İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri

 
196 
Aksa m
əscidi yerləşirdi.    Bu  ərəblərin  üsyanına  səbəb oldu.  Bu 
tarixd
ə  2-ci intifad  -  Al-Aksa  intifadı  adlanır.    Tezliklə  intifad 
İordan  çayının  qərbinə  və  Qəzzə  bölgəsinə  yayıldı.    2000-ci il 
oktyab
rın  4-də  Parisdə  ABŞ-ın  dövlət katibi Madlen  Olbraytın 
vasit
əçiliyi ilə Barak və Yasif Ərəfat arasında başlayan danışıqlar 
bir n
əticə  vermədi.  2000-ci  il  noyabrın  27-də  Yaxın  Şərqə  ABŞ 
konqresinin  keçmiş  üzvü  Con  Miçelinin  başçılığı  altında  gələn 
komissiya v
əziyyəti yerində  təhdiq etməyə  başladı.Təkliflər 
“Etibar t
ədbirləri” adlandı.   
B.Klintonun 2000-ci ild
ə sülh planı 
Klinton 2000-
ci  ilin  dekabrında  özünün  Fələstin-İsrail 
münaqişəsinin nizama salmaq üçün aşağıdakı sülh planını təqdim 
etdi: 
1)F
ələstinlilərin  İordan  çayının  Qərb sahilində  və  Qəzzədə 
suverenliyi o şərtlə təmin olunur ki, ərazi mübadiləsi olsun; 
2)F
ələstin qaçqınlarının qayıtmaq hüququ elan edilsin 
3)Yaxın Şərqdə ancaq sülh sazişi bağalmaqla münaqişəni həll 
etm
ək lazımdır.  
2000-
ci ilin dekabrın 19-23-ü arasında Vaşinqtonda Edmund 
Barak
la  Yasir  Ərafat  arasındakı  danışıqlar  nəticə  vermədi.  Klin-
tonun F
ələstin-İsrail münaqişəsinin nizama salmaqda uğurlu vasi-
t
əçi kimi tarixə düşmək istəyi həyata keçmədi.  ABŞ-ın vasitəçiliyi 
il
ə  Misirin  Tabe  şəhərində  kiçik Corc Buşun  başçılığı  ilə  Res-
publikaçıların  iştirakı  ilə  keçirilən  danışıqlar  da  nəticəsiz  qaldı.  
Yaxın  Şərqdə  hadisələr daha da kəskinləşdi.   Şarm-El-Şeyxdə  üç 
mühüm sah
ədə münaqişəli tərəflər bir-birinə anlamağa nail oldular: 
1.  T
əhlükəsizlikliklərini təmin  etmək  işində  əməkdaşlıq  və 
qarşıdurmanı qurtarmağa çalışmaq 
2.  Yaxın zamanlarda olmuş faciəvi hadisələri təhqiq etmək 
m
əqsədilə komissiya təşkil etmək 
3.    Sülh  prosesini  canlandırmaq  və  təkrar etmək üçün 
t
ədbirlər görmək.  Bu prosesdə  tərəflər kopromisə  gələnə  qədər 
danışıqları davam etdirmək 
“Torpaq müqavil
əsində sülh”  və “dünya ölkələrinin 
t
əşəbbüsü” planı 

---

 
197 
2002-ci ilin iyunun 16-
da  İsrail  hökuməti  İsraillə  İordan 
çayının  Qərb sahili sərhədində  və  Qəzzə  bölgəsində  100 km-lə 
uzanan sah
ədə  “təhlükəsizlik  divarları”  adlanan  tikinti  işlərinə 
başladı.  2003-cü il yanvarın 28-də Şaron İsrailin baş naziri vəzi-
f
əsinə  yenidən  təyin edildi.  Fələstin muxtariyyətinin  baş  naziri 
Mah
mud  Abbasla  Şaron  arasında  2003-cü  il  mayın  17-18-si ilə 
arasında  birinci  görüş  oldu.  2004-cü  ilin  mayın  28-də  isə  ikinci 
görüş oldu.  Lakin bu dövrdə Əl-Aksa intifadı davam edirdi.  2005-
ci  il  yanvarın  birinə  qədər hər  iki  tərəfdən 4540 nəfər  həlak 
olmuşdu.    Bu  dövr  ərzində  BMT-nin  TŞ-nin 10 növbədən  kənar 
sessiyası keçirilmiş, 1397, 1402, 1403 saylı bu məsələ ilə əlaqədar 
q
ətnamələri qəbul edilmişdi. Hələ 2002-ci ilin fevralın 17-də Fələs-
tin-
İsrail  münaqişəsini nizama salmaq üçün Səudiyyə  Ərəbistanı 
t
əklif irəli  sürmüşdü.  Bu məqsədlə  varis  şahzadə  Abdullah Ben 
Abdul
əziz Nyu Yorka gəlmişdi.  Tezliklə Səudiyyə Ərəbistanı ərəb 
ölk
ələrinə öz təkliflərini təqdim etdi.  2002-ci ilin mart ayının 27-si 
il
ə  28-i  arasında  Beyrutda  keçirilən  Ərəb ölkələrinin  liqasının 
sammitind
ə  bu  plana  baxıldı.Planın  mərkəzində  “Torpaqla  müba-
dil
ədə sülh” prinsipi dayanırdı . Plan bəyənildi və “dünya ölkələri-
nin t
əşəbbüsü” adlandı.  Onun maddələri aşağıdakılar idi: 
1.  Sülh müqabilind
ə  1967-ci ilin “Altı  günlük”  müharibəsi 
n
əticəsində işğal etdiyi Fələstin ərəb torpaqlarını qaytarmaq İsrailə 
t
əklif edilsin.  
2.    İordan  çayının  qərb sahilində  və  Qəzzə  bölgəsində 
m
ərkəzi Şərqi Yerusəlim olan müstəqil Fələstin dövləti yaradılsın.  
3.  F
ələstin qaçqınlarının probelmi  məsələsi həll edilsin.  
“Dördlük v
ə onun sülhü” 
2002-ci ild
ə  Yaxın  Şərqdə  vəziyyəti  normalaşdırmaq  işində 
beyn
əlxalq  əsasda yeni əməkdaşlıq  forması  yarandı  ki,  bu 
“dördlük” adlanırdı.  Onun üzvləri BMT, ABŞ, Rusiya və Aİ oldu.  
2002-ci il aprelin 10-da Madridd
ə “Dördlüyün” çərçivəsində birin-
ci müşavirə çağırıldı.  Məzmununu təcili surətdə zorakılığı dayan-
dırmaq təşkil edən birgə bəyənat qəbul olundu.  2002-ci ilin iyulun 
16-da “Dördlüyün” ikinci m
üşavirəsi keçirildi.  Burada Müstəqil 
F
ələstin dövlətinin 2005-ci ilin sonuna qədər  reallaşması  üzrə 
t
əqvim qəbul olundu.  2003-cü ildə “Dördlük” 2003-cü il aprelin 

---

 
198 
30-da n
əşr olunan Yaxın Şərqdə münaqişəni nizama salmaq üçün 
“Qiym
ətli  kartlar”  adını  alan  plan  irəli sürdü.  Bu plan həyata 
keçiril
ərkən “Qiymətli  kartlar”ın  reallaşması  üçün  BMT  TŞ-nin 
242,338 v
ə  1397  saylı  qətnamələrinə  əməl edilməli idi.  Plan üç 
m
ərhələdə  həyata keçirilməli idi.Birinci mərhələdə  terror və 
zorakılığın dayandırılması, təbiət və həyat şəraitinin normallaşması, 
F
ələstin institutlarının yaradılması nəzərdə tutulurdu.  Bu mərhələ 
2003-
cü il mayına qədər davam etməli idi.  İkinci mərhələ 2003-cü 
iyunundan  – 
dekabrına  kimi  davam  etməli idi.  Üçüncü mərhələ 
2004-2005-ci ill
əri  əhatə  etməli, Fələstin-İsrail  münaqişəsi 
qurtarmalı və daimi status üzrə saziş bağlanılmalı idi.   
2003-cü ilin may-
iyun  aylarında  münaqişəli tərəflər  Yaxın 
Şərq  problemini nizama salmaq üçün “Qiymətli kartlar” əsasında 
h
ərəkət etməyi  lazım  bildilər. Lakin  2009-cu  il  oktyabrın  1-də 
İsrail hökuməti buna məhəl qoymayaraq təhlükəsizlik divarlarının 
tikintisi  işini  fəallaşdırmaq  haqqında  qərar”  qəbul etdi.  BMT 
İsrailə  bu hərəkətini  dayandırmağı  təklif  etdi.  İsrail  Beynəlxalq 
m
əhkəməyə verildi.  Beynəlxalq məhkəmədə 2004-cü ilin fevralın 
23-d
ən 25-dək bu məsələ  müzakirə  olundu və  onun beynəlxalq 
hüquq normalarına zidd olduğu göstərildi.  2004-cü il iyulun 20-də 
BMT bu m
əsələ ilə əlaqədar xüsusi qətnamə qəbul etdi.  2004-cü il 
fevralın  2-də  İsrail  hökuməti  Şaronun  təşəbbüsü ilə  “Birtərəfli 
m
əsafənin götürülməsi” adlanan yeni təşəbbüs irəli sürdü.  Planda 
tikilmiş  Qəzzə  bölgəsində  21,  İordan  çayının  qərb sahilində  4 
y
əhudi məskənin ləğv edilməsi nəzərdə tutulurdu.  Lakin sağ blok 
olan “Lukud” müxalif
ətdə dayansa da, 2004-cü il oktyabrın 26-sı 
İsrail knesseti (parlamenti)planı bəyəndi.   
F
ələstin muxtariyyəti Y.Ərəfatın ölümündən sonra 
2004-
cü  il  noyabrın  4-də  Parisdə  hərbi hospitalda Yasir 
Ərafat vəfat etdi. Yasir Ərafat Ramal şəhərinin Mukata qəbristan-
lığında  dəfn edildi. Y.Ərafat 1929-cu ilin avqustunda Qahirədə 
ana
dan  olmuşdu.    O,  Əbu  Əmmar  adı  ilə  məşhur  idi.    4  yaşında 
ana
sı olmuş, atası onu Yerusəlimə gətirmişdir.  Atası varlı tacir idi.  
O, bir neç
ə  dəfə  evlənmiş,  1937-ci ildə  ailəsi yenidən Qahirəyə 
qayıtmış, burada Y.Ərəfat “Müsəlman qardaşlığı” təşkilatına daxil 
olmuşdu.  1952-56-cı  illərdə  o, Fələstin tələbələrinin  liqasına  baş-

---