Issn 81-0591 2 9 1 issn 2181-0591

88 
“Suv va yer resurslari” agrar-gidromeliorativ ilmiy-ommabop jurnal
 
6(17)-son 2022-yil
samarasiz ishlashi sabablari: 
-kam yoki ortiqcha yuklantirilishi; 
-nominal kuchlanishdan past yoki yuqori kuchlanishda ishlashi;
-sifatsiz elektr energiyasidan ta’minlanishi; 
-sifatsiz ta’mirlash va xizmat ko‘rsatish; 
-istemolchilarni past energetik ko‘rsatkichlarga ega bo‘lishi; 
Elektr yuritmalardagi energiya tejash tadbirlari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 
-motor quvvatini oqilona tanlash; 
-energetik ko‘rsatkichlari yuqori bo‘lgan motorga almashtirish; 
-salt ishlash rejimini cheklash va ish jarayonini intensifikatsiyalash; 
-elektr energiyasi sifati ko‘rsatkichlarini rostlash; 
-optimal ish rejimlarini ushlab turish.
-yuklamaga bog‘liq ravishda motor ulash sxemasini o‘zgartirish 
-texnologik talab bo‘yicha motor tezligini rostlash 
-yuklamaga muvofiq motor energiya sarfini rostlash 
- reaktiv quvvatni qoplash [6,7,8,9,10]. 
Asinxron motorlarni ishga tushirish, tezigini rostlash, tormozlab to‘xtatish va boshqa rejimlarda 
asosiy parametrlarini aniq qiymatlarini olish bir qancha muamolarni keltirib chiqaradi. 
Kerakli parametrlarni aniqlash ancha vaqt va hisoblash ishlarini talab etadi. Motorni ishga 
tushirish va valga yuklama ulash natijasida parametrlar qisqa vaqt davomida o‘zgaradi. Bu esa elektr 
motorning asosiy parametrlari ya’niy ishga tushirish toki I
ish.t 
, ishga tushirish momenti M
isht 
, 
qiymatlarini aniqlash bir qancha muamolarni keltirib chiqaradi. Buning natijasida motorni himoyalash 
va boshqarish jihozlarini tanlashda xatoliklar yuzaga keladi. Xatoliklarni bartaraf etish natijasida, elektr 
motorlarni ishlash samaradorligini oshirish, iqtisodiy tejamkorlikka erishish va elektr motorning uzoq 
yillar xizmat qilishini ta’minlash mumkin. Xatoliklarni oldini olish maqsadida, asinxron motorni 
MatLab dasturi orqali matematik modelini yaratish va uning xarakteristikalarini olish bir qancha 
imkoniyatlarni paydo qiladi. Misol uchun, asinxron motorning ishga tushirish toki nominal tokka
nisbati, ishga tushirish momentining nominal momentga nisbatlarini aniqlash mumkin. Aniqlangan 
ko‘rsatgichlar asinxron motorning o‘ta yuklanish koefitsenti va mexanik xarakteristikalarini aniqlashda 
yordam beradi. Buni aniqlash uchun MatLab dasturi orqali asinxron motorning modelini yaratish 
maqsadga muvofiq deb hisoblayman. MatLab dasturi orqali asinxron motorning xarakteristikalari va 
stator chulg‘amidan oqib o‘tadigan tok va kuchlanish qiymatlarini olish imkoni paydo qiladi 
[11,12,13,14,15]. 
Asinxron motorni modellashda matematik ifodalardan foydalaniladi. Modellashtirishda 
“Matlab” paketidagi “Simulink” oynasidan foydalaniladi. Buning uchun differensial tenglamalar 
ma’lum bir tartibda analogli modellashtirish tamoyillariga asosan yig‘iladi va natijalar olinadi. 
Bunda elektr mashinalardagi dinamik jarayonlarni tavsiflovchi quyidagi differensial 
tenglamlardan foydalaniladi. Statordagi dinamik jarayonlar: 








+

=



+

=



+

=
;
/
;
/
;
/
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
t
R
i
U
t
R
i
U
t
R
i
U
c
c
c
b
b
b
a
a
a
(1) 
Rotordagi dinamik jarayonlar:







+

=


+

=


+

=
;
/
'
'
'
;
/
'
'
'
;
/
'
'
'
2
2
2
21
2
2
2
2
2
2
2
2
t
R
i
U
t
R
i
U
t
R
i
U
c
c
c
b
b
b
a
a
a
(2) 
ifodalar bilan aniqlanadi.
Bu erda oqim ilashuvi, aktiv qarshilik, kuchlanish, tok. 1 raqamli kattaliklar statorga va 2 raqamli 
parametrlar rotorga tegishli. 

---