bir insonni yashirincha boshqarishga,
kelgusida kutilayotgan
noxushliklarga shama qiluvchi bilvosita ta’sir ko‘rsatish shakl-
lari kuzatiladi. Shuningdek, agressiyaning ijtimoiylashuvga
bo‘ysunmaydigan dardmandlik darajasiga boruvchi shakllari ham
ma’lum. Psixologiyada agressiv xulq-atvor quyidagicha klassi-
fikatsiya qilinadi:
1. Agressiyaning dardmandlik darajasidagi alomatlari (tutaqib
ketish, jahl kelganda o‘zini yo‘qotib qo‘yish).
2. Agressiyaning jismoniy og‘zaki va boshqa butun jamiyat
uchun nomaqbul sanalgan axloq qonun-qoidalari bilan bog'liq
shakllari (odatda, ular
ijtimoiylashuv xususiyatlari, aksilijti-
moiy xulq-atvor me’yorlarining mustahkamlanishi bilan bog‘liq
bo‘ladi).
3. Jamiyatda qabul qilingan axloq qonun-qoidalarini yetarlicha
o‘zlashtirilmaganligi yoki xatti-harakatlarini idora qilish imkoni-
ni beruvchi xususiy sifatlarni to‘liq shakllanganligi bilan bog‘liq
agressiyaning turli ko£rinishlari (ta’lim-tarbiya kocrmaganlik).
4. Ayrim kuzatuvchilar tomonidan agressivlik haq-huquqlari-
ni poymol qilish, birovga ziyon yetkazish gumonini paydo qiladi-
gan, boshqa bir kuzatuvchilar tomonidan qat’iylik, faollik sifatida
talqin qilinadigan barcha xatti-harakatlar.
Agressiv xulq-atvor bu inson bilan vaziyatning o‘zaro ta’siri
natijasidir. Agressivlik sifat va miqdor tavsiflariga ega bo'lib, bar
cha xossalar kabi u ham turli darajalarda ifodalanadi.
Deyarli
to‘liq nomavjudlikdan to yetarlicha rivojlangan agressivlikkacha
namoyon boiadi. Agressivlik har bir shaxsda m a’lum miqdor-
da mavjud bo‘ladi. Agressivlik darajasi yuqori bo‘lgan kishilar
boshqalarga nisbatan agressiv reaksiyalarni namoyon etishga
ko‘proq moyil bo‘ladilar. Agressiv reaksiyalarga boshqa odam-
larni qoralash, haqoratlash yoki ularga jismoniy zarar yetkazishga
yo‘naltirilgan reaksiyalarni kiritishimiz mumkin.
Agressiv xulq-atvor asosini agressivlik motivi tashkil etadi.
Agressiv xatti-harakatlar shaxsga ma’naviy,
moddiy yoki jismoniy
zarar yetkazishi, destruktiv xulq-atvorning yuzaga kelishiga ta’sir
ko‘rsatishi bilan xarakterlanadi. Bunday xatti-harakatlarni bar-
taraf etishning psixologik jihatdan qiyin tomoni shundaki, agres
siv xatti-harakat qiluvchi shaxs o‘z xatti-harakatlarini oqlash
uchun turli xil dalillarni keltiradi va o‘z aybini soqit qilishga uri-
nadi. Agressiyaning tez-tez ifodalanishi shaxsning emotsional ho-
lati bo‘lib, uning asosini quyidagilar tashkil etadi:
— nerv-psixik kasalliklar, inson nerv
sistemasining nihoyatda
charchaganligi;
— oiladagi psixologik muhitning nosogiomligi va ota-onalar-
da pedagogik-psixologik bilimlarning yetishmasligi;
— shaxsning xarakter, xislati, ijtimoiy muhitning yomonlashu-
vi.
Agressivlikning
m e ’y o r d a n
ortishi natijasida shaxsda asab tizi-
mining buzilishi, nerv-psixik kasalliklar,
kommunikativ malaka-
larning pasayishi, o‘z-o‘ziga adekvat baho bera olmaslik, ishonch
hissining yo‘qolishi, o‘z-o'zini boshqara olmaslik, xavotirlanish
darajasining ortishi, frustratsiya,
depressiya, stress kabi salbiy
oqibatlar kuzatiladi.
Hozirgi kunda insonlarda kuzatilayotgan agressiv xatti-
harakatlarning namoyon bo‘lish sabablarini aniqlash, destruktiv
xulq-atvorni oldini olish yoki nazorat qilish muammolarini il-
miy o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, inson tabiatdagi bu ko‘rinishni
chuqur o‘rganish psixologiya fanining bugungi kun talabiga ay-
lanmoqda.
Dostları ilə paylaş: