İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

530 

530 

xatırlatmaq yerinə düşərdi. Ancaq milli dilin adı ilə bağlı bir neçə 

variantın  (Azərbaycan  dili,  türk  dili,  Azərbaycan  türk  dili)  irəli 

sürülməsi, üstəlik onların hər birinin eyni mənanı ifadə etməsi ilə 

bağlı  K.Abdulanın  yuxarıda  irəli  sürdüyü  fikirlərlə  əsasən, 

razılşamırıq.  

Biz burada Kamal Abdulanın o fikri ilə müəyyən dərəcədə 

razılaşırıq  ki,  Azərbaycan  dövlətinin  dilinin  türk  dili  ilə  yanaşı, 

Azərbaycan türk dili kimi də ifadə olunması mümkündür. Bizə elə 

gəlir  ki,  bu  isə  bir  dilin  iki  adı  olmasından  daha  çox,  eyni  dili 

paylaşan  bir  millətin  yalnız  ləhcə  və  qrammatika  fərqlərini 

göstərmək  üçün  lazımdır.  Hər  halda  ən  azı  elmi  ictimaiyyətə 

məlumdur  ki,  bir  çox  obyektiv  səbəblərə  görə  Azərbaycan  və 

Türkiyə  türklərinin  minilliklər  boyu  paylaşdıqları  türk  dili, 

sonralar    müəyyən  dərəcədə  müxtəlif  istiqamətlərdə  inkişaf 

etmişdir. Bu isə daha çox ədəbi dilin formalaşmasında öz təsirini 

göstərmişdir. Halbuki, ədəbi dilin fərqli istiqamətdə inkişaf etdiyi 

dövrdə  belə  Türkiyə  ilə  Azərbaycan  ictimaiyyətinin  əksər 

təbəqləri arasında dil ayrılığı olmamışdır, bu gün də belə bir hal 

yoxdur.  

Bu  mənada,  biz  də  Türkiyə  türk  dili  (Türkiyə  türkcəsi), 

Azərbaycan türk dili (Azərbaycan türkcəsi) kimi ifadələri müdafiə 

edən Bəxtiyar Vahabzadə, Xəlil Rza Ulutürk, Sabir Rüstəmxanlı, 

Nəriman  Həsənzadə,  Kamil  Vəli  Nərimanoğlu  və  başqalarının 

fikirlərini doğru hesab edirik [195

c

, 217-218; 194

b

, 178; 103

a

, 93-

94]. Özəlliklə xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə milli dil məsələsi ilə 

bağlı mövqeyi konkret və dəyişməz idi: «Dilimizin adı azəri türk-

cəsi,  millətimizin  adı  isə  azəri  türküdür»  [219

a

,  167].  Bu  fikrin 

əleyhinə  çıxanlara,  azərbaycanlıların  farsdillilərdən  və  qafqaz-

dillilərdən törəmə olmasını iddia edən İ.Əliyev, F.Məmmədova və 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

531 

başqalarına      cavab  olaraq  o,  «Mən  türkəm»  (1995)  şeirində 

yazırdı: 

 Əslimi, nəslimi tanıyıram mən, 

Qarışıq deyiləm, özümdən hürkəm. 

Sən kimsən, sən nəsən, özün bilərsən, 

Mən ilk qaynağımdan türk oğlu türkəm!  

 

Subutdur, dəlildir, ağlın qibləsi, 

Dəyişə bilərsən adımı ancaq. 

Canım çıxanadək qəlbimin səsi, 

«Türkəm» - gerçəyini pıçıldayacaq [218, 144]. 

B.Vahabzadə doğru qeyd edirdi ki, türk kimliyinin və türk 

dilinin  əleyhinə olanlar özünü türk oğlu türk bilən Nəsimi, Füzuli, 

Həsən  bəy  Zərdabi,  Əli  bəy  Hüseynzadə,  Hüseyn  Cavid  və 

başqalarından ağıllı olduğunu zənn etsələr də, yanılırlar. Çünki bu 

cür konsepsiyadan çıxış etsək onda öz milli varlığını bilən və öz 

türklüyü  ilə  öyünən  həmin  nəhəng  korifeylərdən  əl  çəkməliyik. 

Vahabzadə yazır: «Demək, biz türk deyiliksə bu cahanşümul türk 

oğullarını milli ədəbiyyatımıza və fikir tariximizə daxil etməyə də 

haqqımız  yoxdur»  [219

a

,  104].  «Azərbaycan  türküyəm», 

«Türkəm, neçə millətlərə öz qanımı vermişəm» [195

c

, 259] deyən 

Xəlil  Rza  da  yazırdı  ki,  Türk  ahəngi,  Türk  dili  onun  üçün 

müqəddəsdir:  “Aman  Tanrı,  düşmənlər  nasıl  qorxur  Türkcədən! 

Məgər Türkcəm seçilir pardaxlanan qönçədən” [195

c

, 182]. 

Xalq  yazıçısı  Anar  milli  dilin  adı  ilə  bağlı  yazır  ki, 

dilimizin Azərbaycan türkcəsi, yaxud Azəri türkcəsi adlanmasının 

tərəfdarıdır:  ««Azərbaycan  türk  dili»,  «Azəri  türk  dili»  söz 

birləşmələrini də məqbul sayıram.  Bu söz birləşmələrində «türk» 

kəlməsi  dilimizin  əsrlərdən  gələn  ənənəvi  adıyla  bağlıdırsa, 

«Azərbaycan», yaxud «Azəri» kəlmələri dilimizi Türkiyə türkcə-

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

532 

532 

sindən fərqləndirmək üçündür» [23, 28]. Ancaq onun daha sonra 

Azərbaycan və Türkiyə türklərinin dillərini bir-birindən müəyyən 

qədər  fərqlənən  ləhcələr  kimi  deyil,  müstəqil  dillər  kimi  qəbul 

edilməlidir  [23,  27]  mülahizəsi  ilə  razılaşmırıq.  Çünki  bizə  elə 

gəlir  ki,  digər  türksoylu  xalqlarla  da  müqayisədə,  bir-birinə  son 

dərəcə  yaxınlıq  baxımından  Türkiyə  və  Azərbaycan  türklərinin 

(buraya  Güney  Azərbaycan  türkləri,  Türkmənistan  türkləri, 

Kərkük  türkləri,  Borçalı  türkləri,  Dərbənd  türkləri,  Şimali  Kipr 

türkləri və başqaları da aiddir) dilinin bir adı var: Türk dili. Bu da, 

şübhəsiz  onların  Türk  millətinin  Oğuz  nəsilindən  olması  ilə 

bağlıdır.  Ancaq  ümumilikdə  qazax,  özbək,  qırğız,  tatar,  başqırd, 

yakut, qaraqalpaq, krım və başqa türksoylu etnosların dillərinin də 

kökü türk mənşəlidir. 

Bu  baxımdan,  müəyyən  zamanlarda  aryı-aryı  türksoylu 

etnosların  türk  dili  əvəzinə  bəzən  tayfa  və  yaxud  hakim  sülalə 

adlarından  (uyğur,  özbək,  qazax,  osmanlı,  tatar,  başqırd  və  b.) 

istifadə  etmələri  də  təbiidir,  indi  də  bu  amildən  yararlanan  türk 

dövlətləri  (Qazaxıstan,  Özbəkistan  və  b.)  vardır.  Maraqlıdır  ki, 

hazırda rəsmi dili Türk dili olan Türkiyə  Cümhuriyyətinin sələfi 

Osmanlı dövlətinin dili osmanlı dili olduğu halda, indi dövlət dil 

Azərbaycan  dili  olan  Azərbaycan  Respublikasının  sələfləri 

Azərbaycan  Cümuhriyyəti  və  Azərbaycan  Səfəvi  İmperiyasının 

dövlət  dili  Türk  dili  olmuşdur.  Özəlliklə,  Türk  cümhuriyyətləri 

arasında ilk dəfə, Azərbaycan Cümhuriyyətinin dövlət dilinin türk 

dili olması, Azərbaycan türklərinin türk dilinə verdiyi önəminin və 

milliyyət  hissinin  üst  səviyyədə  olmasının  göstəricisidir.  Ancaq 

burada məsələni birinci və ya da ikinci olaraq hansı türk dövlətinin 

dilini türk adlandırılması şəklində qoymaq da doğru deyildir. Bu 

baxımdan  tədqiqatçı  Aydın  Abbasovun  təbrincə  desək, 

Azərbaycanın  dövlət  dilinin  türk  dili  adlandırılmasının 

---