www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
491
anlayışından geniş istifadə edilməyə başlandı. Məsələn,
Azərbaycan türk mütəfəkkirlərindən Səməd Vurğun, Rəsul
Rza və başqaları əsərlərində «Azəri yurdu» [225
a
, 101],
«Azəri oğlu» [224
b
, 127; 195
a
, 172], «Azəri xalqı» [195
a
,
177], «Azəri dili» [195
a
, 161] anlayışlarına müraciət
etmişlərdir.
Hətta,
1960-cı
illərdə
AKP
MK-nın
rəhbərlərindən Şıxəli Qurbanov Azərbaycan türklərinin
«azəri» milləti olmasını geniş şəkildə təbliğ etmişdir. Bunun
təsiri altında Fikrət Qoca «Azəriyəm» (1966), Məmməd Araz
«Azəri qızı» (1968) isə şeirlərini qələmə almışdır [138
a
, 16;
25
a
, 218]. F.Qoca yazırdı: «Od oğluyam, alovlardan
doğuldum, Alovlana-alovlana, İlk bahardan doğuldum, Lalə
kimi yana-yana. Onunçün də baxışımın, Odlara var bənzəri.
Azəriyəm, azəri» [138
a
, 16]. Həmin dövrdə «azəri» milləti
nəzəriyyəsinə qarşı çıxan Xəlil Rza isə şeirlərindən birində
bunu, qədim bir millətin başına açılan oyun kimi ifşa etmişdir:
«Dəb düşdü bir arada «Azər», «Azəri» sözü. Şadlandırmaq
istədi guya qəzetlər bizi… Mən çırpıram bu sözü maskalanmış
üzlərə. Mən nifrət bəsləyirəm saxtakarın dilində odu keçmiş
sözlərə [195
c
, 84].
Sovet-Rus və İran-Fars ideoloqlarının «azəri» nəzəriy-
yəsi o qədər geniş ölçülü olmuşdur ki, 1920-1930-cu illərdən
başlayaraq Türkiyədə də Azərbaycan türklərinə münasibətdə
bu anlayışdan geniş istifadə edilməyə başlandı. Doğrudur, ilk
vaxtlarda Türkiyədə «azəri» sözü tək işlədilmir, əksər halda
«azəri türkü», «azəri türkcəsi» anlayışları ilə bir yerdə
çəkilirdi. Məsələn, Azərbaycan milli ideoloqu Məhəmməd
Əmin Rəsulzadənin Türkiyədə nəşr etdiyi jurnal «Azəri türk»
adlanırdı. Mühacirətdəki milli şairimiz Almas İldırım
şeirlərində «Azəri türk» ifadəsini işlədirdi [116, 150].
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
492
492
Ancaq sonralar Türkiyə mətbuatında və ədəbiyyatında
bəzi müəlliflər Azərbaycan türklərini Azəri türkündən daha
çox «azəri» adlandırır, onu türklükdən fərqli mənada
verirdilər. Bu ayrı-seçkiliyə qarşı çıxan tanınmış türkoloq
Əhməd Cəfəroğlu yazırdı ki, Azərbaycan və Türkiyə türkləri
eyni soyu və dili paylaşdıqları halda, hər iki ölkədən bəzi
tədqiqatçıların türk mütəfəkkirlərini «azəri», «türkiyəli» deyə
iki yerə parçalamaları yolverilməzdir: «Bu hər bir Azəri
türkünü nə qədər mütəəssir eləyirsə, eyni dərəcədə də bir
soydan olan, bir dili paylaşan iki qardaşın – Azəri və Anadolu
türkünün ortaq ədəbiyyat, dil və mədəniyyətini parçalamağa
rəvac verir və təbii ki, məhz bu səbədən də hər iki tərəfdən
olan türkləri əsla məmnum etməyəcəkdir. Mirzə Fətəli əslən
və nəslən bir türk olduğu halda onu Türkiyə mühitinə əcnəbi
bir müəllif kimi tanıtmaqdan güdülən məqsəd nədir?
Anlaşılması ən çətin olan məsələ də elə budur. Əgər məqsəd
Azəri türk müəlliflərini Anadolu mühərrirlərinə, Azəri
türklərini isə Anadolu türklərinə əcnəbi kimi tanıtmaqdırsa,
belə olan surətdə Füzuli və Nəsimi kimi böyük türk şairlərini
də sadəcə «əcnəbi» Azəri mühitinə daxil edərək onları
ümumtürk mədəniyyəti sahəsindən kənarda saxlamaq
lazımdır. Halbuki elə dünən Ulu Qazinin (Atatürkün) göstərişi
ilə Ankarada toplanan ilk Türk tarix qurultayında Türk
birliyinin ana vətəni, mənşəyi, mədəniyyətinin və
ümumiyyətlə, bütün mövcudiyyətinin qətiyyən «ayrılıq və
qeyrilik» güdülmədən bir küll halında araşdırılması ilə bağlı
qərar verilmişdir» [63, 370].
Çox təəssüflər olsun ki, bü gün də Türkiyənin tanınmış
siyasət, incəsənət və elm xadimləri Azərbaycan türklərinə
yönəlik «azəri» anlayışından istifadə edirlər. Bu onu göstərir
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
493
ki, həmişə Türkiyə və Azərbaycan türklərini yalnız dışardan
deyil, içəridən də bir-birindən ayrımağa xidmət edən qüvvələr
olmuşdur və bu gün də var. Türkülüyn düşməni olan bu
qüvvələr heç bir zaman türk millətlərinin birliyinə
sevinməmiş, daima onlar arasında nifaq salmağa çalışmışlar.
Biz bunu keçmiş tarixdə Teymurlar və Bəyazidlər, Şah
İsmayıllar və Sultan Səlimlər, Şah Təhmasiblər və Sultan
Süleymanlar və başqa zamanlarda çox görmüşük. Biz bunun
20-ci əsrin əvvəllərində də, Cümhuriyyət dövründə və
Cümhuriyyətin işğalından sonrakı dövrlərdə də şahidi
olmuşuq. Bu gün də Türkiyə-Azərbaycan birliyinin, ilk
növbədə siyasi, iqtisadi, hərbi, mədəniyyət və s. sahələrdə
birliyinin baş tutmaması üçün əlindən gələni edən iç və dış
qüvvələr vardır. Şübhəsiz, o dövrdə türk birliyinə qarşı
olanlara Ə.Cəfəroğlular, Ə.Ağaoğlular, Ə.Hüseynzadələr,
M.B.Məmmədzadələr, M.Ə.Rəsulzadələr, A.İldırımlar və
başqaları cavab verdiyi kimi, bu gün də bizlər vardır və sabah
da başqaları olacaqdır.
Maraqlıdır ki, əsrlər boyu və günümüzdə də yunanlar,
farslar, ərəblər, gürcülər, ermənilər və başqa millətlər, onların
tarixçiləri bizləri (Türkiyə, Türküstan, Azərbaycan, Krım,
Tatarıstan və b. ölkələrdə yaşayan türkləri) türk
adlandırdıqları halda, eyni millətin genini daşıyanlardan biri –
Azərbaycan türkü digərinə – Türkiyə türkünə vaxtilə
«osmanlı» dediyi kimi, indi də Türkiyə türkü Azərbaycan
türkünə «azəri» deyir. Doğrudanmı 21-ci əsrdə türkün türkə
«türk» deməsi bu qədər çətindir?! Təbii ki, yox. Sadəcə, bütün
bunlar türkün şüuruna yeridilən assimilyasiya siyasətidir.
Türkü məhv etməyin ən asan yolu, türkü türklüyündən – türk
kimliyindən, türk dilindən, türk mədəniyyətindən, türk
Dostları ilə paylaş: |