ncftin üm um i həcm inin 75 % -nə b ə r a b ə r idi. Müharibə
ed ə n bütü n ö lk ələrin Bakı re gionuna olan təbii marağı
da
b u ra d a n
irəli
gəlirdi.
1918-ci
ilin yazında XKS
Rusiyanın B akıd ak ı m ənafeyinin m üdafiəçisi kimi çıxış
e d ə rə k ö z ü n ü n 4 aylıq hakimiyyəti ərzində Bakıdan
Sovet R usiyasm a 1,3 milyon ton pulsuz n e ft göndəril-
mişdi. Birinci dünya m ü haribəsinin sonlarında Bakının
əld ən-ələ k eçm əsi n ə tic ə s in d ə n e ft sənayesi ciddi itkilərə
m ə ’ruz
qalm ışdı,
n e f t
hasilatı
xeyli
azalmışdı.
Bu,
xüsusilə, bolşeviklərin n e ft sənayesindəki talançı istis-
m arın a aiddir. 1918 v ə 1919-cu illərdə m üvafiq olaraq
hasil olu n an 3,376 min ton və 3,690 min ton neftin
üm um i həcm i 1916-cı il h a silatınm yalnız yarısm a bərabər
idi.62
N e ft sənayesini b ö h ra n d a n çıxarm aq yolunu tutan
A zərbaycan X a lq C üm huriyyəti h ö k u m ə ti yarandığı ilk
g ü n d ən bu s a h ə d ə k o n k re t a d d ım la r müəyyənləşdirdi.
A zərbaycan
p a r la m e n ti
n e ft
istehsalı və
satışım öz
n əz arə ti
a ltın a
aldı,
b u n u n la
bağlı
o lara q
dəfələrlə
h ö k u m ətin m ə ’ruzələrini dinlədi, n e ft sənayesinin ren-
tabelliyinin y ü k səlm əsin ə yardım e d ə n bir sıra qanun-
verici s ə n ə d lə r qəbul etdi.
Bu m ə q s ə d lə m üxtəlif id a rə lə rd ə n e ft məhsulları ilə
bağlı sui istifad ə və cinayətləri təh q iq e tm ə k üçün
xüsusi təftiş-istin ta q komissiyası t ə ’sis olu n m u şd u . 1919-cu
il
iyulun
27-də
qəbul olu n m u ş q a n u n la
komissiyaya
b ü tü n h ö k u m ə t m üəssisələri və vəzifəli şəxslərdən, ictimai
tə ş k ila tla rd a n
istənilən
zə ruri
m ə ’lum atları
almaq
hüququ, h ə r bir şəxsin çağırılan za m a n gəlm əsinin tə ’min
edilməsi, h ə r bir şəxsə qarşı cinayət tə h q iq a tı qaldırmaq
hü q u q u , p o ç t - t e le q r a f yazışm asına baxış və zəbt etmə
hü q u q u , tə h q iq a t m ü d d ə ti ərzin d ə v ə z ifəd ən k ə n a r etmək
hü q u q u
n ə z ə r d ə
tu tu lu r d u .
B ü tü n
b u n la r
həmin
m əsələ nin h ö k u m ə t ü çün strateji əhəm iyyətli olduğunu
təsdiq edir. V axtilə S.Şaumyan h ö k u m ə ti Sovet Rusiya-
sının arzusu n a m in ə n e f t stansiyasının milliləşdirilməsini
e ’lan etd iy in d ən , indi milli h ö k u m ə tin ilk zə ru ri addımı
1918-ci il o k ty ab rın 6-da neft sənayesinin özəlləşdirilməsi
h a q q ın d a q ə r a r v e r m ə s i oldu. 1918-ci il oktyabrın 7-də
h ö k u m ətin n e f t m ə ’d ə n lə r i və zavodlarm ı, X ə zər ticarət
donanm ası g əm ilərin i n e f t firm ala rı və gəmi sahiblərinə
qa ytarm ağı n ə z ə r d ə t u t a n d e k r e t i n əşr olundu və b u nunla
da h ö k u m ə t n e f t s ə n a y esin d ə xüsusi mülkiyyət prinsipini
bərpa etd i.63
8 g ü n lü k iş saatı, m ü ştə rə k müqavilə və
"istehsal ü z ə r i n d ə f ə h lə nəzarəti" ləğv edildi.
N e ft A z ərb ay c an ın ix rac atın m əsas mənbəyi olduğun-
dan h ö k u m ə t o n u n m üxtəlif istiq a m ə tlə rd ə ixracını b ərpa
etm əyə çalışırdı. M ə ’lum səbə blə rə görə, Rusiya bazarı
C üm huriyyət ü ç ü n itirildiyindən b ü tü n d iqqəti Azərbay-
canı
dünya
bazarı
ilə
birləşd irə n
B akı-B atum
n e ft
k ə m ə rin in işini b ə r p a etm ə y ə y ö n ə ltm ə k lazım idi. N e ft
k ə m ə rin in taleyi çox m ü rə k k ə b idi. O n u n tikintisinə
h ələ X IX əsrin so n ların d a, 1897-ci ildə başlanmış, 1907-ci
ilin iyulunda isə b aşa çatm ışdır. N e ft k ə m ərinin üm um i
uzunluğu 830 k m idi v ə o n u n m a rşru tu Z aqafqaziya
dəm iryolu boyu n ca keçirdi.
1917
və
1918-ci
illərdə
n e ft
kəm əri
ü zərində
iş
aparılm ası h a q q ı n d a ra st gəlinən m üxtəlif m ə ’lum atlar,
mahiyyət
e ’tib arı
ilə
m əhz
həm in
neft
kəm ərinin
fəaliyyətinə aid idi. M ə ’lu m d u r ki, ilk başlanğıcda Bakı
neft sən a y eçiləri o n u n m əh z n e ft k əm əri kimi inşa
edilm əsin ə e ’tira z edird ilər. U z u n və gərgin m übarizədən
sonra
Z a q a f q a z iy a
dəm iryolu
id arə sin ə
yol
boyu
B akı-B atum m a g is tra l boru x ə ttini inşa etm əyə icazə
verilmişdi. A m m a bu d ə f ə k ə m ə r l ə ağ neftin ötürülm əsi
n ə z ə rd ə . t u t u ld u ğ u n d a n on u n inşasına neft sənayeçiləri
e"tiraz e tm ə d i lə r . B u n u n la Bakı n e ft zavodları sahiblərinə
Q a r a
dən iz
s a h illə rin d ə
rə q ib lə rin
m ey d an a
gəlməsi
təhlükəsi sovuşm uş o lu rd u . Bu ağ neft kəm əri neft
e ’m a le tm ə sənayesi
m ərkə zi kimi B akının mövqeyini
m ö h k ə m lə td i.
T ə ə s s ü f l ə r ki, s o n ra la r, m əh z 1917-ci il iyulun 1-də
ağ n e ft k ə m ə r i q a r a n e ft ö t ü r ə n k ə m ə r ə çevrildi.64
A z ərb ay c an ın m üstəqilliyi e ’lan olunduğu m ə q a m d a neft
k əm əri
işləm irdi.
B ak ı-B atu m
m a rşru tu
ilə
neft
ö tü rü lm əsi yalnız 1918-ci il d e k a b rın 12-də b ərp a olundu.
Dostları ilə paylaş: |