www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
524
524
təsadüfi deyildir. Çünki «Azərbaycan dili»nin varlığı və
Konstitusiyada
öz
əksini
tapması
azərbaycançılıq
ideologiyasının mövcudluğundan bəhs etmək üçün ən vacib
ideoloji silahlardan biridir [113, 36].
Görünür, məhz bu amilləri nəzərə alaraq, 1992-ci ildə
Konstitusiyada
«Azərbaycan
dili»nin
«türk
dili»
adlandırılmasını tələsik, düşünlməmiş, əsassız və populist
qərar [144, 301] adlandırmaqla kifayətlənməyən akademik
Ramiz Mehdiyev daha çonra yazır ki, bu zaman Konstitusiya
və hüquq normaları pozularaq «əslində, Azərbaycan dili»nə
qarşı mənəvi vandalizm aktı törədildi. Məktəb dərsliklərinin
adları tələm-tələsik dəyişməyə başladı ki, bu da böyüməkdə
olan nəslin şüurunda çox böyük dolaşıqlıq və çaşqınlıq
yaradırdı. O vaxt H.Əliyev Naxçıvanda öz yaxın
silahdaşlarının məhdud dairəsində həmin qərarın qeyri-elmliyi
və siyasi nadanlığını məyusluqla və təəssüflə izah edirdi.
Lakin o vaxt həmin düşünülməmiş qərarı qəbul edən şəxslərə
hər hansı bir təsir göstərmək imkanı yox idi» [141, 442].
Onun fikrinə görə, 1995-ci ildə H.Əliyevin təşəbbüsü və fəal
iştirakı ilə bu populist qərar və mənəvi vandalizm aktı haqlı
olaraq aradan qaldırıldı və «tarixən vətəndaşlıq hüququ
qazanmış və dünya miqyasında geniş yayılmış «Azərbaycan
dili» anlayışının qanuni haqqı özünə qaytarıldı» [144, 301].
Bütün bunlarla yanaşı, akademik son illərdə nəşr
olunmuş əsərlərində onu da qeyd edir ki, «Cənubi Qafqaz
regionundan söhbət gedəndə «Azərbaycan dili» və «türk dili»
- eyni şeydir» [145, 34]. Ümumiyyətlə, akademik son
əsərlərində
çağdaş
azərbaycanlıların
əksəriyyətinin
milliyyətcə türk-«Azərbaycan türkləri», dilini «Azərbaycan
türkcəsi»-türk dili, eyni zamanda tarixi-siyasi-coğrafi
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
525
Azərbaycan dövlətlərini, o cümlədən Azərbaycan Səfəvilər
imperiyasını, Azərbaycan Cümhuriyyətini və Azərbaycan
Respublikasını «Azərbaycan türk dövlətləri» də adlandırır
[145, 33-54]. Hətta, akademik Azərbaycan SSR-ni də «türk-
müsəlman respublikası» [113, 20] kimi qələmə vermişdir.
Bizə elə gəlir ki, R.Mehdiyev bununla da milli dil və milli
kimlik məsələsində «azərbaycan»la yanaşı, «türk» faktorunun
da mühüm əhəmiyyət daşıdığını ifadə etmiş olur. Bu isə o
deməkdir ki, çağdaş dövrdə də azərbaycançılıq ideologiya-
sının yaşamasında «Azərbaycan» qədər «Türk» faktoru da
eyni missiya daşıyır. Bunlardan hər hansı birinin kölgədə
saxlanılması həm azərbaycançılıq, həm də türkçülük üçün
mənfi haldır. Çünki Azərbaycanda artıq bu anlayışlar bir-
birinin dayağına çevrilmişlər.
Azərbaycanlıların
əksəriyyətinin
özünün
milli
identikliyini türk kimi müəyyənləşdirməsi Türkiyəyə olan
münasibətdə də özünü dəfələrlə büruzə vermişdir. Xüsusilə,
azərbaycanlıların Türkiyənin futbol üzrə milli komandasının
Dünya Çempionatlarında uğurlarına sevinməsi, qondarma
«erməni soyqırımı»na münasibətdə birlik nümayiş etdirməsi
və s. buna ən bariz nümunədir. Bu baxımdan, R.Mehdiyevin
Azərbaycan milli identikliyi ilə bağlı azərbaycanlıların Dünya
Çempionatında Türkiyə milli komandasının uğuru ilə bağlı
Türkiyə səfirliyinin qarşısındakı sevinc göstərilərini nümunə
gətirməsi təsadüfi deyildir: «Minlərlə azərbaycanlının bir anda
Türkiyənin Bakıdakı səfirliyi qarşısında toplaşmasına və
«Türkiyə!», «Türkiyə!» deyərək öz sevincini ifadə etməsinə
səbəb bu iki xalqın birliyini, onların ümumi etnik-mədəni
identikliyini, tarixi, mədəni və dini birlikdən irəli gələn
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
526
526
qardaşlıq hisslərini səmimi qəbul etmələri idi. Bu halda
ümumi identiklik birləşdirici amilə çevrilmişdi» [145
a
, 637].
Bizə elə gəlir ki, R.Mehdiyev Azərbaycan milli ideyası
ilə bağlı əvvəllər üstünlüyü birmənalı şəkildə daha çox
azərbaycançılığa verirdisə, son zamanlarda onun qorunub
yaşaması yolunda türkçülüyün də mühüm faktor olduğunu
ifadə etməyə çalışır. Xüsusilə də, bu daha çox Azərbaycanın
daxili milli birliyinə hesablanmış azərbaycançılığın ölkə
kənarında daha güclü bir ideologiyaya çevrilməsi baxımından
önəmlidir. Başqa sözlə, əgər azərbaycançılıq ölkə daxilində
daha
cəlbedicidirsə,
Azərbaycandan
kənarda
azərbaycançılığın türkçülüklə qoşa qanad təşkil etməsi bir o
qədər zərurətə çevrilmişdir. Bu baxımdan akademikin son
əsərlərində tarixi Azərbaycan dövlətlərini Azərbaycan-türk,
«Azərbaycan dili»ni Azərbaycan türkcəsi adlandırması başa
düşüləndir.
«Tarixin hökmü ilə Azərbaycan etnikliyinin başlıca
indikatoru (göstəricisi) məhz dil olmuşdur» [72, 156] deyən,
akademik Ə.Daşdəmirov da milli dilin adı məsələsində türk
dilindən və Azərbaycan dilindən çıxış edənlərin hər ikisinin
bu və ya digər dərəcədə haqlı olduğunu söyləsə də, nəticədə
üstünlüyü sounuculara vermişdir: «Etnomədəni diskursun
(mülahizələrin) mərkəzində əsrin əvvəllərində olduğu kimi,
yenidən dil problemi özünün etnik identifikasiyasında
çıxmışdır. Onu necə adlandırmalı: türk, yoxsa Azərbaycan dili?
Bu mübahisələrin mahiyyətinə və təfərrüatına varmadan qeyd
edilməlidir ki, tərəflərdən hər birinin öz güclü arqumentləri var, və
bəlkə də, tərəflərdən hər biri bu və ya digər dərəcədə haqlıdır.
Məsələ də elə bundadır ki, real həyatın gedişi ilə bu mübahisə
əslində, həll olunmuşdur, özü də azərbaycançılıq konsepsiyasının,
Dostları ilə paylaş: |