Ijtimoiy- gumanitar fanlar kafedrasi

Sport orqali axborot tarqatish

“Media ­ ma’naviy mahsulotlarning virtual bozori. Bu bozorda hech kim “molim yomon”, demaydi. Buzg’unchi, jinoyatchi, johillar ham o’z g’oyamahsulotini “eng yaxshi buyum”, deydi. Virtual olamda bunyodkorlik, taraqqiyot uchun zarur manbalar ham ko’p. Gap odamning ana shu bozor taklif etayotgan mahsulotlarni xarid qilishda adashmasligiga borib taqaladi. Bugungi tilda aytganda, gap mediamadaniyatni to’g’ri egallashida.

Demak, yoshlar mediamatnlarni o’qiyotgan, mediamahsulotni tomosha qilayotganda ularni qabul etish, tahlil qilish, baholash va yaratish, zamonaviy jamiyatda mediamahsulotlarning ijtimoiy, ma’naviy, mafkuraviy, madaniy kontekstini tushunishlari kerak. Bu esa odamning mediamadaniyati qandayligiga bog’liq. Ukrainalik pedagog olima S.M.Sterdenko mediamadaniyati yuqori kishini mana shunday tasvirlaydi: “Uning mediabog’lanishlari soni va davomiyligi rejalashtirilgan bo’ladi. O’ziga kerakli axborotni to’g’ri tanlay oladi. Axborotga tanqidiy yondashadi, chunki u medianing zararli ta’sirlarini biladi, qarshisida ochilgan mediamatnni o’z filtridan o’tkazib, keyin qabul qiladi. Mediamahsulotdan foydalanishda axloq me’yorlariga amal qiladi. Mediamahsulot yarata oladi».
Mediamadaniyat ­ turli media asarlarni tahlil qilish, baholash, yaratish uchun zarur bo’ladigan bilim, ko’nikma va malakalar yig’indisi. Aqlli yigit­qizlarning o’z himoya qobig’i, “zirh”i bo’ladi. Ular media mahsulotlarni o’z «ma’naviy filtr”i (mafkuraviy immuniteti) orqali ko’ra olishadi, o’qib, tomosha qilishadi. Mediamatnlardagi targ’ibot­tashviqotni, biryoqlamalikni va buning sabablarini, ma’lumot tarqatuvchining niyatlarini ko’rib turishadi. Bunday mediamadaniyat mediamahsulotlarga tanqidiy yondashuvni belgilab beradi, aldanishlardan asraydi. Nemis olimlari ushbu qonuniyatga tayanib muhim kashfiyot yaratishdi. «Muhim ma’lumotga ega bo’lish ­ hokimiyatga ega bo’lish; keraklisini keraksizidan ajratish ­ yanada ko’proq hokimiyatga ega bo’lish; kerakli ma’lumotni o’z rejissurasiga asoslanib tarqatish yoki ushlab turish ­ ikki karra hokimiyatga ega bo’lish demakdir. Odamlarga axborot orqali psixologik ta’sir ko’rsatishning imkoniyatlari ana shunday», deyiladi Germaniyaning asosiy politologiya darsliklaridan birida.
Media deb ommaviy axborot vositalariga (OAV) aytiladi. OAVning bir qator muhim xususiyatlari borki, ularni e’tiborga olmasdan OAV faoliyatiga to’g’ri baho berib va uni tashkil etib bo’lmaydi. Fikrimizcha, bu xususiyatlarning ichida eng muhimini taniqli kanadalik olim Maklyuen tushuntirib bergan: media – bu inson hissiyotlarining davomidir. Mazkur g’oya muallifning kitobida yaxshi tushuntirib berilganligi sababli, biz bu masalaga to’xtalmaymiz. Kitobning asosiy xulosasi sifatida shuni aytish zarurki, media, odamning aqlidan ko’ra, hissiyotlariga ko’proq ta’sir qiladi. Maklyuenning mashhur ta’biri – vositaning o’zi axborotdir – aynan shu g’oyani tasdiqlovchi ibora.
Medialar ma’lum bir hissiy tajribani shakllantirish va rivojlantirish uchun qulay maydoncha vazifasini o’taydi. Ularni ongli ravishda, masalan, ma’lum bir hissiy (ya’ni uning asl mohiyatiga mos) holatga kirish uchun ham qo’llash mumkin. Buning uchun yosh jurnalist media yuzaga keltiradigan hissiy samaralarni anglashni va tasniflashni o’rganishi zarur. Agar boshlovchi jurnalist mediakontentni adekvat tarzda qabul qilishga tayyor bo’lsa, medianing unga hissiy ta’siri ijobiy bo’lishi shubhasiz. Agar u media yuzaga keltiradigan hissiyotlar tabiatini tushunishga ruhiy, aqliy va jismoniy jihatdan tayyor bo’lmasa, u shaxsiy mediakontenti vositasida o’z retsipiyentlarini ma’lum bir xavfga qo’yishi yoki ularning ongini manipulyatsiya qilishi (boshqarishi) mumkin. Jurnalist surishtiruvlari, dolzarb mavzulardagi reportajlar, kun qahramonlari (xoh ijobiy, xoh salbiy bo’lsin) bilan intervyular muallifga auditoriyada dahldorlik, qiziquvchanlik va hamdardlik hislarini yuzaga keltirish imkonini beradi. Muallif auditoriyaning umumlashgan nuqtai nazarini bayon etganda ana shu hamdardlik va dahldorlik hislari yanada kuchayadi.
Raqamli medianing keng tarqalishi urg’uning bosma va efir orqali tarqatiladigan axborot uchun xos bo’lgan an’anaviy “bitta–ko’pchilikka” kommunikatsiya modelidan “o’zaro teng” muloqot modeliga ko’chishiga sabab bo’ldi. Bunda jamoaviy ijod va kontent almashinuvi, ya’ni media bilan va media vositasida turli o’zaro munosabatlar osonlashadi. Raqamli kontent ko’pdan ko’p qurilmalar, radio, televideniye, shaxsiy kompyuterlar, eng muhimi esa, uyali telefon orqali ommabop bo’lib bormoqda. Aynan uyali telefon kontentning barcha turlarini yetkazib berishda yetakchi vosita sifatida alohida o’rin egallamoqda. Ovozni, tasvirni, tovushni va ma’lumotlarni raqamlashtirish hamda ularning konvergensiyasi auditoriyalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarda yangi ufqlarni ochib bermoqda. Bundan tashqari, onlayn kommunikatsiya va texnologiyalari foydalanuvchi kontentini yaratish hamda auditoriyaning mediakontent yaratishda ijodiy ishtiroki uchun yangi imkoniyatlarni yuzaga keltirdi. Masalan, endi yangilik-xabarlarga va ishlab chiqaruvchi kompaniyalarga munosabatni interfaol tarzda bildirish mumkin. Internet vositasida O’zbekistonda ham fuqarolar, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari o’rtasidagi o’zaro munosabatlar faollashib bormoqda. Aynan Internet aholiga hokimiyat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari faoliyati xususidagi axborotni tezkor uzatish, turli tashkilotlar tomonidan ijtimoiy ahamiyatga ega interfaol xizmatlarni amalga oshirish imkonini bermoqda.
Axborot xavfsizligining markazida axborotni himoya qilish faoliyati — uning maxfiyligi, mavjudligi va yaxlitligini taʼminlash, shuningdek, tanqidiy vaziyatda har qanday murosaga yoʻl qoʻymaslik masalasi yotadi. Bunday holatlarga tabiiy, texnogen va ijtimoiy ofatlar, kompyuterning ishdan chiqishi, jismoniy oʻgʻirlik va boshqalar kiradi. Dunyodagi aksariyat tashkilotlarning ish jarayonlari hanuz qogʻoz asosidagi xujjatlarga asoslangan, boʻlib, tegishli axborot xavfsizligi choralarini talab qilsa-da, korxonalarda raqamli texnologiyalarni joriy etish boʻyicha tashabbuslar soni barqaror oʻsib bormoqda. Bu esa axborotni himoya qilish uchun axborot texnologiyalari (IT) xavfsizligi boʻyicha mutaxassislarni jalb qilishni talab qiladi. Ushbu mutaxassislar axborot xavfsizligi texnologiyasini (koʻp hollarda kompyuter tizimlarining bir turini) taʼminlaydi. Bu kontekstda kompyuter nafaqat maishiy shaxsiy kompyuterni, balki har qanday murakkablik va maqsadli raqamli qurilmalar, yaʼni elektron kalkulyatorlar va maishiy texnika kabi ibtidoiy va izolyatsiya qilinganlardan tortib, sanoat boshqaruv tizimlari va kompyuter tarmoqlari orqali ulangan superkompyuterlargacha boʻlgan raqamli qurilmalarni anglatadi. Yirik korxona va tashkilotlar oʻz bizneslari uchun axborotning hayotiy ahamiyati va qiymati tufayli, qoida tariqasida, oʻz xodimlariga axborot xavfsizligi boʻyicha mutaxassislarni yollaydilar. Ularning vazifasi barcha texnologiyalarni maxfiy maʼlumotlarni oʻgʻirlash yoki tashkilotning ichki tizimlarini nazorat qilishga qaratilgan zararli kiberhujumlardan himoya qilishdir. Axborot xavfsizligi bandlik sohasi sifatida soʻnggi yillarda sezilarli darajada rivojlandi va oʻsdi. U tarmoq va tegishli infratuzilma xavfsizligi, dasturiy taʼminot va maʼlumotlar bazasini himoya qilish, axborot tizimlari auditi, biznesning uzluksizligini rejalashtirish, elektron yozuvlarni aniqlash va kompyuter kriminalistikasi kabi koʻplab professional ixtisosliklarni yaratdi. Axborot xavfsizligi boʻyicha mutaxassislar mehnat bozorida yuksak barqaror bandlikka va yuqori talabga ega. Bir qator tashkilotlar (ISC) tomonidan olib borilgan keng koʻlamli tadqiqotlar natijasida maʼlum boʻlishicha, 2017-yilda axborot xavfsizligi sohasi rahbarlarining 66 % oʻz boʻlimlarida ishchi kuchining keskin yetishmasligini tan olishgan va 2022-yilga kelib bu sohada mutaxassislarning tanqisligi darajasi butun dunyoda 1 800 000 kishini tashkil etishini taxmin qilgan.