Ишлаб чикариш дастури

Bolt va gaykali birikmalarning sifatsiz yiђilishini asosiy sabablaridan biri ular o’qlarining o’qdoshligini buzlishida buladi. Yo’qoridagilarni inobatga olib bolt va gaykaning sirti yuzasi mexanik ishlangan buladi. Hattoki ishlov berilmagan yuzalarda ham bolt va gayka sirti urnaydigan joy tsilindrik zenkertsekovka yordamida mexanik ishlov berilgan buladi. SHu maqsadlarda ayrim quyma detallarda qavariq yuzalar tayyorlanadi va shu yuzalarga mexanik ishlov beriladi.
Boltli va gaykali birikmalarning hosil qilishda qul yoki elektrik, pnevmatik va gidravlik uzatmalar yordamida ishlovchi gayka, bolt qotirgich – kalitlardan foydalaniladi. Gayka, bolt qotiruvchi kalit dastagining uzunligi rezba diametriga nisbatan 15 marta katta bulishi maqsadga muvofiq. SHu holda rezbaning tortishish kuchi yetarli bulib uning sirpanib kuchishi (uzilish) bulmaydi. Ma’suliyatli rezbali birikmalarda rezbani kafolatli tortish kuchi hisoblab topiladi va maxsus dinomometrli kalitlardan foydalaniladi. Mexanizmlar (uzatmalar) yordamida maxkamlashda gaykani qotiruvchi (maxkamlovchi) shpindelga prujina – kulachokli mufta o’rnatiladi. U burovchi moment berilgan qiymatdan ortishi bilan aylanib keta boshlaydi.
Tortishish kuchini nazorat qilish usullaridan biri bu gayka yoki boltni belgilangan tayanchga burab borish. Tortish kuchini aniq nazorat ostida ta’minlashning ilђor usuli bu bolt sterjenini uning daimetri va materialini hisobga olib berilgan uzunlikgacha maxkamlab borish. Bu usul tortishish kuchini avtomatik ravishda keng qo’llaniladi. Masalan, ichki yonuv dvigatellarida shatun bilan shatun qopqogini maxkamlashda.
Ko’p boltli birikmalarda boltlarni maxkamlash tartibi quyidagicha:

• 
  boltlar ixtiyoriy ketma-ketlikda faqat tayanchgacha maxkamlanadi;
  
• 
  o’rnatish chetki boltgacha bulgan tartibda qarama-qarshi yo’nalishlarda maxkamlanadi.
  

Ishlab turgan mashina va mexanizmlarda turtish, urilish va titrashlar natijasida rezbali birikmalar bushab qolishi mumkin. Buni oldini olish maqsadida turli xil tuxtatkichlardan foydalaniladi: a) kontrgaykadan foydalanish; b) shplintlar qullash; v) prujina yoki qulf shaybalarini qullash; g) gaykada maxsus belboq hosil qilish; d) boltlarni simlar bilan kallak qismidagi teshikdan utkazib urab quyish va h.k.