Bunun ardınca, 1918-ci il d eka brın 26-da Azərbaycanla
G ü rc ü s ta n ara s ın d a "Azorbaycan dəm iryolunun Zöyəm
stansiyasından G ü rc ü s ta n dom iryolunun Saloğlu stansiya-
sınadok ncft ötürülm osinin müvəqqoti qaydaları" haq-
qında tranzit müqavilosi bağlandı.6'
N e ft sənayeçiləri
ittifaqı yan ın d a neft kəm ərin in ehtiyatı üçün firmalar
arasın d a n cftin pay bölgüsü siyahısını müəyyon edən
xüsusi Şura mövcud idi. N eft sonayesi işlərinin bərpa
olunduğu
dövrdo
A zorbaycanda
Bakıda,
Biləcorido,
Ilac ıq ab u ld a, Yevlaxda, Dalm alıoğluda, G ə n cəd ə , Şama-
xıda vo A ğ s ta f a d a 25 am b ar v ar idi.66
N eftin osas ötü rü lm əsi B akı-B atum kəm əri ilə həyata
keçiril irdi.
N eft
kom orinin
işlədiyi
m ü d d ət
ərzindo
A zorbaycan G ü rc iistan a külli m iq d a rd a neft göndərmişdi.
G ü rc ü sta n la A zorbaycan arasında tranzit müqaviiənin
im zalanm asım n hor iki dövlotin h oyatm da həm siyasi,
yom do böyük iqtisadi ohəmiyyoti v ar idi. N e ftlə zəngin
A zorbaycan üçün, birinci növbədo, ohalinin ilkin zoruri
orzaq m ohsulları vo kağız pula təlobatını t ə ’min etmək
lazım idi. B una göro do h ö k u m ət nefti orzağa dəyişmoyi
q ə r a ra aldı. A zorbaycan G ü rc ü s ta n d a n neftin ovəzindo
puldan başqa o d u n k ö m ü rü , lobya, koləm, şəkər, habelo
avtomobil şinlori alırdı. G ü rc ü sta n ın Azorbaycanı kifayot
qodor
şokər
vo
taxılla
to ’min
e d ə
bilməmosindon
A zərbaycan höku m o ti uzaq U kra y n ay a m üraciət ctmoli
olm uşdur və bu d əfo d ə G ü rc ü sta n ın ərazisindən Qara
A7
dənizədok tran z it kimi istifado olunm uşdur.
Həmin
soboblordon
d ə A z orbayca nla İtaliya arasında ticarot
miinasibotlori
m e y d a n a
golmoyo
başladı.
1920-ci
ilin
o w o llorindo Bakı-Tiflis dəm iryolu vo ardınca Q a ra donizo
çıxmaqla
b a r te r
sövdolorinin
həy a ta
keçirilmosino
başlanıldı.
İtaliya
A z o ıb a y c a n a
m a n u fa k tu ra
malları,
ayaqqabı vo sairo gündolik tolobat m allarım göndərib
ovəzindo xam ncft vo xam n e ft məhsulları alırdı.68
T ra n z it müqaviloyo q ay ıdaraq qeyd etm ok lazımdır ki,
o, G ü rc ü s ta n üçün çox olverişli ş ə r tlə rlə bağlanmışdı.
Belo
ki,
müqaviloyo
göro,
n e ftin
Q a ra
dənizədək
ötü rü lm o sin d o G ü rc ü s ta n orazisindən tranzit kimi istifado
edildiyindən n e f tin bir hissəsini qonşu dövlət m üfto
alırdı. N e ft k ə m ə r i ilə Q a fq a z d a k ı Britaniya k om andan-
lığma da n e f t ö tü r ü l ü r d ü . B elə ki, yalnız 1918-ci il
oktyabrın 1-dən 1919-cu il aprelin 1-dok Bakı stansiya-
larından
Saloğlu
s tan s iy asın ad ə k
(G ü r c ü sta n
ərazisi)
6.168.000 p u d n e ft ö tü rü lm ü ş d ü . B unun 3.220.754 pudu
ingilis
k o m a n d a n h ğ ı n a ,
281.160
pudu
isü
G ü rc ü stan
h ö k u m ə tin ə g ö n d ə rilm işd ir.69 N e f t k əm ərin in fəaliyyətinin
bərpa e d ilm ə sin d ə n so n ra isə, yo’ni 1918-ci il dekabrın
12-dən 1919-cu il ap relin 1-dək, G ü rc ü s ta n dəm ir yoluna
3.882.808 n e f t verilm işdi.70 Bu vaxtadok alınmış n e ftə
gö rə G ü r c ü s t a m n A z ə rb a y c a n a borcu 15.940.364 rubl. 44
qəpiyə
ç a tm ış d ı.71
Ü m u m iy y ətlə , yuxarıda
göstorildiyi
kimi, q a r a n e ftin k ə m ə r l ə daşınm ası sərfəli gəlir mənbəyi
deyildi. Sözsüz ki, ağ n e f tin daşınm ası sorfəli idi. N eft
sənayeçiləri ittifa q ı Ş urasının tələbi və İngilis kom an-
danlığı n ü m a y ə n d ə lə rin in iştirakı ilə 1919-cu il mayın
20-də Ş u ra n ın iclası oldu. O r a d a n e ft kəm ərin in ilkin
funksiyasm a
-
y ə ’ni
ağ
n eftin
daşınması-qayıtması
m əsələsi xüsusi o l a r a q m üzakirəyə qoyuldu. Bu, həm
də k ifayət q ə d ə r x am n eftin v a rhğım təlob edə n çox
m ü rə k k ə b
bir
texniki
proses
idi.
1919-cu
il
mayın
o r t a la r ı n d a A z ə rb a y c a tım a m b a rla rın d a 15 milyon pud
ağ n e ft eh tiy atı, 70 milyon pud iso ağ neft e ’mal
e tm ə k ü ç ü n x am n e f t ehtiyatı v ar idi.72 Bu, ağ neft
ötü rü lm əsi işlərinin b ə r p a o lu n m asın a potensial im kan-
ların varlığı d e m ə k idi. T ə ə s sü flo r olsun ki, Cüm huriy-
yətin m ö vcudluğu m ü d d o tin d ə bu layihoni axıradok başa
ç a td ır m a q m ü m k ü n o lm am ışdı. H ə t t a oksino, bütün neft
səna yesində tə n ə z z ü l baş verm işdi. Ə gər
m üharibəyə
qəd ə rk i 1913-cü il g ö s tə ric ü ə rin 100 % -ə kimi qəbul
etsək, o n d a 1920-ci ilin rə q ə m lo ri m üharibodon əvvəlki
rə q ə m lə rlə m ü q a y is ə d ə belə idi: quyu qazılması - 3,49
%, n e f t h a sila tı -39,18 %, n e f t e ’malı - 34,54 %.73
M ə ’lu m d u r
ki,
A z ə rb a y c a n
ü ç ü n
Rusiya
bazarının
itirilməsi n e f t sə n a y e s in d ə k i b ö h ra m n osas sobobi idi.
A z ərb ay c an
n e f ti n ə
kəskin
ehtiyacı olan
Rusiya
ilo
Dostları ilə paylaş: |