Infraqizil nurlarning tabiati uktrabinafsha nurlarning tabiati

Infraqizil nurlar. Infraqizil nurlar elektromagnit to‘lqinlar shkalasida radioto‘lqinlar va ko‘zga ko‘rinuvchi qizil yorug‘lik o‘rtasida joylashgan. Uning to‘lqin uzunligi 2 mm dan 760 nm gacha oraliqda bo‘ladi. Bu nurlarning chastotasi qizil nurnikidan kichikroq bo‘lgani uchun infraqizil, ya’ni qizildan pastroq chastotali deb nomlangan. U 1800- yilda ingliz olimi V.Gershel tomonidan kashf qilingan bo‘lib, juda katta energiyaga ega. Bu nurlar tushgan joyini juda qattiq qizdiradi va shu sababli unga issiq nur deb nom berilgan.
Volfram tolali cho‘g‘lanma va gaz to‘ldirilgan turli xil lampalar infraqizil nurlarning manbayi bo‘ladi. Infraqizil nurning eng kuchli tabiiy manbayi – Quyosh. Quyosh nurlarining qariyb yarmi infraqizil nurlardan tashkil topgan. Infraqizil nurlar inson va jonli organizmlarning to‘qimalariga singib, barcha biologik jarayonlarning borishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Uning qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati ham katta. Shisha va shaffof plyonkalardan o‘tgan infraqizil nurlar parnik ichida issiqlik energiyasiga aylanadi (parnik effekti). Shuningdek, bu nurlar mevalar, sabzavotlar va boshqa narsalarni quritishda ham ishlatiladi. Narsalarning infraqizil tasvirlarini ko‘rinuvchi tasvirlarga aylantiruvchi asboblar ham mavjud.
Infraqizil nurlar yordamida qorong‘ilikdagi narsalarning joyini aniqlash mumkin. Infraqizil lazerlar Yerda va kosmosda aloqa o‘rnatishda ham ishlatiladi.
Ultrabinafsha nurlar. Ultrabinafsha nurlar binafsha yorug‘likdan keyin joylashgan bo‘lib, to‘lqin uzunligi 400 nm dan 10 nm gacha oraliqda bo‘ladi. (Ultrabinafsha so‘zi binafshadan kattaroq chastotali, ya’ni to‘q binafsha degan ma’noni anglatadi.)
Ultrabinafsha nurlar ko‘zga ko‘rinmaydi va shartli ravishda quyidagi turlarga bo‘linadi: yaqin ultrabinafsha nurlar (400–200nm to‘lqin uzunlikli), 1801- yilda nemis fizigi I.Ritter va ingliz fizigi U.Vollastonlar tomonidan kashf qilingan; uzoq va vakuumli ultrabinafsha nurlar (200–10 nm) nemis fizigi V.Shuman va ingliz fizigi T.Laymanlar tomonidan o‘rganilgan.
3 000 K gacha qizdirilgan jismlar ultrabinafsha nurlar manbayi bo‘ladi. Bunday manba vazifasini simobli, ksenonli va boshqa gazli lampalar, istalgan yuqori temperaturali plazma o‘tashi mumkin. Quyosh, yulduzlar va boshqa fazoviy jismlar ultrabinafsha nurlarning tabiiy manbayi hisoblanadi.
Ultrabinafsha nurlar kuchli biologik ta’sirga ega. To‘lqin uzunligi 400–320 nm bo‘lgan ultrabinafsha nurlar chiniqtiruvchi, sog‘liqni mustahkamlovchi ta’sirga ega. Inson organizmida D vitamin hosil bo‘lishiga yordam beradi. 320–280 nm li nurlar badanning qorayishiga olib kelsa, 280–250 nm li to‘lqinlar bakteriyalarni o‘ldiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. Bu nurlarning yuqori dozasi ko‘zning jarohatlanishi va terining kuyishiga olib keladi.
Ultrabinafsha nurlar Yer atmosferasi tomonidan kuchli yutiladi va shuning uchun ham baland tog‘ hududlarida o‘rganiladi.
Odatda, ular ultrabinafsha nurlarni ko‘zga ko‘rinuvchi nurlarga aylantiruvchi foto- va luminessensiyalanadigan materiallarda qayd qilib o‘rganiladi.
Nurlanish va yutilish spektridagi ultrabinafsha nurlar sohasini o‘rganish atomlar, molekulalar, ionlar va qattiq jismlarning elektron tuzilishini o‘rganishga yordam beradi. Bu nurlarni o‘rganish osmon jismlari haqida ma’lumot beradi. Ultrabinafsha nurlarning moddalarga ta’siridan kriminalistika va san’atshunoslikda keng foydalaniladi. Shuningdek, ultrabinafsha nurlar yordamida atmosferadagi turli zararli aralashmalarni ham aniqlash mumkin.
Infraqizil (IQ), ba'zan chaqiriladi infraqizil nur, bo'ladi elektromagnit nurlanish (EMR) bilan to'lqin uzunliklari ulardan uzunroq ko'rinadigan yorug'lik. Shuning uchun u odatda inson ko'ziga ko'rinmaydi, garchi IQ to'lqin uzunliklarida 1050 gachananometrlar (nm) s maxsus impulsli lazerlardan odamlar ma'lum sharoitlarda ko'rishlari mumkin. IQ to'lqin uzunliklari nominaldan uzayadi qizil chekkasi ko'rinadigan spektr 700 dananometrlar (chastota 430 THz ), 1 gamillimetr (300 Gigagertsli ). Ko'pchilik termal nurlanish xona haroratiga yaqin narsalar chiqaradigan infraqizil. Barcha EMR singari, IR ham olib yuradi yorqin energiya va o'zini tutadi ikkalasi ham kabi to'lqin va shunga o'xshash kvant zarracha, foton.

Infraqizil nurlanish 1800 yilda astronom Sir tomonidan kashf etilgan Uilyam Xersel, uning termometrga ta'siri orqali energiyasi qizil nurdan pastroq bo'lgan spektrda ko'rinmas nurlanish turini kashf etgan. Umumiy energiyaning yarmidan bir oz ko'proq Quyosh oxir-oqibat topildi kelmoq Yer infraqizil shaklida Yutilgan va chiqarilgan infraqizil nurlanish o'rtasidagi muvozanat Yerga juda ta'sir qiladi iqlim.

Infraqizil nurlanish chiqaradi yoki yutadi molekulalar ular o'zgarganda rotatsion-tebranish harakatlar. Bu hayajonlantiradi tebranish a rejimlari molekula o'zgarishi orqali dipol momenti, uni to'g'ri simmetriya molekulalari uchun ushbu energiya holatlarini o'rganish uchun foydali chastota diapazoniga aylantiradi. Infraqizil spektroskopiya ning yutilishini va uzatilishini tekshiradi fotonlar infraqizil diapazonda.

Infraqizil nurlanish sanoat, ilmiy, harbiy, tijorat va tibbiyotda qo'llaniladi. Yaqin atrofdagi infraqizil yoritishni ishlatadigan tungi ko'rish moslamalari odam yoki hayvonlarni kuzatuvchini aniqlamasdan kuzatishga imkon beradi. Infraqizil astronomiya sensor bilan jihozlangan foydalanadi teleskoplar kabi kosmosning changli mintaqalariga kirib borish molekulyar bulutlar kabi narsalarni aniqlang sayyoralar va yuqori darajada ko'rish uchun qizil siljigan ning dastlabki kunlaridan boshlab ob'ektlar koinot.[8] Infraqizil termal tasvir kameralari izolyatsiya qilingan tizimlarda issiqlik yo'qolishini aniqlash, teridagi o'zgaruvchan qon oqimini kuzatish va elektr apparatlarining haddan tashqari qizishini aniqlash uchun ishlatiladi.[9]

Harbiy va fuqarolik dasturlari uchun keng foydalanishni o'z ichiga oladi maqsadli sotib olish, nazorat, tungi ko'rish, homing va kuzatuv. Oddiy tana haroratida odamlar asosan 10 mm (mikrometr) atrofida to'lqin uzunliklarida nurlanishadi. Harbiy bo'lmagan maqsadlarga quyidagilar kiradi issiqlik samaradorligi tahlil qilish, atrof-muhit monitoringi, sanoat ob'ektlarini tekshirish, aniqlash o'sadiganlar, masofadan turib haroratni aniqlash, qisqa masofa simsiz aloqa, spektroskopiya va ob-havo ma'lumoti.