İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ağayar Şükürov
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
488 488 sının daxilindən deyil, xarici ölkələr (Rusiya, ABŞ, Fransa, Al- maniya və b.) və onların məhsulu olan ideologiyalar (kom- munizm və b.) tərəfindən olmuşdur. Bu gün də həmin kənar ideologiyaların təsiri Azərbaycan toplumunda hiss olunur. Hazırda Azərbaycanda saxta «beynəlmiləlçilik», yaxud da kosmopolitizm şüuru yalnız türklüyü, islamlığı deyil, müstəqil milli ideologiyaya çevrilməyə çalışan azərbaycançılığı da hədəf almışdır. Çünki azərbaycançılıq məhz çağdaş ruhlu türkçülük və islamçılığın sintezindən meydana çıxmışdır. Xüsusilə, azərbaycançılığın yaranmasında türkçülüyün müstəsna rolu, onun əhəmiyyətli dərəcədə milli məna kəsb etməsini saxlayır. Azərbaycan filosofu Ağayar Şükürov doğru qeyd edir- di ki, hazırda bəşəri ideyaları və ənənəvi dəyərləri birləşdirən, yeganə ideologiya türkçülüyün sinonimi olan azərbaycançılıqdır: «Bu ideologiya bəşəri ideyaları Azərbaycanın ənənəvi dəyərləri ilə birləşdirərək həm milli və deməli, beynəlmiləl xarakterə malik olmalıdır. Bu ideologiya azərbaycançılıq ideologiyası olmalıdır. Türkçülük, onun Azərbaycan variantı olan azərbaycançılıq milli ideologiyanın əsasını təşkil etməlidir. Çünki burada nə hakim millətçilik idyeası var, nə də yalançı beynəlmiləlçilik şüuru» [209, 235]. Buradan belə bir nəticə də çıxartmaq olar ki, əslində azərbaycançılıq kimi, türkçülük də hakim millətçilik ideyası deyildir, heç vaxt da belə olmamışdır. Sadəcə, Azərbaycan xalqının nüvəsi olan türklər həmişə bu coğrafiyadakı bizə bəlli tarixdəki dövlətlərin yaradıcısı olduqları üçün, türkçülük istər- istəməz önə çıxmışdır. Ancaq bu önə çıxmaq heç də türkçülüyün hakim millətçilik kimi şovinist məna daşımasına səbəb olmamışdır. Sadəcə, türkçülüyə münasibətdə daha çox qıcıq yaradan onun mahiyyəti deyil, adıdır. Bu mənada
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 489
azərbaycançılıq ona görə qıcıq yaratmır ki, onun adında milli kimlik öz əksini tapmır. Əgər taparsa onda azərbaycançılıq da türkçülük kimi şovinizm mənasında yozulacaq. Bu baxımdan azərbaycançılığın cəlbedici olmasında əsas məsələ kimi onun başlıca prinsipinin «azərbaycanlı» kimliyi və «Azərbaycan dili» ilə bağlı olduğu ifadə edilir, bununla da dolayısıyla türk kimliyini və türk dilini ifadə etməməsi göstərilir. Başqa sözlə, bəzi tədqiqatçılara görə (R.Mehdiyev, Ə.Daşdəmirov və b.) «azərbaycanlı» kimliyi və «Azərbaycan dili»nin mövcudluğu imkan verir ki, yalnız Azərbaycan türkləri deyil, Azərbaycanın azsaylı etnosları (talış, ləzgi, tat və b.) özünü bu kimliyə və dilə aid etsinlər. Əslində bu dolayısıyla da olsa, «azərbaycanlı» kimliyi və «Azərbaycan dili» ilə yanaşı, özünü başqa kimlikdə və dildə görənlərin varlığını təsdiq edir. Bu mənada, bəziləri azsaylı etnosların ikili kimliyini (azərbaycanlı-talış, azərbaycanlı-ləzgi və s.) və ikili dilini (Azərbaycan dili-talış dili və s.) normal qəbul etdikləri halda, milli çoxluğun – Azərbaycan türklərinin eyni statusla (azərbaycanlı-türk, Azərbaycan dili-türk dili) çıxış etməsinə bir o qədər də dözümlü yanaşmırlar. Halbuki bu statuslar, yəni azərbaycanlı-türk kimliyi, Azərbaycan dili-türk dili bir medalın iki üzüdür. Çünki burada nə qədər qəribə olsa da, bir millətin iki adı və iki dili var. Əslində isə azərbaycanlı adlanan millət türk milləti, Azərbaycan dili türk dilidir. Belə olduğu təqdirdə, yalnız türk millətinin və türk dilinin üstündən xətt çəkilərək uyğun olaraq «azərbaycanlı» milləti və «Azərbaycan dili»ni müdafiə etmək doğru deyildir. Bizə elə gəlir ki, məhz bu faktı nəzərə alaraq son illərdə Azərbaycanda «azərbaycanlı» kimliyi və «Azərbaycan dili» ilə paralel «azəri» kimliyi və «azəri dili»nin təbliğatına www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
490 490 başlanmışdır. Bu da, türklüyə, türk ruhuna qarşı yönəlmiş təbliğatdan başqa bir şey deyildir. Fikrimizcə, bu məsələdə də əsas məqsəd hansı yolla olursa-olsun «azərbaycanlı» kimliyini və «azərbaycan dili»ni türklükdən uzaqlaşdırmaq, Azərbaycan türklərinin milli varlığını danmaqdır. Başqa sözlə, «azəri» kimliyi və «azəri dili»nin təbliğatı ilk növbədə, türklüyü Azərbaycan türklərinin yaddaşından silmək, milli mənlik şüurunun zədələnməsini daha da dərinləşdirməyə xidmət edir. Qeyd edək ki, «azəri» anlayışının təbliğində iki amil: 1) vaxtilə Sovet-Rus və İran-Fars ideoloqlarının bu sahədə apardıqları iş və 2) bunun Azərbaycan və Türkiyə ədəbiyyatına təsiri mühüm rol oynamışdı. Azərbaycan Cümhuriyyətini süquta uğramasından sonra (1920) «azəri» anlayışı daha geniş istifadə olunmağa başlamışdır ki, bunda Sovet-Rus və İran-Fars ideoloqlarının «əməyi» danılmazdır. İrançılığın ideoloqlarından Əhməd Kəsrəvi 1926-cı ildə «Azəri, yaxud Azərbaycanın qədim dili» əsərini yazdı. Həmin dövrdə Sovet-Rus alimləri də Ə.Kəsrəvi kimi, sübut etməyə çalışırdılar ki, Azərbaycan xalqının qədim dili farsmənşəli azəri dilidir [46 a , 226-227]. «Azəriçilik» nəzəriyyəsinin 1920-ci illərdə - Azərbaycan Cümhuriyyətnin və Qacarlar dövlətinin devrilməsindən sonra dövriyyəyə buraxılması Azərbaycan türk mütəfəkkiri Əmin Abidin həmin dövrdə qələmə aldığı bir məqaləsində də açıq şəkildə qeyd olunmuşdur: «…Bu gün «azəri» kəlməsi Azərbaycanda yaşayan bir fərdə elm olmuşsa da, bu kəlmə ancaq son on sənə içində bu mənada kullanmağa başlamışdır; daha əvvəllər bir azərbaycanlıya azəri denildiyi görülməmişdir» [37, 21]. Sovet-Rus və İran-Fars ideoloqlarının apardığı təbliğat nəticəsində çox keçmədi ki, Azərbaycanda «azəri» Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|