İpek yolu è ипек йолу реäАÊсийа ùейяти: Аêèô Ìóñàéåâ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
n İPƏK YOLU n 2/2014 AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ 78 Dünya iqtisadiyyatının qloballaşmasına uyğun olaraq ölkələrin sosial, iqtisadi və demoq - rafik inkişafının əsas amillərindən birini də işçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası və əhalinin yerdəyişməsi təşkil edir. Xarici iqtisadi əlaqələrin əsas formalarından biri olan işçi qüvvəsinin beynəlxalq hərəkəti-əmək qabiliyyətli əhalinin iqtisadi səbəblərdən bir dövlətdən digər dövlətə hərəkətidir. Dövlətlər arasında işçi qüvvəsinin miqrasiyası ilə bağlı yaranan iqtisadi əlaqələr im- miqrantların ölkələrinə göndərdikləri pul, işçi qüvvəsini ixrac edən ölkələrə subsidiya və kompensasiyaların ödənilməsi də daxil olmaqla mal və kapitalın axını ilə müşayiət olunur. Xaricdən olan işçi qüvvəsi daha ucuz başa gəldiyindən qəbul edən ölkə üçün bu istehsal et- diyi məhsulun rəqabət qabiliyyətliliyini artırır. Ümumilikdə, isə işçi qüvvəsinin ixracının əsas mübət cəhəti onunla izah olunur ki, onun ixracı ölkəyə valyuta daxilolmalarının mühüm mənbələrindən biri kimi qiymətləndirilir. Qərb mütəxəssislərinin qənaətinə görə şəxsi köçürmələrin rolu, xüsusilə orta səviyyəli ölkələr üçün böyükdür. Belə ölkələr üçün işçi qüvvəsinin ixracı valyuta daxilolmalarının mühüm mənbələrindən birini təşkil edir, hətta bəzi illərdə xarici iqtisadi əlaqələrin digər növlərindən gələn daxilolmaları ötür. Məsələn, son 15 il ərzində Pakistan xaricdə işləyən vətəndaşlarından daxil olan valyuta ölkənin mal və xidmət ixracından gələn daxilolmaların- dan 5 dəfə çox olmuşdur. Ümumilikdə, qəbul edən ölkələr üçün işçi qüvvəsinin miqrasiyası müsbət qiymətləndirilir. Bu ölkələr onlardan xüsusilə iqtisadiyyatın yerli işçilərin cəlb olunmadığı sahələrində istifadə edirlər. İmmiqrantlar əksər ölkələrdə ağır, ziyanlı, az əməkhaqqı ödənilən, adətən yerli iddia etmədikləri fəaliyyətə cəlb olunurlar. Qərbi Avropanın bəzi ölkələrində belə işlərdə bəzən xarici işçilərin payının 70%-ə qədər olduğu müşahidə edilmişdir. Hətta bir sıra hallarda milli iqtisadiyyatın bəzi sahələrində-tikinti, avtomobil sənayesi, xidmət sahələrində immiqrant- larsız normal fəaliyyət mümkün deyildir. Təsərrüfat həyatının beynəlmiləlləşdirilməsi dövlətlər arasında təkcə əmtəə və işçi qüvvəsinin yerdəyişməsini deyil, eyni zamanda kapitalın da iştirakını tələb edir. Kapitalın beynəlxalq hərəkəti müasir beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin mühüm tərkib hissəsi və əsas formalarından biridir. Kapital ixracı yerli sənaye, xammal və əmək resurslarından istifadə etməklə sistematik olaraq əlavə gəlir əldə etmək məqsədilə kapitalın ölkə sərhədlərindən kənarda yerləşdirilməsini ifadə edir. Kapitalın hərəkəti əmtəənin hərəkətindən fərqlənir. Xarici ticarət adətən malların istehlak dəyəri ilə mübadiləsini nəzərdə tutur. Kapital ixracı (xarici investisiya qoyuluşu) isə ölkənin milli dövriyyəsindən kapitalın bir hissəsinin çıxarılıb, digər ölkədə mal və ya pul formasında istehsal prosesinə keçirilməsidir. İlk əvvəl kapital ixracı bir sıra sənaye cəhətdən inkişaf etmiş dövlətlər tərəfindən həyata keçirilirdi və əsasən də müstəmləkə imperiyalarından müstəmləkə ölkələrinə doğru yönəlirdi. Burada kapitalın ölkə daxilində və xaricdə gəlirlilik səviyyəsi arasındakı fərq mühüm rol oynayırdı [3,s.97]. Dünya təsərrüfatının inkişafı kapital miqrasiyasının sərhədlərini əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirmişdir. Hazırda kapital ixracı istənilən inkişaf edən iqtisadiyyatın başlıca AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ 79 n İPƏK YOLU n 2/2014 funksiyalarındandır. Belə ki, həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan, xüsusilə Yeni sənayeləşdirilmiş Ölkələr (YsÖ) kapitalı ölkədən kənara çıxarırlar. Bununla bərabər qeyd edilməlidir ki, 70-ci illərdən yüksək inkişaf etmiş ölkələrə kapital ixracı daha da güclənmişdir. Bu proses əsasən qeyd olunan ölkələrdə ciddi siyasi və iqtisadi böhranların olmaması ilə əlaqədardır. XX əsrin ikinci yarısından etibarən kapital ixracı daim artır. Kapital ixracı artım tempinə görə həm əmtəə ixracını, həm də inkişaf etmiş ölkələrin Ümumi Daxili Məhsulunun (ÜDM) həcmini üstələyir. Hazırda kapitalın başlıca ixracatçıları yüksək inkişaf etmiş ölkələr, ilk növbədə “Böyük Yeddilik” ölkələri, eləcə də Yaxın Şərqin neft dövlətləridir. İqtisadi Əmək- daşlıq və İnkişaf Təşkilatının (oECD) hesablamalarına görə 2012-ci ildə inkişaf etmiş öl - klələrdən kapital ixracının həcmi 800-900 milyard dollar olmuşdur. Eyni zamanda qeyd edilməlidir ki, yüksək inkişaf etmiş ölkələrin öz aralarında da kapitalın fəal miqrasiyası aparılır. Bu ölkələr arasında Amerika Birləşmiş Ştatları-Qərbi Avropa ölkələri-Yaponiya üçlüyü xüsusi yer tutur. Ümumilikdə, bütün xarici investisiyaların 70 %-i sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin payına düşür. Əsas kapital idxal edənlər isə Mərkəzi və Şərqi Avropanın, Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB), eləcə də Amerika və Asiyanın inkişaf et- məkdə olan ölkələridir. Bununla belə, inkişaf etmiş ölkələrdən ilk növbədə ABŞ, Böyük Bri- taniya, fransa,Yaponiya bu baxımdan da liderliyi əldə saxlayır. Azərbaycan Respublikası hazırda kapital idxal edən ölkədən artıq kapital ixrac edən ölkəyə çevrilmişdir. Keçid dövrünün ilk illərində iqtisadi problemləri, o cümlədən yeni texnologiyaların tətbiqi, daha çox xərc tələb edən sənaye sahələrinin restruktizasiyası üçün daxili ehtiyatlar kifayət etmirdi. Bu səbəbdən iqtisadiyyatın bütün sahələrinə, ilk növbədə isə neft sektoruna iri həcmli xarici investisiya cəlb olunmağa başlamışdı. Bunun nəticəsində ölkəmizin neftdən gələn gəlirləri ildən-ilə artmaqdadır. Məhz bu gəlirlərdən səmərəli istifadə etmək üçün yaradılan Dövlət Neft fondunun vəsaitlərini düzgün istiqamətləndirməklə poten- sial kapital ixracatçısına çevrilmişdir. Beynəlxalq miqyasda kapital ixracının əsas səbəbləri dünya təsərrüfatının müxtəlif yer- lərində kapitala olan tələblə təklifin uyğunsuzluğu və ölkələr arasında təbii sərvətlərin və əmək resurslarının qeyri-bərabər bölgüsüdür. Dünya ölkələrində kapital daha ucuz xammal və işçi qüvvəsi olan yerə ixrac edilir. Belə ki, əlverişli investisiya mühiti, xüsusi iqtisadi zonalarda güzəştli investisiya rejimi, qəbul edən ölkənin kapitalın donoru olan ölkədən daha aşağı ekoloji standartlara malik olması şərtləri əsas götürülür. Kapital ixracı xarici bazarlar uğrunda mübarizədə ölkələrin iqtisadi və siyasi mövqeyini möhkəmləndirmək məqsədilə həyata keçirilir. Beynəlxalq kapital hərəkəti müxtəlif for- malarda reallaşır. Yaranma mənbəyinə görə kapital ixracının dövlət və xüsusi formaları ola bilər. Müasir dövrdə kapital ixracı üçün dövlət büdcəsinin vəsaitinin xeyli hissəsi sərf edilir. Dövlət kapital ixracı əsasən göndərilən malları kreditləşdirmək vasitəsi kimi istiqrazlar və xarici bankların cari hesablarına qoyuluşlar şəklində ixrac olunur. Dünya ölkələrində kapitalın hərəkəti birbaşa investisiyalar; portfel investisiyaları (xarici Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|