İpek yolu è ипек йолу реäАÊсийа ùейяти: Аêèô Ìóñàéåâ

n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
128
hate sb (for sth) = i hated myself for feeling jealous. she spoke of her hate for the killers.; 
contempt (for sb/sth) = They had shown a conempt for the values she thought important.; 
turn against sb | turn sb against sb = You are not sure what it is, but you sense they’re try-
ing to turn other people against you too (make others dislike you). she turned against her
old friend. After the divorce he tried to turn the children against their mother.
İkinci yarımqrupa aid olan “qəzəb” mənalı emosemiyalı frazeoloji birləşmədir. onlar
anger (hirs, qəzəb), malice (kin, küdurət), indignation (hiddət), annoyance (pərtlik, dilixor-
luq) və s. mənalarında olan semantik qrupları bildirir. Bu birləşmələr, əsasən şəxsiz frazeoloji
cümlələrə aid olub ya şəxsin özünə, ya da üçüncü şəxsə aid işlədilir (7, s.38). Məsələn, 
fed up (with sb/sth) = People are fed up with all these traffic jams. i’m fed up (to the back
teeth) with trying to live on such a small wage (cana doymaq).
be at your wits' end = i’m at my wits’ end trying to keep things in order (çıxılmaz
vəziyyətə düşmək, nə edəcəyini bilməmək).
Aşağıdakı frazeoloji birləşmələr isə başqa insanlar haqqında işlədilir. Məsələn, have /
throw a fit = Your mother would have a fit if she knew you’d been drinking! Your boss will
have (throw) a fit when he finds out you forgot to reply to these letters (qəzəblənmək, qeyz -
lənmək). Burada “qəzəblənmək” emosiyalı frazeoloji birləşmələrə “to go off the deep end;
to go spare; to do one’s nut; to blow a fuse” kimi birləşmələri də aid etmək olar.
İngilis dilində bir sıra emosemiyalı frazeoloji birləşmələr də vardır ki, onlar başqalarının
qəzəb və hirsini təsvir edir və “blood” – qan sözünə əsaslanır. Məsələn, 
sb’s blood is up = if someone’s blood is up, they are very angry or excited and may react
in a violent way. 
be after / out for sb’s blood = if you are out for blood, you are determined to find someone
to attack or blame for something bad that has happened.
Üçüncü yarımqrupa “qərəz, qərəzçilik” emosemiyalı frazeoloji birləşmələri özündə əks
etdirən spite sözü daxildir. Məsələn, i am sure he only said it out of spite.
“Şübhə” hissini təsvir edən “doubt, suspicion (şübhə), mistrust (etibarsızlıq), distrust
(inanmamaq, şübhələnmək)” kimi sözlərlə işlənən emosemiyalı frazeoloji birləşmələr isə
dördüncü yarımqrupa daxildir və onlar vicdansız, gizli bir işin edilməsini şübhə altına alır.
Məsələn,
New evidence has cast doubt on the guilt of the man jailed for the crime. (əziyyət vermək,
şübhələnərək incitmək, gözdən salmaq).
if you are in any doubt as to whether you should be doing these exercises, consult your
doctor.
suspicious (of / about sb/sth) = They became suspicious of his behaviour and contacted
the police; suspicious (of sb/sth) = i was suspicious of his motives
uncertain (about / of sth) = They’re both uncertain about what to do. i’m still uncertain
of my feelings for him. – bir kəsin hisslərinə şübhə ilə yanaşmaq) və s.
“Qorxu” bildirən sözlərlə birləşən emosemiyalı frazeoloji birləşmələr mənfi mənalı emo-
siogen  situasiya  yaradır.  Burda  qorxu  sözünün  semantik  əlaməti  ilə  əlaqədar  olan  fear

---

AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
129
n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
(qorxu),  fright  (vahimə),  terror  (dəhşət,  hürkü),  horror  (hövl),  scare  (diskinmə)  kimi
emosemiyanı bildirən sözlər daxildir. Məsələn, You gave me a fright jumping out at me like
that. i got the fright of my life. Most people have a horror of speaking in public; scare sb
away / off = They managed to scare the bears away. With a look of horror he asked if the
doctor thought he had cancer. 
Bu yarımqrupa aid olan, “qorxu” mənasını verən emosemlər içərisindən biri “dread”
(titrəmək, sarsılmaq, ürpənmək) əsasən gələcəkdə baş verə bilən hər hansı bir hadisənin qorxu
hissini bildirir. (3, s.205) Məsələn,
The committee members live in dread of anything that may cause a scandal. (bir şeyin
qorxusu altında yaşamaq); 
“Ağrı” semantik əlaməti ilə əlaqəli olan ache və pain sözləri beşinci yarımqrupa aid olub
bir sıra frazeoloji birləşmələr yaradır ki, onlar da insan bədənində ağrı hissini bildirir, ruhi
və emosional sıxıntı yaradır. Məsələn, to feel under the weather (özünü yaxşı hiss etməmək),
to look like death warmed up (özünü həddindən artıq pis hiss etmək), to feel off-colour (özünü
pis hiss etmək).
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, üçüncü qrup emosemiya bildirən frazeoloji birləşmələr
həm müsbət, həm də mənfi keyfiyyətləri özündə cəmləşdirir və bir neçə semantik əlamətlər
yaradır. Belə ki, hiss və həyəcan bildirən sözlərlə yaranan bir sıra frazeoloji birləşmələr vardır
ki, onlar da müxtəlif məna çalarlarını özündə əxz edir. Məsələn,  up and down zərfləri ilə
yaranan feli frazeoloji birləşmələr həm müsbət (up), həm də mənfi (down) emosional hisslərlə
əlaqədar olur və emosiogen hadisələri daha da güclü, emfatik edir (5, s.44). Məsələn, 
Brighten up!, You are depressing everyone.; The film cheered us up considerably.; There
is no point in being hung up about it, there is nothing we can do.
Göründüyü kimi, bu frazeoloji birləşmələr müsbət məna çalarına malik emosemiyalardır.
Yaxud da,
she broke down when she was told the bad news (o pis xəbəri eşidəndə özünü saxlya
bilməyib ağladı).; Calm down! Losing your temper won’t solve the problem (Özünü ələ al,
özündən çıxmaqla problemi həll edə bilməzsən).; i need some time to cool down before i can
see him again (onu yenidən görməzdən əvvəl sakitləşmək üçün vaxta ehtiyacım var) və s.
C.L.stevenson bildirir ki, hiss-həyəcanın sözlərlə adlandırılmış mənaları öz emosiyaları
ilə eyni deyillər. Bu fikirlə bağlı o münasib bir müqayisə apararaq, qeyd edir ki, biz şirniyyatın
mənasını yeyə bilmərik, baxmayaraq ki, o yeyiləndir. Emotivlik və indikativlik arasında olan
fərq və şifahi ünsiyyətin təcrübəsi göstərir ki, emosiyalı sözlərin mənaları onların sözlərlə
ifadə edilməsi üçün çox zəif imkanlar yaradır (7, s.42)
Bütün bu deyilənlər onu göstərir ki, emosemiyalı frazeoloji birləşmələr leksikologiyada
xüsusi bir lay təşkil edir. onların ifadəsi və deyilişi bu dildə danışan hər kəsə aydındır, çünki
belə birləşmələrin hamısı ümumiləşdirilib, insanı əhatə edən ətraf mühitin ifadə formasını
əmələ gətirir.
Əgər emosemiyalı sözlər (love, hatred, disgust, envy və s.) fikrin predmetidirsə, onda onu
adlandıran söz emotiv deyil, çünki o, emosiyanı ifadə etmir, sadəcə olaraq emosiya haqqında
müəyyən anlayışları ortaya çıxarır. İnsanın həyəcanlı davranışı obyekt üçün nəzərə çarpan

---