www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
515
birliyin zədələnməsinə yönəldilmişdir. Hər halda, Sovet
Rusiyasının işğalı dönəmində, xüsusilə 1937-ci ildən sonra
milli mənlik şüuruna vurulmuş zədələrin nəticəsidir ki, ötən
əsrin əvvəllərində olduğu kimi, 1991-ci ildə Azərbaycanün
müstəqiliyinin bərpa olunmasında türkçülük-Azərbaycan
türkçülüyü aparıcı rol oynamasına baxmayaraq, hazırda
«üçlük» düsturu və milli ruhlu azərbaycançılığa birmənalı
olmayan münasibətlər mövcuddur. Belə ki, hazırda da SSRİ
dönəmində olduğu kimi, bəziləri tərəfindən türkçülükdən
danışmaq, milli kimliyini və dilini türk olaraq ifadə etmək
şovinist millətçilik kimi yozulur, dövlətçiliyə təhlükə
anlamında
dəyərləndirilir.
Əvəzində
isə
cəmiyyətin
əksəriyyəti
üçün
mənası
tam
aydın
olmayan
azərbaycançılıqdan danışmaq, azərbaycanlı kimliyini və dilini
ifadə etmək isə millətsevrəlik, vətənsevrəlik kimi yozulub,
hətta dövlətçiliyin qorunması şəklində qiymətləndirilir.
Fikrimizcə, bu cür yanlış təsəvvürlərə son qoymaq
üçün bütün sahələrdə (elmi nəşrlərdə, təhsildə, KİV-də və s.)
təxirəsalınmaz işlər görülməli, 70 il ərzində Sovet Azərbay-
canında baş verənlər obyektiv şəkildə işıqlandırılmalıdır.
Bütün bunlarla yanaşı ən vacib məqam odur ki,
Azərbaycanda sayca çoxluq təşkil edən türklər və azsaylı etnik
qruplar azərbaycanlı kimi keçmişdə baş verənləri obyektiv
qiymətləndirməyi və mövcud reallıqları görüb doğru nəticə
çıxarmağı bacarmalıdırlar. Milli aydınımız, xalq şairi Sabir
Rüstəmxanlının təbrincə desək, türkçülüklə azərbaycançılıq
bir-birindən ayrılmazdır: “Türkçülük Azərbaycanın dövlət
kimi nicatıdır: dolayı yolla Azərbaycandakı azsaylı xalqların
(azsaylı etnosların – F.Ə.) nicatıdır. Buna hamımızın ümimi
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
516
516
sərvətimiz olan bu dövlətin təməl fikri kimi baxmalıyıq”
[194
c
, 579].
Bu mənada, eyni Vətəni və Dövləti paylaşan azərbay-
canlılar milli birliklərini gücləndirməli, Azərbaycanın ərazi
bütövlüyünə çalışmalıdırlar. Fikrimizcə, artıq neçə minilliklər
konkret bir coğrafiyada, yaşayan həmin ərazini özünə vətən-
yurd hesab edən, xarici istilaçı qüvvələrə qarşı birgə çıxış
edən, bir-birləri ilə qaynayıb-qarışan, üstəlik ortaq tarixi,
ədəbiyyatı, mədəniyyəti paylaşan milli ruhlu azərbaycançılıq
islamlaşmaq, türkləşmək və müasirləşmək «üçlüyü»nü də
inkar etmədən, yəni yalnız bu mənada bütün azərbaycanlıların
gerçək bir ideologiyası ola bilər.
Bəlli olduğu kimi, tarixən türklər yaratdıqları dövlətə
yalnız öz dövləti kimi baxmamış, onun daxilində həmişə
rəngarənlik olmuşdur. Belə ki, türklər, o cümlədən
Azərbaycan türkləri qurucusu olduqları dövlətlərdə heç zaman
milli üstünlüklərini irəli çəkməyiblər. Yəni hər hansı bir
dövlətin yaranmasında aparıcı rol oynasalar da, dövlət
yarandıqdan sonra onun idarə olunmasında, yaxud da dövlət
dilinin müəyyənləşməsində və s. məsələlərdə heç bir
üstünlükdən, hakim mövqedən çıxış etməyiblər. Çünki
«hakim millət», «hakim sinif» faktoru həmişə türk xalqlarına
yad olmuşdur. Məsələn, Səlcuqlar, Osmanlılar, Səfəvilər,
Qacarlar və başqa türk dövlətlərinin dövründə məhz belə
olmuşdur.
Bu gün Azərbaycan Respublikasının əsas nüvəsi
Azərbaycan türkləri olmalarına baxmyaraq, «hakim millət»
statusuna malik deyildirlər. Bu baxımdan tədqiqatçı İbrahim
Ağayev alman filosofu F.Engelsə istinadən düzgün qeyd
edirdi ki, vaxtilə Osmanlı İmperiyasında türkləri hakim millət
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
517
adlandırmaq çətin olduğu kimi, bu eynən bugünkü
Azərbaycan türklərinə də aiddir. Onun fikrincə, Azərbaycan
türklərində hakim millət təfəkkürünün ümumi səciyyə kəsb
etməməsidir: «Biz millət etibarilə bəşəriliyə meyil etmişik»
[32, 148-150].
Ancaq türklər, o cümlədən Azərbaycan türkləri
qurucusu olduqları dövlətlərdə «hakim millət» sifətindən
imtina edib xoşgörüdən, tolerantlıqdan, bir sözlə bəşəri
dəyərlərdən çıxış etsələr belə, bu milli ideya ətrafında
birləşmək məsələsində yetərli olmur. Fikrimizcə, Azərbaycan
türkləri və azsaylı etnik qruplar (talışlar, ləzgilər və b.) vahid
azərbaycanlı Milləti (siyasi anlamda), vahid Vətən, vahid
Dövlət
ətrafında
kor-koranə
deyil,
şüurlu
şəkildə
birləşməlidirlər. Yəni azərbaycançılıq ideologiyası ətrafında
birləşmə birtərəfli deyil, çoxtərəfli olmalı, bunda azərbaycanlı
siyasi kimliyini, vətəndaşlıq-yurddaşlıq adını daşıyan bütün
azərbaycanlılar maraqlı olmalıdırlar.
4.2.3. Mili dil məsələsi: Türk dili və Azərbaycan dili
Fikrimizcə, hazırda Azərbaycan milli ideologyası
problemi ilə bağlı mübahisəli məsələlərdən biri də milli
kimlik və milli dilin adı ilə bağlıdır. Çünki milli ideologiyanın
hər hansı bir adla («türkçülük», «azərbaycançılıq»,
«islamçılıq» və s.) adlandırılması müəyyən əhəmiyyət kəsb
etsə də, bununla yanaşı iki vacib faktor: 1) millətin adı; və 2)
dilin adı məsələsi də var. Əslində millət və dilin adı ilə bağlı
məsələlərə aydınlıq gətirildikdən sonra, bütün hallarda milli
ideologiya, hətta müəyyən kənara çıxmalar olsa da,
bütövlükdə bu amillər əsasında təşəkkül tapacaqdır.
Dostları ilə paylaş: |