Iqtisodiyot nazariyasi

15-mavzu

NARX VA UNING SHAKLLANISHI

Talaba bilimini nazorat qilish hamda mustahkamlashga oid savol va
topshiriqlar

1. 
   Narxning ahamiyati nimada va u qanday vazifalarni bajaradi?
   

2. 
   Erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida narx qanday shakllanadi?
   

3. 
   O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o‘tish davridagi narx siyosatiningo‘ziga xos xususiyatlarini aytib bering.
   

Topshiriqlar

1. 
   Agar iqtisodiy adabiyotlarini o‘qisak narxlar o‘sishi bilan sotishga borgan sari ko‘proq tovarlar chiqadi. Unda nima sababdan 1992-yilga kelib, narxlarni erkinlashtirilishi natijasida ularning ortishiga qaramay tovarlar ko‘payib ketmadi. Bunga sabab nima?
   

Boshqa sharoitlar o‘zgarmagani holda narxning o‘sishi taklifning ortishiga olib kelishi, ya’ni taklif qonuni o‘sha paytda amal qilmaganmi?

2. Quyidagi jadval ma’lumotlariga e’tibor bering.

	2012 y.	2013 y.	2014y.	2015 y.	2016y.	2017
Liverpul birjasida paxta tolasining o‘rtacha narxi t/dollar	1389	1014	1410	1350	1374	1340
Dollarning so‘mga nisbatan o‘rtacha kursi	140	506	975	1618	1717	1825
Paxta tolasining o‘rtacha narxi t/so‘m	194460	513084	1374750	2184300	2359158	2445500

Paxta xomashyosining o‘r- tacha sotish bahosi (davlat xarid narxlari) t/so‘m	56000	137000	209000	532973	657874	801000
Paxta tolasini (paxta xom- ashyosidan 30% tola chiqi- shni hisobga olgan holda) davlat xarid narxlari bo‘yi-cha bahosi t/so‘m	184800	452100	689700	1758810	2170984	2403000
Jahon narxlaridan farqi t/so‘m

Jadval, muallif tomonidan shartli narxilar asosida abstraksiya usulini qo‘llab hisoblangan.

Jadvalda qaysi narxlar jahon narxlari, qaysi birlari davlat xarid narxlari. Milliy narxlarni ko‘rsating. Paxta tolasiga jahon narxlaridan paxta xomashyosi (30% tola olinadi desak) xarid narxlari farqini, 2000-yilga nisbatan narxlar qanday o‘zgarganini hisoblang. Narxlar haqida o‘z fikringizni bayon qiling. Jadvalni keyingi yil ma’lumotlari bilan to‘ldiring.

3. 
   Quyidagilarni diqqat bilan o‘qing. Tushunchalar ichida guruhga taalluqli bo‘lmagan tushunchani aniqlang va uni ro‘yxatdan chiqaring. Sababini izohlang.
   

Testlar

1. 
   Narx diskriminatsiyasi bu ...
   

1. 
   bir mahsulotni turli xaridorlarga har xil bahoda sotish;
   
2. 
   millati yoki jinsiga qarab mehnat haqi to‘lashdagi farq;
   
3. 
   iste’mol tovarlariga baland narx belgilash orqali mehnatkashlarni ekspluatatsiya qilish;
   
4. 
   sifati yuqori bo‘lgan tovarga yuqoriroq narx o‘rnatilishi;
   
5. 
   tovarlarni sifatiga ko‘ra guruhlarga ajratib turlicha narx belgilash.
   

2. 
   Monopolistda me’yoriy xarajatlar odatda mahsulot bahosidan past bo‘ladi, sababi:
   

1. 
   narx me’yoriy daromaddan past;
   
2. 
   narx me’yoriy daromaddan yuqori;
   
3. 
   me’yoriy xarajatlar o‘rtacha xarajatlardan past;
   
4. 
   me’yoriy xarajatlar o‘rtacha xarajatlardan yuqori;
   
5. 
   o‘rtacha xarajatlar me’yoriy xarajatlardan yuqori.
   

3. 
   Quyida sanab o‘tilgan mahsulotlardan qaysi biri hech qachon kartel bitimi doirasida ishlab chiqarilmagan?
   

1. 
   neft;
   
2. 
   banan;
   
3. 
   shakar;
   
4. 
   bug‘doy;
   
5. 
   kofe.
   

4. 
   Nomukammal raqobat sharoitida qachon maksimal foyda olish mumkin?
   

1. 
   MR=AC;
   
2. 
   MC=TC;
   
3. 
   TC=P;
   

MC=P;

4. 
   MC=MR.
   

5. 
   Mukammal raqobat sharoitida firmalar xohlagancha bozorda tovar sotishi mumkin, ular
   

1. 
   tovar narxini sotilgan miqdorga qarab ko‘taradi;
   
2. 
   tovar narxini pasaytiradi;
   
3. 
   narxga ta’sir o‘tkaza olmaydi;
   
4. 
   narxga uzoq muddatli davrda ta’sir ko‘rsata oladi;
   
5. 
   taklif egri chizig‘i vertikal bo‘ladi.
   

6. 
   O‘zbekistonda narxlarni erkinlashtirish
   

1. 
   uch bosqichda: (1992-yil boshidan, 1993-yil, 1994-yil oktyabr-noyabr);
   
2. 
   ikki bosqichda (1992–1993, 1993–1994-yillarda);
   

c) uch bosqichda (1992–1993, 1993–1994, 1994–1995);
d) to‘rt bosqichda (1991-1992, 1992–1993, 1993–1994, 1994–1995);
e) ikki bosqichda (1992–1995, 1995 dan hozirgacha) amalga oshirildi

7. 
   Narx oshib borishi bilan talabning asta-sekin pasayib borishini nima bilan izohlanadi⁷
   

1. 
   iste’molchi didining o‘zgarishi bilan;
   
2. 
   ehtiyojning to‘laroq qondirilganligi bilan;
   
3. 
   iste’molchi pul daromadining cheklanganligi bilan;
   
4. 
   talabda ro‘y bergan o‘zgarishlar bilan;
   
5. 
   o‘rnini bosuvchi tovarlar mavjudligi bilan.
   

8. 
   Narxning qaysi vazifasi talab va taklifning mos kelishi orqali amalga oshadi?
   

1. 
   qiymatni yoki iqtisodiy xarajatlarni hisobga olish;
   
2. 
   muvozanatlikni ta’minlash;
   
3. 
   tartibga solish ;
   
4. 
   ijtimoiy himoyalash;
   
5. 
   raqobat vositasi.
   

9. 
   Davlat budjeti mablaglari hisobidan maxsus arzonlashtirilgan narxlar qanday nom bilan ataladi?
   

1. 
   ulgurji narx;
   
2. 
   demping narx;
   
3. 
   dotatsiyalangan narx;
   
4. 
   nufuzli narx;
   
5. 
   xarid narxi.
   

10. 
    Narxlar oralig‘idagi farqlarning puldagi miqdoriy ifodasi qanday nom bilan ataladi?
    

1. 
   narx pariteti (nisbati);
   
2. 
   narx ko‘rsatkichi;
   
3. 
   narx chegarasi;
   
4. 
   narx diapozoni.
   
5. 
   narx siyosati.