MTD
www.mtddergisi.com
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
Ocak / Şubat / Mart / Nisan 2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar
INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE
January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring
ID:144 K:240
ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880
(ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
(Marka Patent No / Trademark)
(2015/04018 – 2015/GE/17595)
60
ULUSLARARASI HAKEMLİ
TASARIM MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL
REFEREED
JOURNAL
OF DESIGN AND ARCHITECTURE
PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
Şekil 2. Karakurt Rölöve Planı
Karakurt, 42.35 x 38.20 m. olan dış ölçüle-
riyle dikdörtgen bir plan şemasına sahiptir.
Yapı, mevcut haliyle geniş avlu etrafında sı-
ralanmış yönetici odası, 12 adet konaklama
odası ve kuzey cephesinde, birinin içinde sı-
cak su havuzu bulunan iki adet ılıca odasın-
dan oluşmaktadır. Ayrıca, yapıda güney du-
varı boyunca eklenmiş ahır bölümleri bulun-
maktadır. Yönetici odası ile ılıca odalarının
üzeri kubbe, konaklama odaları ile eyvanın
üzeri ise beşik tonozla örtülüdür. Yapının dış
duvarları tamamen sağırdır. Odaların kapı ve
pencereleri ise avluya açılmaktadır. Yapıya
güneyden, iki ahır bölümü arasında bulunan
giriş holünden kemerli taç kapı görünümünde
iç portal kapısı ile önce eyvana, buradan da
avluya girilmektedir. Hem açık hem de kapalı
bölümlere sahip olan Karakurt han-ılıcasının
açık kısmı avludan, kapalı kısımları ise avlu
etrafında sıralanmış konaklama ve servis
odaları ile ahırlardan oluşmuştur. İşlev ağır-
lıklı tipolojide yapının sahip olduğu barınak
ve servis alanları aşağıda sıralanmıştır:
1. Barınak mekânları;
•
Yolcuların barındığı mekânlar
(konaklama odaları),
•
Hayvanların barındığı mekânlar
(at, eşek ahırı ve develik).
2. Servis mekânları;
•
Yönetici veya sosyal amaçlı oda,
•
Ilıca mekânları
(soğukluk ve ılıca havuzu odası),
•
Avlu (açık servis alanı).
Diğer yandan, Yavuz (1976 s:199) eş odaklı
plan tipine sahip hanların Anadolu Selçuk-
lu mimarisinin en verimli olduğu 13. yy’da
yapıldığını belirtmiştir. Yavuz’a göre (1991:
201) eş odaklı planın merkezinde avlu bulun-
maktadır. Bu planlarda avlu yalnızca yolcu-
lara ayrıldığından, avlu etrafında yolcuların
gündüz ve gece kullanıma ayrılmış eyvan
ve odaların dışında başka mekânlar bulun-
mamaktadır. Eş odaklı planlarda hayvanların
insanlardan ayırılıp, yolculara daha konforlu
konaklama ortamı yaratmak gibi, fonksiyonel
açıdan insancıl bir arayışın etkisi söz konusu-
MTD
www.mtddergisi.com
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
Ocak / Şubat / Mart / Nisan 2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar
INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE
January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring
ID:144 K:240
ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880
(ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
(Marka Patent No / Trademark)
(2015/04018 – 2015/GE/17595)
61
ULUSLARARASI HAKEMLİ
TASARIM MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED
JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE
PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
dur. Eş odaklı planlarda en iç halkadan baş-
layarak,
i.
bir avlu
ii. konaklama odaları, eyvan ve servisler
iii. ahırlar bulunmaktadır (Yavuz, 1976: 201).
Bu bağlamda, Karakurt han-ılıcasının da bu
tiplemeye uygun olarak üç halkadan oluşan eş
odaklı bir plana sahip olduğu görülmektedir.
Karakurt’da ilk halkayı planın merkezindeki
avlu oluşturmaktadır. Avlunun etrafında sıra-
lanmış konaklama ve servis odalarıyla eyvan,
planın ikinci halkasını oluşturmaktadır. Pla-
nın son halkasında ise ahırlar bulunmaktadır.
Karakurt han-ılıcası eş odaklı plan tipiyle,
Maraş’ın Elbistan kasabasında, 1232-1234
tarihleri arasında yapılmış Eshab-ı Kehf Han,
Antalya-Burdur yolunda 1236-1246 yılları
arasında yapılmış Kırkgöz Han, Alanya-Kon-
ya yolu üzerinde 1236-1246 yılları arasında
yapılmış Kargı Han ile benzer özelliklere sa-
hiptir (Şekil 3).
Şekil 3. Eshab-ı Kehf Han İle Kırkgöz
Han Planı (Bektaş 1999: 66-128)
Karakurt Önge’nin (2007: 54), oturma alan-
larına göre yaptığı sıralamada, avlulu tipler-
de en büyüğü 4500 m2 alanlı Aksaray Sul-
tan Han ile en küçüğü 850 m² alanlı Eshab-ı
Kehf Han arasında, 1621 m²’lik alanıyla orta
büyüklükteki hanlar arasında yer almaktadır.
Karakurt’un sahip olduğu eş odaklı planın
halkalarında yer alan mekânların mimari ve
diğer özellikleri, araştırma kazıları sonucu
ortaya çıkan bulgular da değerlendirilerek
aşağıda açıklamıştır.
i. Avlu; Avluya güneyde giriş holünün açıl-
dığı eyvandan girilmektedir. Avlu “L” plana
sahiptir. Avlu etrafında yolculara ait barınma
mekânları ile kapalı servis hacimleri sıra-
lanmıştır. Demir’e göre (1985: 6), Selçuklu
hanlarında barınma bölümleri kışlık, avlu
bölümleri ise yazlık olarak kullanılmıştır.
Karakurt’da barınma bölümünün geceleme
işlevine karşın, hanın diğer bütün işlevleri
avlu etrafında kümelenmiştir. Tüm mekânlara
avludan açılan kapılarla girilmektedir. Avlu-
nun doğu-batı yönündeki uzunluğu 25.50m.,
kuzey-güney doğrultusundaki mesafesi ise
26.90 m’dir. Avlunun “L” yapan kısmıyla
birlikte alanı 796.20’dir. Ayrıca, avlunun gü-
ney-doğu köşesinde dama çıkan bir merdiven
bulunmaktadır (Resim 1).