Insoniyat tarixida tarbiya va ta'limning rivojlanish bosqichlari

Bolaning kamolga etishida muxitning ta’siri.

Fiziologiya va ruxshunoslik fanining ko’rsatishicha, inson bolasi tayyor qobiliyati bilan e’mas balki, biror bir qobiliyatning ruyobga chiqishi va rivojlanishi manbai layokat bilan tug’iladi. Layokat o’z xolicha rivojlana olmaydi, u guyo mudrok xolatda bo’lib uning uygonish-rivojlanishi uchun qo’lay muxit kerak. Muxit deganda biz kishiga ta’sir e’tadigan tashqi vokea yig’indisini tushunamiz, bunga tabiiy muxit (geografik), ijtimoiy muxit, oila muxiti va boshqalar kiradi.
Bola tug’ilish bilan ijtimoiy xayot sharoitlari, tayyor ijtimoiy ong shakllariga duch keladi. U mexnat sharoitining ta’sirida o’sadi va ulgayadi.
Demak boladagi irsiy belgilarning o’sishi, kamol topishi insonlar muxiti, yashash sharoiti va tarbiyaga bog’liq desak bo’ladi, bunga misollar ko’p. Ms: A.Navoiy onasidan shoir, E’neshteyn fizik, Ulugbek atsronom, Ibn Sino tabib bo’lib tug’ilgan e’mas. Ulardagi qobiliyat kurtaklarining rivojlanishi, itse’dodiga aylanishida ijtimoiy muxit, ta’lim tarbiya muxim rol uynaydi.
Inson bolasi tug’ilgandan keyin ijtimoiy-iqtisodiy muxitga e’mas, balki boshqa xayvonlar muxitga tushib kolsa, unda irsiy belgilarning ayrim biologik kurinishlari saqlanib kolar, lekin insoniy fikr, faoliyati xatti xarakat bo’lmaydi.
1920 yilda Xinditsonlik doktor Sing Kalkuttaning janubiy-Garbdagi Midnapur shaxari yaqin ida buri ulisidan ikkita buri bolasi bilan ikkita qizchani topib oladi va Midnapur bolalar uyiga topshiradi. Ularga Kamol Amash deb ism berishadi. Amal bir yildan keyin vafot e’tadi. Kamola 1930- yilgacha yashagan. Doktor 6 va 9 yil davomida kundalik yozib kuzatib borgan.
Qizcha turt oyoqlab yurgan
-yorugdan kurkkan
-qorong’ida o’zini yaxshi xis qilar, adashmasdi
-kechasi kezib yurib kunduzi uxlardi
-kiyim kiyishni xoxlamagan,yirtib tashlagan
-olov va suvdan kurkkan
-kurpalarni otib tashlarkan
-yuvinishni yoktirmas
-tayyor ovkatni emas.gushtni qo’l urmasdan og’zi bilan er e’kan
-suyak gajardi
-qo’lga bersa emagan faqat erdan egan
-buridek xuvillagin.