi: l.A .Ç x en k eli - baş nazir və
xarici, işlər naziri; 2.N.R am işvili - daxili işlər naziri;
3 .Z .A .X atisyan - maliyyə naziri; 4.X.M əlik-Aslanov -
yollar naziri; 5.F.Xoyski - ədliyyə naziri; ö.Q .G eorqadze
- hərbi nazir; 7 .N .X o m e rik i - k ə n d təsərrü fa tı naziri;
8.N.U subbəyov - m a a r i f naziri; 9.M .H .H acınski - ticarət
naziri; 10.A.Saakyan - ərzaq naziri; ll.R .K a ç a z n u n i -
ictimai m ə iş ə t x id m əti naziri; 12.A.Erzikyan - əm ək
naziri və 13.İ.Y .H eydərov - dövlət n əz arə ti naziri.107
Z a q a fq a z iy a h ö k u m ə tin in sədri A .İ.Ç xenkeli Q afqaz
cəbhəsinin k o m a n d a n ı V ahib paşaya te le q ra m göndərdi.
T e l e q r a m d a
deyilirdi:
" Z aqafqaziya
artıq
m üstəqil
fe d era tiv r e s p u b lik a e ’lan edilmiş və bu b a r ə d ə dövlətlərə
m ə ’lum at
verilm işd ir,
dem əli,
Osm anlı
nüm ayəndə
hey’ətinin 1918-ci il 18 m a rt tarixli bəyanatının şərti də
y erin ə yetirilm işdir."108
Beləliklə, Z a q a f q a z iy a Seymi diyarın müstəqilliyinin
e ’lan o lunm ası b a r ə d ə T ü rk iy ən in Trabzon konfransında
A zərb ay c an n ü m a y ə n d ə h e y ’əti tə rə f in d ə n m üdafiə edilən
təklifin h ə y a ta keçirildiyini T ü rk iy əy ə bildirdi. Bununla
yanaşı, m a r t h a d is ə lə ri ilə ə la q ə d a r olaraq, Azərbaycanda
vəziyyət p i s lə ş m ə k d ə dava m edirdi. Bir sıra şəhərlərdə
bolşeviklərə q arşı e ’tira z dalğası baş verdi. Məsələn,
1918-ci il a p r e lin 15-də G ə n c ə d ə n Zaqafqaziya Seymi
üzvləri X əlil bəy X a sm ə m m ə d o v və M .Y .C əfərovdan
"Bakı
b o işe v ik lə rin ə
qarşı
cəza
tədbirləri
görməyən
h ö k u m ə tə
( Z a q a f q a z i y a
h ö k u m ə tin ə
-
red.)
qarşı
m ü səlm an lar
iç ə risin d ə
təbliğat
aparılması
haqqında"
te le q ra m alın m ışd ı.109
Y elisavetpol q u b ern iy a sın d a silahlı müdaxilə və Bakı
X alq K om iss a rla rı Soveti üzvlərinin həbs edilməsi tələbi
ilə kütləvi m iti n q l ə r başlandı.
Dostları ilə paylaş: |