İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan SSR Konstitusiyasında
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 221
Əyyub Xanbudaqov Azərbaycan sapıntıçılarına başçılıq etdi və bu cərəyanın istəklərini bu şəkildə formalaşdırdı: 1. Bundan sonra Moskva Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmayacaq; 2. Yerli kommunistləri, sadəcə, yuxarıdan təyin olunan katiblərlə rəhbərlərin idarəsində, yalnız onların müşavirləri rolunda görmək fikri və adətindən vaz keçiriləcək; 3. Azərbaycan milləti öz-özünü idarə etmək çağına çatmış ikən, moskvalı idarəçilər, yerlilərin müstəqil olaraq çalışmalarına əngəl olur və bu çalışmaya «yerli millətçilər» damğası vurulur. Buna qəti olaraq son qoyulaçaq; 4. İşçi birliklər, kooperativləri və digər dövlət müəssisələri, sözdə deyil, gerçəkdən türkləşdiriləcək…» [188, 95]. Ancaq çox keçmədi ki, xanbudaqovçuluq adını almış bu hərəkat təqibə məruz qaldı, Ə.Xanbudaqovun özü isə Azərbaycan rəhbərliyindən kənarlaşdırıldı. Bu barədə sovet ədəbiyyatında yazılırdı: «Respublika kommunistləri Xanbudaqovun millətçi-təmayülçü qrupuna qarşı mübarizəni genişləndirdilər. Bakı partiya konfransı (aprel-may 1924-cü il) xanbudaqovçuları dəf etdi. Millətçi-təmayülçülər AK(b)P VI qurultayında (may 1924-cü il) tamamilə ifşa edildilər. Qurultay onların antipartiya çıxışını pislədi və partiya təşkilatlarını millətçiliyin hər cür təzahürlərinə qarşı amansız mübarizə aparmağa çağırdı» [42, 329]. Xüsusilə keçmiş «müsavatçı»lardan bəzilərinin, o cümlədən vaxtilə «Müsavat»a rəğbət bəsləyənlərin AK(b)P-yə daxil olaraq bolşeviklərə qarşı mübarizə aparmaları yerli və qeyri-yerli «sollar»ı qane edə bilməzdi. Bu məqsədlə Mərkəz AKP-ni yenidən «təmizləmək» qərarına gəldi. «ÜİK(b)P MK- nın 25 iyul 1925-ci il tarixli qətnaməsi ilə AKP-ni yenidən təşkil
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
222 222 etmək, yəni mərkəzi, şəhər, qəza və kənd partiya komitələrinin bütün üzvlərini kənarlaşdırıb onları Moskvadan təyin olunmuş şəxslərlə əvəzləmək haqqında qərar qəbul edildi» [180, 38]. Sovet rəhbərliyinin bu addımlarından sonra milli təmayülçülərin Azərbaycan rəhbərliyində mövqeyi bir qədər zəifləsə də, lakin bununla da milli məsələ özünün tamamilə həllini tapmadı. Belə ki, 1925-1927-ci illərdə AK(b)P MK-nın məsul katibi Mahmud Xanbudaqovun başçılığı ilə kommunist partiyası daxilində yeni bir müxalifət cərəyanı meydana çıxdı. Bu cərəyan 1927-ci ildə «Kommunist» qəzetində nəşr olunan platformasında məramlarını belə açıqlayırdı: Moskva, millətlərə komanda etməkdən və milli respublikaların bütün problemlərinə qarışmaqdan əl çəkməli; həmkarlar ittifaqı, kooperativlər, dövlət müəssisələri mütləq türkləşdirilməli; milli-mədəni quruculuq sahəsinin inkişafına şərait yaradılmalıdır və sairə [231, 161]. Qeyd edək ki, milli kommunistlərin müstəqil Sovet Azərbaycanı uğrunda apardıqları mübarizə 1920-ci illərin sonu, 1930-cu illərin əvvəllərində, yəni kollektivləşdirmə dövründə də davam etmişdir. Bu dövrün milli kommunistləri tələb edirdilər ki, Azərbaycanda milli sənaye yaradılmalı, Azərbaycan büdcəsi onun
zənginliyinə mütənasib şəkildə formalaşdırılmalı, Azərbaycan daha çox müstəqil siyasət yürütməli, Azərbaycana yalnız türk mühacirlər buraxılmalı, sənaye işlərində baş ustalar türklər olmalı, türklər rus fəhlələr qədər maaş almalı, Azərbaycan neftinə ruslar yox, türklər nəzarət etməli, ölkə rəhbərləri türklərdən ibarət olmalıdır [154 a , 71-72]. «Sağlar» və «sollar»ın 1920-1937-ci illərdə milli məsələyə münasibətlərini ümumiləşdirsək görərik ki, bu problem artıq SSRİ tərəfindən birtərəfli şəkildə həmin dövrdə əsasən «həll» edildi. Bu da, ondan ibarətdir ki, Azərbaycan sözdə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 223
müstəqil sovet respublikası olduğu halda, faktiki olaraq SSRİ imperiyasının müstəmləkəsi idi.
Doğrudur, Sovet
Azərbaycanının ilk illərində müstəqilliyə oxşar müəyyən addımlar atılmışdı (Sovet Rusiyası ilə ikitərəfli müqavilə, Moskvada Azərbaycanın səlahiyyətli nümayəndəsinin olması və s.). Ancaq bu çox çəkməmiş və müxtəlif yollarla Azərbaycan SSRİ imperiyasının tərkib hissəsinə çevrilmişdi. 1937-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan Sovet Konstitusiyası isə bu müstəmləkəçiliyi bir daha rəsmiləşdirmişdir. Belə ki, bu dəfə Azərbaycan ZSFSR şəklində deyil, guya, müstəqil şəkildə SSRİ- nin tərkibinə daxil edilmişdi. Yeni konstitusiyada da SSRİ rəhbərləri ikiüzlü siyasətdən çıxış etməyə davam etmişlər. Azərbaycan SSR
kimi xarici dövlətlərlə bilavasitə əlaqəyə girmək, onlarla saziş bağlamaq, diplomatik və konsulluq nümayəndələri göndərmək və qəbul etmək hüququndan, qoşun birləşmələrinə sahib olmasından [40, 25], hətta istədiyi vaxt «SSRİ-dən azad surətdə çıxmaq hüququna malik»liyindən [41, 6] bəhs olunsa da, əslində bütün bunların gerçəklikdən tamamilə uzaq olması nəinki SSRİ rəhbərliyinə, o cümlədən Azərbaycan türk xalqına da məlum idi. Bunu, «Dövlətin quruluşu» ilə bağlı 2-ci fəsildə öz əksini tapmış 13-cü maddə də ifadə edirdi: «İqtisadi və siyasi cəhətdən, habelə müdafiə cəhətindən qarşılıqlı yardımı həyata keçirmək məqsədilə Azərbaycan SSR könüllü olaraq (əsilində məcburi olaraq – F.Ə.) bərabər hüquqlu Sovet Sosialist Respublikaları ilə: Rusiya SFSR, Ukrayna SSR və b. ilə ittifaq dövləti olan SSRİ-də birləşmişdir» [41, 5]. Eyni zamanda yeni konstitusiyada açıq şəkildə qeyd olunurdu ki, «Azərbaycan SSR SSRİ Konstitusiyasının 14-cü maddəsilə müəyyən olunmuş hüququn
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|