O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON
MILLIY UNIVERSITETI JIZZAX FILIALI
“PSIXOLOGIYA” fakulteti
“IQTISODIYOT VA TURIZM” kafedrasi
“IQTISODIYOT ” yo`nalishi
“BUXGALTERIYA HISOBI VA AUDIT”
FANIDAN
MUSTAQIL ISH
Mavzu:
BAJARDI: ILASHEV A.
QABUL QILDI: XUDOYOROV R.
Jizzax_2023
MAVZU: O’ZBEKISTON AUDITORLAR PALATASI VA UNING FAOLIYATI
REJA:
KIRISH
1. Auditning paydo bo’lishi va auditorlik faoliyatini shakillantirish
2. Auditorlik faoliyatini tashkil etishning huquqiy asoslari va uning
rivojlanish bosqichlari
3. Auditorlik faoliyatini tashkil etishning maqsadi, iqtisodiyotni
rivojlantirishda uning tutgan o’rni va ahamiyati
4. Auditorlik faoliyatini tashkil etishning huquqiy asoslari va uning
rivojlanish bosqichlari
Xulosa
Adabiyotlar ro’yxati
Kirish.
Mamlakatimizda barqaror va samarali iqtisodiyotni shakllantirish borasida
amalga oshirib kelinayotgan islohotlar bugungi kunda o’zining natijalarini
namoyon etmoqda. Jumladan, qisqa vaqt ichida iqtisodiyotda chuqur tarkibiy
o’zgarishlarni amalga oshirish, aholi daromadlarining sishini ta’minlash, samarali
tashqi savdo hamda investitsiya jarayonlarini kuchaytirish, qishloq xo’jaligini isloh
qilish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini barqaror rivojlantirishda
moliyaviy hisobot auditi ularning faoliyatini mustahkamlashda ahamiyatli yutuqlar
qo’lga kiritishda asosiy omillardan biri bo’lib kelmoqda.
O’zbekistonning xalqaro iqtisodiy maydondagi nufuzi va mavqei xo’jalik
yuyurtuvchi subektlarning moliyaviy hisobotni auditorlik tekshiruvidan utkazishi
hamda moliyaviy faoliyatni mustahkamlanishi orqali sezilarli darajada muntazam
oshib bormoqda. Bunda mamlakatimiz rahbari Islom Karimov tomonidan
“Korporativ boshqaruv tizimidagi printsip va yondashuvlarni tubdan o’zgartirish,
ishlab chiqarish, tashqi iqtisodiy va investitsiya jarayonlariga zamonaviy xalqaro
korporativ menejment standartlarini joriy etish jiddiy e’tiborni talab qiladi. Eng
avvalo, korporativ yoki aktsiyadorlik birlashmalarimizning faoliyati
samaradorligini tanqidiy baholash, ularni xorijiy davlatlardagi ana shunday
korxonalar bilan taqqoslab ko’rish zarur. Chunki, bugungi kunda iqtisodiy
rivojlangan mamlakatlarda, ayniqsa, sanoat sohasida mulkchilikning bunday shakli
muhim o’rin tutadi. Mamlakatimizda ham mulkchilikning mazkur shakli tobora
katta ahamiyatga ega bo’lib bormoqda. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va
xususiylashtirish natijasida ayni paytda respublikamizda 1 ming 100 dan ortiq
aktsiyadorlik jamiyati tashkil etildi va faoliyat yuritmoqda. Ularning umumiy ustav
kapitali 11 trillion 700 milliard so’mdan ortiq bo’lib, so’nggi o’n yilda 5,3 barobar
o’sdi1
.
Hozirgi davrda dunyo mamlakatlari ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti o’zining
ma’no-mazmuni jihatidan oldingi bosqichlardan keskin farq qiladi. Bunda eng
asosiy va muhim jihat – milliy iqtisodiyotlarning tobora integratsiyalashuvi va
globallashuvining kuchayib borishidir. Ayni paytda bu jarayonlar xalqaro
maydondagi raqobatning ham keskinlashuviga, har bir mamlakatning xo’jalik
sube’ktlar moliyaviy o’z mavqeini mustahkamlashi uchun kurashining
kuchayishiga ham ta’sir ko’rsatadi.
Biroq, o’z o’rnida ta’kidlash lozimki, jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuv
va globallashuvning ijobiy tomonlari bilan bir qatorda ma’lum ziddiyatli jihatlari
ham mavjud. Jumladan, turli mamlakatlardagi iqtisodiy rivojlanishning bir tekisda
bormasligi, ya’ni korxona, tashkilotlarda moliyaviy hisobotlarda aks ettirilgan
ma’lumotlarning haqqoniy emasligi, turli faoliyatdan olingan pul mablag’larni
noto’g’ri sarflanishi, xalqaro valyuta kredit munosabatlarining buxgalteriya
hisobida aniq aks ettirilmaganligi dunyo mamlakatlari o’rtasida ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish jihatidan tafovutlar chiqishiga, jahon xo’jaligining yaxlit tizim sifatida
barqaror rivojlanishiga to’sqinlik qiladi. Shuningdek, mazkur jarayonlarining yana
bir xususiyatli jihati – jahonning bir mamlakatida ro’y berayotgan ijtimoiyiqtisodiy
larzalarning muqarrar ravishda boshqa mamlakatlarga ham o’z ta’sirini
o’tkazishi hisoblanadi.
Ma’lumki, so’ngi yillarda auditorlik faoliyatini shakllantirish va rivojlantirish
bo’yicha qator ijobiy ishlar amalga oshirildi. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisining qaroriga muvofiq, 2000 yil 26 mayda yangi tahrirdagi «Auditorlik
faoliyati to’g’risida» gi Qonun qabul qilindi. Ushbu qonunni amalga oshirish,
auditorlik xulosalari soliq va boshqa nazorat organlari tomonidan hisobga
olinishini ta’minlash maqsadida 2000 yil 22 sentyabrda O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining 365-sonli «Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va
auditorlik tekshirishlarining ahamiyatini oshirish to’g’pisida» gi qarori va boshqa
qator me’yoriy hujjatlar qabul qilindi, Auditorlik faoliyati bilan shug’ullanish
huquqi uchun attestatsiya o’tkazish va auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun
litsenziya berish tartiblari belgilandi. 20 dan ortiq auditorlik faoliyatining milliy
standartlari ishlab chiqildi. Shuningdek, 2000 yil 7 avgustda O’zbekiston hududida
faoliyat ko’rsatayotgan auditorlar va auditorlik tashkilotlarini ixtiyoriy ravishda
birlashtiruvchi mustaqil jamoat tashkiloti - O’zbekiston auditorlar palatasi tashkil
etdi.
Shunga ko’ra, biz mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining joriy va
istiqboldagi chora-tadbirlarini belgilashda jahon moliyaviy inqirozi oqibatlarining
ta’sirini har tomonlama hisobga olishimiz, iqtisodiy rivojlanish dasturlarini ushbu
jarayonlar ta’siri nuqtai-nazaridan shakllantirishimiz va ularni izchil amalga
oshirishimiz taqozo etiladi. 1. Auditning paydo bo’lishi va auditorlik faoliyatini
shakillantirish
Ma’lumki, har qanday voqea, hodisa, buyum qaysi zamonda va makonda
paydo bo’lishidan qat’iy nazar ma’lum zaruriyat tufayli yuzaga keladi. Auditga oid
manbalarda ta’kidlanishicha, uni quyidagi shart-sharoitlar keltirib chiqargan:
axborot etkazib beruvchilar (ma’muriyat) bilan axborotlardan
foydalanuvchilar (davlat organlari, banklar, aktsiyadorlar, kreditorlar)
manfaatlarining mos kelmasligi, natijada, ular o’rtasida ziddiyatli vaziyatlar
yuzaga kelganida ma’muriyat tomonidan noto’g’ri ma’lumotlar berilishi;
noto’g’ri axborotlarga asoslangan holda xo’jalik qarorla-rining qabul
qilinishi natijasida noqulay iqtisodiy ahvolga tushib qolinishi yoki inqirozga yuz
tutilishi;
iqtisodiy axborotlarning haqqoniyligini tasdiqlash uchun zarur maxsus
bilimlarga ehtiyoj;
axborotlardan foydalanuvchilarda ma’lumotlarni bevosita baholash va
sifatini aniqlash uchun maxsus malaka, vaqt va materiallarning etishmasligi va h.
k.
Mana shu muammolarni hal qilishga yordam beradigan auditorlik xizmatlari
shakllana boshladi. Uning asosiy vazifasi axborotlardan foydalanuvchilarga taqdim
qilinadigan hisobotlar to’g’risida xolis fikr-mulohazalar bildirishdir. Auditorlar
etarli bilim va tajribaga, shuningdek, buxgalteriya hisobi hujjatlari va asoslovchi
ma’lumotlarni olish huquqiga ega bo’lganliklari uchun bu vazifani malakali
darajada bajaradilar. Bundan tashqari, ular korxona ma’muriyatiga
bo’ysunmaydigan va uning tazyiqlaridan holidirlar.
Ayrim manbalarga ko’ra buxgalter-auditor kasbi XVII asrning o’rtalarida
Evropaning aktsiyadorlik kompaniyalarida aktsiyadorlar, kreditorlar va soliq
xizmati xodimlari o’rtasidagi munozarali masalalarni hal qilib berish zarurati
tufayli shakllana boshlagan. O’sha paytlarda mustaqil faoliyat ko’rsatib,
korxonaning ishlab chiqarish moliya faoliyati to’g’risida aniq xulosa beradigan
mutaxassislarga ehtiyoj kuchaygan.
2
Dostları ilə paylaş: |