Islom diniga doir manba va adabiyotlar

185
IX–XIII ASRLAR TARIXIGA OID YOZMA MANBALAR
Yoqut al-Hamaviy asarda turli shahar va joylar haqidagi 
geogra
fi
k va tarixiy ma’lumotlarga ko‘pincha biobibliogra
fi
k 
xarakterdagi ma’lumotlarni ham qo‘shib, o‘sha joyning mash-
hur kishilari hayoti va faoliyatiga to‘xtaladi.
Shihobiddin Muhammad Nasaviy
(?–1249) O‘rta 
Osiyo, O‘zbekiston, Kavkaz, Yaqin va O‘rta Sharq mamlakat-
laridan mo‘g‘il istilosi davridagi (1220–1231) ijtimoiy-siyosiy 
ahvolidan bahs yurituvchi 
“Siyrat as-sulton Jalol ad-Din 
Menkburni”
(“Sulton Jaloliddin Manguberdi hayoti va tafsi-
loti”) qimmatli kitob yozib qoldirgan.
“Siyrat as-sulton” asari esdalik tarzida yozilgan asar bo‘lib, 
muqaddima va 108 ta bobdan iborat. Asarning I–IV boblari-
da mo‘g‘il-tatarlar, Chingizxonning kelib chiqishi, Chingizning 
xon bo‘lib ko‘tarilishi va uning Mo‘g‘iliston va Shimoliy Xitoyni 
bo‘ysundirishi masalalari qisqacha bayon etilgan. V–XXII bob-
lar Xorazmshoh Alouddin Muhammadning hayoti va faoliyatiga 
bag‘ishlangan. XXIII bobdan boshlab kitobning to oxirigacha 
mo‘g‘il istilosi va Xorazmshoh Alouddin Muhammad o‘z yurtini 
sharmandalarcha tashlab qochishi; sulton Jaloliddinning hayoti 
va uning mo‘g‘il istilochilari bilan olib borgan qahramonona 
kurashi, uning Ozarbayjon hamda Iroqdagi faoliyati va nihoyat, 
fojiali halokati hikoya qilinadi.
“Siyrat as-sulton” asarining, ayniqsa, 1224–1231-yillar vo-
qealarini o‘z ichiga olgan boblari noyob va muhim ilmiy qim-
matga ega, chunki bayon etilgan voqealarning ko‘pchiligida 
muallifning shaxsiy ishtiroki ko‘rinib turibdi.
Jamol Qarshiyning “Al-Mulhaqot bi-s-Suroh”
(“Su-
roh lug‘atiga ilova”) asari ham nodir asarlar sirasiga kiradi. 
Unda Xorazmshohlar davlati tarixi, Chingizxon istilosi ha-
qida qimmatli ma’lumotlar mavjud. Faxriddin Abu Sulaymon 
Dovud ibn Abu-l-Fazl Muhammad Banokatiy (?–1330)ning ja-
hon ta rixini o‘z ichiga olgan “Ravzat uli-l-albob 
fi
tavorix al-
akobir va-l – ansob (“Akobirlar va asil (kishilar”) tarixi xu-

---