Innovatsiya va intergatsiya

6. Yangi mavzuni mustahkamlash.
Shu matn yuzasidan savol tuziladi. Guruhlar savollarni tuzishlari 
uchun vaqt beriladi. Savol lar tayyor bo'lgach har bir guruh o'zining 
savollarini o‘qiydi. Boshqa guruhdagilar esa savollarga javob beradilar. 
Matnni mustahkamlash uchun qisqacha non haqida m a’lumot berib 
o'tiladi. Bug'doy qanda\ yetishtirilishi. qanday qilib un qilinishi va 
albatta non qilib yopish uchun qancha-qancha kishilarning mehnati 
sarflanishi aytib o'tiladi. Topshiriq: klaster usulida «non»ning turlari 
ko'rsatib beriladi.
166

---

Г
I 
r
n
Non haqida o'zlari 
bilgan she’r-maqollar 
yodlashadi. Topshiriq: 
«Javdari 
non» m avzusida rasm 
chizadilar. Darsda faol qatnashgan 
o‘quvchilarni e ’lon qilib, baholaydilar.
7. 
Uyga 
vazifa berish 
va darsga yakun yasash.
«Javdari non» 
matnini ifodali 
o'qib, 
qayta hikoyalashga tayyorlanib 
kelish. Shuning bilan 
darsim iz 
tamom, 
tanaffuz.
Savol va topshiriqlar
1. Ijodiy fikrlash bilan tanqidiy fikrlashning bogiiqiigi bormi?
. Ijodiy jarayondagi «omad» tushunchasini misoilar bilan isbotlab bering.
. Faqat axborotlarni taxmin qilishgina yangi g ‘oyalar paydo b o lish i uchun 
yetarli emas? Buning uchun nim a qilish kerak?
4, Har asrda chop etilayotgan kitoblar sababini ochib bering.
5, Emotsiyalar, sezgifar, intuitsiya orasida bog'lanish bormi?
6, Ijodiy fikrlash tushunchasini ochib bering,
167

---

I ll QISM. INTEGRATSIYA
VIII BOB. PEDAGOGIKADA AN’ANAVIY
INTEGRATSIYANING TALQIN QILINISHI
«Ilmiy tahlil, - deb yozadi A.Y. Keyn. - tadqiq qilinayotgan 
pedagogik hodisalar qa'riga chuqur kirib borishga imkon beradigan 
maxsus vositalarni (instrumentariy) qo'llashni talab qiladi». Birinchi 
navbatda, tushunchalar ana shunday vosita rolini bajaradi. Tushuncha- 
larning vosita sifatidagi tabiatini J.Dyui yaxshi ochib bergan. Uning 
fikricha, tushunchalar nazariyalar, farazlar, g'oyalar bilan bir qatorda 
inson tajribasining turli sohalarida yuzaga keladigan muammoli 
vaziyatlarga xos vazifalarni bajarishda aqliy vosita sifatida xizmat 
qilishi mumkin. Integratsiva nazariya sifatida, demak, tushuncha 
sifatida «pedagogik bilish metodi va amaliyotni o'zgartirish vositasi 
vazifasini bajara oladi». V.A. Komenskiy ota-onalarga o'z bolalariga 
tarbiya berishda biologik qonunlarga riova qilish bo'yicha maslahatlar 
berganda biologik qonuniyatlarning ta'sir doirasini kengaytiradi. Shu 
munosabat bilan rus pedagogi A.A.Krasnovskiy asosli tarzda quyidagi 
fikrni bildiradi: G. Spenser aniqlik chegarasidan chiqib ketadi. chunki 
qonunivatlar umuman qoidalarga ega emas; G. Spenser aytavotgan 
qonuniyatlar esa hech narsaga majbur qilmaydi; qonuniyatlardan qoidalar 
chiqarish mumkin. lekin buning uchun shu qoidalarni chiqaradigan 
alohida fan zarur bo'ladi. Bunday fanning pedagogika fani ekanligiga 
barchaning fahmi yetishiga shubha yo'q. A.A. Krasnovskiyning xulosa- 
lariga B.G. Ananyevning quyidagi fikrlari mos keladi: «Aytaylik, -
deb yozadi olim, - genetika faqat inson jinsinigina emas. balki unga 
xos bo'lgan barcha individual (jismoniy va xususiy) xususiyatlarni 
ham boshqara olish imkoniga ega. Unda butun tabiiy fanlar oldida 
ijtimoiy nazariya va pedagogika shug'ullanadigan m uam mo - dunyoga 
kelgan inson uchun xos bo'lgan u yoki bu xususiyatlarni shakilantirish 
muammosi ko'ndalang bo'ladi». K.D.Ushinskiy quvidagicha ta'kid-
168

---

lagan: «Biz pedagoglarga unday qiling, bunday qilmang, deb buyur- 
maymiz, biz aytamizki, siz boshqarmoqchi b o ig an psixik hodisa- 
larning qonunivatlarini o'rganing va shu qonuniyatlarga hamda bu 
qonuniyatlar qollanishi mumkin b oim ag an holatlardan xulosa chiqar- 
gan holda ish tuting». Integratsiyaga xos b o ig an dialektik aifanalar- 
ning u yoki bu jihatlari insonni har tomonlama mukammal rivojlanti- 
rish bo'yicha mavjud boTgan pedagogik g'oyalarda (Aristotel, 
Pestalotskiy...) zamonaviy pedagogika hamda zamonaviy pedagogikada 
keng tarqalgan ta i im va tarbiyaning, shaxs va jamoaning, faoliyat 
va bilishning dialektik birligi o4z aksini topgan. Dialektik unsur 
ko'pgina mashhur pedagoglarning talimiy-tarbiyaviy tizimiga xosdir. 
A.S. Makarenko pedagogikani «dialektik fan» deb atagan. Bu bejiz 
emas. Uning nazariy qarashlari va amaliy faoliyati «ajralmas va 
qo'shilmas birligining» ikkita tarkibiy qismi b o lm ish shaxs va jamoa 
integratsiyasining ajoyib namunasi hisoblanadi. Bunday birlikning 
A.S. Makarenko tizimiga nisbatan mohiyati shundaki, bunda tarbiya 
jarayonida shaxsiy va jamoaviv ibtidoning umumiy nuqtalari topilgan, 
bu shaxsiy va jamoaviy ibtidolar chambarchas qo'shilib ketgan va shu 
asosda «tarbiyachilar va tarbiyalanuvchilarga xos individiuallikdan 
ham ustun turadigan hamjihatlik yuzaga kelgan; bu hamjihatlik talab- 
lari barchaga: tarbiyachiga ham, tarbiyalanuvchiga ham, shaxs va 
jamoaga ham bir xilda ahamiyatlidir». Dialektika A.S.Makarenkoning 
butun pedagogik tizimini u boshidan bu boshigacha ishg'ol etgan. 
Uning asarlarini o'qish jarayonida shunday taassurot paydo boladiki, 
«pedagogika» va «dialektika» kabi kategoriyalar bir xil narsalardir; 
«pedagogik dialektika», «pedagogik faoliyatning dialektikligi», «peda­
gogik mantiq» kabilar esa pedagogik hodisalarga yondashuvning 
metodlari sifatida qabul qilinadi. L.N. Tolstoy yozadi: «Majburlab emas, 
erkin rivojlangan maktab o'quvchilari qanchalik ko‘p paydo boTish- 
sa. ular tartib-intizomga shunchalik ko6p movil boladilar va bunda 
ularga o'qituvchining ta’siri ham shunchalik kuchli boladi». Tarbiya- 
lanuvchilarning uyushmagan yig’indisi uyushgan yaxlit jamoaga ayla- 
nadi. A.S.Makarenkoning pedagogik tizimida tashqaridan qaraganda 
boshqacharoq boigan: boshida tarbiyaning mutlaq hukmronligi, 
keyin asta-sekinlik bilan tarbiyachi vazifalari bir qismining «faol-
169

---

larga» o'tkazilishi va ana undan key in jamoa b o iib boshqarishga 
oiiladi. Biroq. uyushgan pedagogik jamoaning ichki rivqjlanish 
jarayoni ibtidosida «betartib y ig in di» mavjud edi. A.S.Makarenko 
insonga(jamoaga) bo*Igan talablar darajasi bilan insonga(jamoaga) 
bo igan hurmatning mos tarzdagi bogiiqligi qonuniyatiga asoslangan 
holda real tarbiyachilik amaliyotida jamoa ongining va jamoa 
faoliyatining «o'z-o'zidan pishib yetilishi», «ow
z-o*zidan tashkil topishi» 
imkonivatlarini ham nazardan qo'ymaydi. L.N. Tolstoy bolalar jamoasi 
haqida gapirgan boisa. K, Rodjers aniq shaxs haqida gap yuritadi. 
Biroq har ikkala vaziyatda ham tarbiyalanuvchilar «ichki ishlariga» va 
«tabiiy pishib yetilislr» jarayoniga aralashmaslik g’ovasi ilgari suriladi. 
K. Rodjers maslahat beradiki. «agar 
0
‘quvchi vomon baholardan va dars 
materialini o’zlashtira olmavotganidan shikovat qilsa, o‘qituvchi o'quv 
ishlarining to'g'ri usullariga tegishli bolgan maslahatlarni qollamasligi 
kerak. Biming o'rniga o'qituvchi o'quvchini o’z tuyg; ular ini. o’zining 
maktabga, o‘z-o*ziga, boshqa odamlarga boigan munosabatini ifoda- 
lashga ragwbatlantirishi lozim. O kz tuyg'ularini toliq ifodalagan va o‘z 
hayotining bu tomonlariga o’zi tushunib yetgan o'quvchi o'z oldiga 
yangi maqsadlarni qo4 ishi va ularga yetishish yoilarini belgilab olishi 
kerak».
I N T E G R A T IV - FA O LIY A TN IN G SH A K L L A N ISH