Ызбекистон республикаси

11-mavzu: Soliq solishni soddalashtirish tartibi 
1.Soddalashtirilgan soliq tizimining soliq amaliyotiga tadbiq etilishi.
2.Soddalashtirilgan soliq tizimining iqtisodiy ahamiyati. 3.Soddalashtirilgan soliq tizimining 
tarkibiy tuzilishi: yagona soliq to`lovi, yagona Yer solig`i, qat`iy belgilangan soliq.
4.YAgoga soliq to`lovchilari tarkibi, soliq ob`ekti va stavkalari..
O`zbekiston Respublikasi oldida to`rgan kator iqtisodiy-ijtimoiy masalalarni echishda, shu jumladan 
bozorlarni tovarlar va xizmatlar bilan ta`minlashda, aholini ish bilan bandligini tashkil etishda bozor 
iqtisodig`ti sharoitida xo`jalik tizimining muhim tarkibiy qismi bo`lmish kichik biznesning ahamiyati 
bekig`sdir. Hozirga kelib, kichik korxonalar yalpi ichki mahsulotning to`rtdan bir qismini bermoqdalar. 
O`zbekistonda kichik biznesni rivojlantirishda davlatning kafolatlari va g`rdami tufayli iqtisodig`tda 
katta imkoniyatlarni ishga solish mumkin. Ularga davlat g`rdamini berish, kafolatlardan tashkari 
ixchamlashgan soliq tizimiga utishga ruxsat berishlik ularni tashkil qilish va moliya xo`jalik faoliyatini 
boshqarishda muhim ahamiyatga ega bo`ldi. 
Ixchamlashgan soliq tizimining ahamiyati kattadir. Bular birinchidan, bozorni tezda tovarlar va 
xizmatlar bilan boyitish imkonini beradi, ikkinchidan, ishsizlikni kamaytirish, yangi ish urinlari ochishga 
g`rdam beradi, uchinchidan, ular faoliyatini tashkil qilishni ixchamlashtiradi, to`rtinchidan, soliq hisoblari 
va hisobotlari sonini kamaytiradi, soliq hisoblash xodimlari ishini osonlashtiradi, chunki ilgari ko`p soliq 
hisoblari va dalolatnomalari urniga yagona soliq (aktsiz osti tovarlari bo`ladi aktsiz) soliq to`laydi. Kup 
martali bo`nak to`lovlar umuman bo`lmaydi. Demak boqimanda ham bulmasligi lozim 
Agar kichik korxonalar aktsiz osti tovarlari ishlab chiqarsalar, unda aktsiz solig`ini ham to`laydilar. 
Soliq hisobi oddiy bo`ladi, atigi 6 ko`rsatkichdan iborat. 
Kichik korxonalar uchun yagona soliq to`lashga utishlik ixtig`riydir. Bunda O`zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Maxkamasining «Kichik korxonalar uchun ixchamlashtirlgan soliqqa tortish 
tizimiga utishni qo`llash» to`g`risidagi karoridan kelib chiqiladi. (1998 yil 15 aprel’ 159-son) 
Ixchamlashtirillgan soliq to`lashga o`tgan kichik korxonalar uchun quyidagi to`lovlarni to`lash 
tartibi sakalanib kolgan: 
Aktsiz solig`i; 
Bojxona to`lovlari; 
Davlat boji; 
BYudjetdan tashkari fondlarga to`lovlar: pensiya fondi, bandlik, yo`l fondlari va b. 
Birja bitimlari yig`imi; 
Maxsus tovarlarni sotish xukuni olish litsenziya yig`imi; 
Savdo qilish huquqini olish yig`imi; 
Kichik biznes korxonalari katoriga utishning yagona mezoni bor. U ham bo`ladi ulardagi 
ishlovchilar sonidir. 2002 yildan boshlab, filial va bulinmalarda ishlovchilar ham ishlovchilar soniga 
kushiladigan bo`ldi. 
Kichik biznes maqomini olishning quyidagi me`g`rlari belgilangan: 
Mikrofirmalarda: 
Ishlab chiqarish soxalari uchun – 10 kishigacha; 

---

133 
harid qilish, ta`minlash sotish korxonalari, xizmat ko`rsatish va noishlab chiqarish soxalari uchun – 5 
kishigacha; 
Kichik korxonalarda: 
Sanoatda – 40 kishigacha; 
Kurilish, qishloq xujaligi va boshqa ishlab chiqarish soxalarida – 20 kishigacha; 
fan, ilmiy xizmat qilish, chakana savdo va boshqa noishlab chiqarish soxalarida – 10 kishigacha 
ishlovchisi bo`lishi shart. 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2003 yil 30 avgustdagi Farmoniga asosan 2004 yilning 1 
yanvaridan kichik tadbirkorlik (biznes) sub`ektlari toifasiga quyidagilar kirishi belgilandi: 
yakka tartibdagi tadbirkorlar; 
ishlab chiqarish tarmoklarida band bo`lgan xodimlarining o`rtacha yillik soni 20 kishidan, xizmat 
ko`rsatish soxasi va boshqa ishlab chiqarishga alokador bo`lmagan tarmoklarda 10 kishidan, ulgurji, 
chakana savdo va umumiy ovqatlanish soxasida 5 kishidan oshmagan mikrofirmalar; 
quyidagi tarmoklarning o`rtacha yillik xodimlar soni: 
engil va oziq-ovqat sanoati,metallga ishlov berish va asbobsozlik, g`g`ochni qayta ishlash, mebel 
sanoati va qurilish materiallari sanoati-100 kishidan; 
mashinasozlik, metallurgiya, g`qilig`i-energetika va kimg` sanoati, qishloq xujaligi mahsulotlari 
etishtirish va qayta ishlash, qurilish hamda boshqa sanoat-ishlab chiqarish soxalari – 50 kishidan; 
fan, ilmiy xizmat ko`rsatish, transport, aloka., xizmat ko`rsatish soxasi (sug`urta kompaniyalaridan 
tashkari), savdo va umumiy ovqatlanish hamda boshqa ishlab chiqarishga alokador bo`lmagan soxalar – 
25 kishidan.
Soddalashtirilgan soliq, O`zbekiston Respublikasining Soliq kodeksiga muvofik ishlab chikilgan va 
tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirag`tgan mikrofirmalar va kichik korxonalar (keyingi urinlarda - 
mikrofirmalar va korxonalar deyiladi) uchun soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimini qo`llash 
tartibini belgilaydi.
Soddalashtirilgan soliqning amal qilishi dasturiy vositalar ishlab chiqarishga, komp’Yuter texnikasi 
va dasturiy vositalarga servis xizmati ko`rsatishga, komp’Yuter texnikasida va axborot texnologiyalari 
bilan ishlashga o`qitiqshga ixtisoslashag`tgan tashkilotlarga (xodimlar sonidan kat`i nazar) ham 
tatbiqetiladi.
Mikrofirmalar va kichik korxonalar uchun soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimi O`zbekiston 
Respublikasining Soliq kodeksida nazarda tutilgan amaldagi soliqqa tortish tizimi bilan bir katorda 
qo`llaniladi.
Soliqqa tortish tizimini tanlash huquqi ixtig`riy ravishda mikrofirmalar va kichik korxonalarga 
mazkur tartibga muvofik taqdim etiladi, soliq solishning alohida tartibi belgilangan tadbirkorlik 
faoliyatining ayrim turlarini amalga oshiruvchi mikrofirmalar va kichik korxonalar bundan mustasno.
Soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimi umumdavlat soliqlar i yigindisi, shuningdek mahalliy 
davlat xokimiyati organlari joriy etadigan, quyida ko`rsatilgan yigimlardan tashkari, mahalliy soliqlar va 
yigimlar urniga yagona soliqning to`lanishini nazarda to`tadi: 
savdo-sotik qilish huquqini berganlik uchun yigim, shu jumladan, tovarlarning alohida turlari bilan 
savdo-sotik qilish huquqini berganlik uchun litsenziya yigimlari; 
Yuridik shaxslarni ro`yxatdan o`tkazganlik uchun yigim; 
avtotransportni kuyganlik uchun yigim. 
YAgona soliqni to`lovchi bo`lgan korxonalar sotib olingan tovar qiymatida to`langan qo`shilgan 
qiymat solig`i summasini ishlab chiqarish harajatlari (muomala chikimlari) ga hisobdan chiqaradi. 
Soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimini kullaydigan mikrofirmalar va kichik korxonalar uchun 
bojxona bojlari, qo`shilgan qiymat solig`i va import qilinadigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) uchun aktsiz 
solig`i, davlat poshlinalari, litsenziya yigimlari, bYudjetdan tashkari fondlarga ajratmalarni to`lashning 
amaldagi tartibi saklab kolinadi.
Soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimiga o`tgan korxona umumiy belgilangan tartibda g`ki 
soddalashtirilgan shakl bo`yicha hisob Yuritish huquqiga ega. Buxgalteriya hisobotlarining boshlangich 
hujjatlari va daromadlar hamda harajatlarni hisobga olish daftari Yuritilishining soddalashtirilgan shakli 

---

134 
O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi va O`zbekiston Respublikasining butun 
xududida yagona hisoblanadi. 
Korxonalar soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimiga utishi uchun ular ro`yxatdan o`tgan 
joyidagi davlat soliq xizmati organlariga yil choragi boshlanguniga qadar bir oy qolishidan 
kechiktirmasdan g`zma ariza berishi zarur. Bunda Yuqorida nazarda tutilgan shartlarga rioya kilinishi 
lozim. 
Soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimiga utishda korxonalarning bundan oldingi davr uchun 
o`sha davrda amal qilib to`rgan soliqqa tortish tizimi asosida soliqlar ni to`lashga doir majburiyatlari 
saklab kolinadi. 
Korxonaning soliqqa tortish soddalashtirilgan tizimiga utishi haqidagi qaror g`ki dalillangan raddiya 
davlat soliq xizmati organi tomonidan korxonaning ariza bergan kunidan boshlab un kun davomida 
chiqariladi. 
hisobni soddalashtirilgan shakl bo`yicha Yuritishga utishga qaror kilgan korxona arizasi 
kondirilganidan so`ng davlat soliq xizmati organiga belgilangan shaklga kura xo`jalik operatsiyalarini 
hisobga olish daftarini ro`yxatdan o`tkazish uchun taqdim etadi. 
Davlat soliq xizmati organi xo`jalik operatsiyalarini hisobga olish daftarining birinchi saxifasida 
ariza imzolangan sanani kayd qiladi. 
Xujalik operatsiyalarini hisobga olish daftariga O`zbekiston Respublikasining amaldagi me`g`riy 
hujjatlariga binoan belgilangan hisobot bilan muomala qilish qoidalari tegishli bo`ladi. 
Soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimini qo`llanishdan voz kechish va soliqqa tortishning 
belgilanmagan tizimiga kaytish navbatdagi takvimiy yil boshidan boshlab davlat soliq xizmati organiga 
tegishli arizani takvimiy yil tugallanishiga 15 kun qolishidan kechiktirmasdan berilgani holda amalga 
oshirilishi mumkin. 
Davlat soliq xizmati organining soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimiga utishni rad qilish 
haqidagi karori ustidan belgilangan tartibda shikoyat kilinishi mumkin. 
YAgona soliqni to`lashdan soliqqa tortishning bundan oldingi tizimiga utish yil davomida amalga 
oshirilmaydi. 
Soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimi qonunlarda belgilangan mezonlarga binoan 
mikrofirmalar va kichik korxonalarga kiradigan Yuridik shaxslarga tegishli bo`ladi.
Soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimi uchun faoliyat turi Makroiqtisodig`t va statistika 
vazirligi belgilagan kod bo`yicha aniqlanadi. 
Mikrofirmalar va kichik korxonalar xodimlari sonini belgilashda, shuningdek, pudrat shartnomasi va 
fukarolik-huquqiy tusdagi boshqa shartnomalar bo`yicha ishlovchilar ham hisobga olinadi.
Soliq solishning soddalashtirilgan tizimini kullovchi va nogironlarning jamoat birlashmalari, 
"Nuroniy" jamg`armasi va "O`zbekiston CHernobilchilari" uYushmasining mulki bo`lgan, ishlovchilar 
umumiy sonining kamida ellik foizini nogironlar, 1941-1945 yillardagi urush va mehnat fronti faxriylari 
tashkil etgan mikrofirmalar va kichik korxonalar yagona soliq to`lashdan ozod etiladi. 
Mazkur imtig`z savdo, vositachilik, ta`minot-sotish va tayg`rlov faoliyati bilan shugullanuvchi 
korxonalarga joriy etilmaydi. 
Bir necha faoliyat turlarini amalga oshiradigan yagona soliqni to`lovchilar faoliyatning har bir turi 
bo`yicha soliqqa tortish ob`ektining alohida hisobini Yuritishi va muayyan faoliyat turining soliq 
solinadigan ob`ekti va unga muvofik keladigan yagona soliq stavkasi asosida yagona soliqning hisob-
kitobini amalga oshirishi kerak. 
Aktsiz to`lanadigan mahsulot ishlab chiqarag`tgan Mikrofirmalar va kichik korxonalar aktsiz 
sogligini O`zbekiston Respublikasining Soliq kodeksida belgilangan tartibda to`laganlari taqdirda 
soddalashtirilgan soliq solish tizimiga utishlari mumkin.
Quyidagilar yagona soliqqa tortish ob`ektlari (soliq solinadigan oborot) hisoblanadi: 
savdo (harid qilish, vositachilik, ulgurji-sotish, ta`minot) korxonalari uchun - yalpi daromad; 
harid kiluvchi, ta`minot-sotish korxonalari uchun yalpi tushum.

---

135 
Bunda, qurilish, qurilish-montaj, to`zatish-qurilish, ishga tushirish-sozlash, loyixa-kidiruv va ilmiy-
tadkikot tashkilotlari uchun o`z kuchlari bilan bajarilgan ishlar xajmidan kelib chiqib hisoblab chiqarilgan 
yalpi tushum soliq solish ob`ekti hisoblanadi.
YAlpi tushum tarkibiga quyidagilar kiradi: 
- tovar (ish, xizmat)larni, mol-mulkni sotishdan olingan tushum summasi; 
- sotilgan mol-mulk qiymati va boshqa aktivlar 
o`zi ishlab chiqargan mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni erkin almashtiriladigan valYutaga eksport 
qilishdan olingan tushum summalari yalpi tushum tarkibiga kiritilmaydi. Mazkur qoida savdo-vositachilik 
faoliyati bilan shugullanag`tgan g`xud xom ashg` tovarlarni paxta tolasi, paxta kalavasi, lint, neft’, neft’ 
mahsulotlari, rangli va kora metallarni erkin almashtiriladigan valYutaga eksport kilag`tgan mikrofirmalar 
va kichik korxonalarga joriy kilinmaydi 
YAlpi daromad tarkibiga quyidagilar kiradi: 
- tovarning harid qiymati bilan sotish qiymati o`rtasidagi farq; 
- moliyaviy faoliyatdan daromadlar va O`zbekiston Respublikasining Soliq kodeksiga muvofik 
belgilanadigan boshqa daromadlar. 
YAgona soliq to`lovchilar tomonidan mustaqil ravishda soliq solinadigan oborot va tasdiqlangan 
stavkalar asosida hisoblab chiqiladi. 
YAgona soliq bo`yicha hisob-kitoblar davlat soliq xizmati organlariga yil choragilik va yillik 
hisobotlarni topshirish uchun belgilangan muddatlarda taqdim etiladi. 
YAgona soliq bYudjetga yilning har choragida o`sib boruvchi yakun bo`yicha hisob-kitobni taqdim 
etish muddatidan kechiktirmasdan to`lanadi. 
YAgona soliq summasi mahalliy bYudjetga o`tkaziladi. 
To`lovchilar O`zbekiston Respublikasining amaldagi qonunlariga muvofik javobgar bo`ladilar. 
YAgona soliq to`lovchilari bo`ladi, korxonada ishlovchilar soni cheklangan me`g`rdan oshmagan 
Yuridik shaxslar hisoblanadi. Bunga hamma soxalarda faoliyat ko`rsatuvchi har xil mulk shaklidagi 
korxonalar kiradi. Demak, kichik korxona me`g`ri faqat ishlovchilar sonigagina karalib, ishlab chiqarilgan 
mahsulot miqdori va daromad olish darajasi e`tiborga olinmagan. SHu erdan ko`rinib turibdiki, davlat 
ko`p mahsulot ishlab chiqaruvchi, ishlar, xizmatlar bajaruvchi kichik orxonalarni har tomonlama 
rag`batlantirishni mo`ljallaydi. Faoliyat turi xilma-xil bo`ladi ham yagona soliq to`laydilar. 
YAgona soliq to`lovchi korxonalar sotib olingan tovarlar va xom-ashg`lar tarkibida to`langan QQS 
summasini shu tovarlar va xom-ashg` tarkibiga kiritadi (konsignatsion tovarlar bo`yicha davr harajatiga 
olib boradi). Maxsulot etkazuvchilarga ish va xizmat bilan birga to`langan QQS summasi shu ishlar, 
xizmatlar qiymatiga kiritiladi. 
YAgona soliq to`lovchilar, bordiYu asosiy vostilar va nomoddiy aktivlarini ijaraga bersalar, unda 
shu aktivlar qiymatidan mol-mulk solig`ini umumiy tartibda to`laydilar. 
Korxonada ishlovchilar soniga shartnoma bo`yicha ishlovchilar, fukaro-huquqiy shartnomalar 
bo`yicha ishlovchilar, hamda Yuridik shaxs maqomini olmagan filial va vakolatxonalarida ishlovchilar 
soni ham kushiladi. 
Ruyxatdan o`tgan kundan boshlab, ixchamlashtirilgan soliqqa tortish tizimiga utishni qaror kilgan 
yangi korxonalar ro`yxatdan o`tgan joydagi soliq inspektsiyasiga g`zma ariza beradilar. Bu erda 
ixchamlashtirilgan soliqqa utishga ruxsat olish kerak bo`lmaydi. 
Korxonada ishlovchilar sonidan 50 foizini 1941-1945 yillardagi urush va mehnat fronti faxriylari, 
invalitlar birlashmasi «Nuroniy» va O`zbekiston CHernobilchilar assatsiyatsiyasi mulkida bo`lgan 
nogironlar tashkil etsa yagona soliq to`lashdan ozod etiladilar.
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2002 yil 13 noyabrdagi 390-son karoriga asosan 
mikrofirmalar va kichik korxonalar tushumi: 
-iste`mol tovarlari ishlab chiqarishdan olinsa soliq stavkasi yigirma besh foiz kamaytiriladi, 
-iste`mol tovarlari ishlab chiqarish fizik xajmi usish hisobiga olinsa yagona soliqdan ozod etiladi. 
Mikrofirmalar va kichik korxonalar, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan 
belgilanadigan faoliyatning ayrim turlarini amalga oshirganlari taqdirda, soliqning qat`iy belgilangan 
summasini oldindan to`lab boradilar. 

---

136 
2003 yil uchun mikrofirmalar va kichik korxonalarga quyidagi yagona soliq stavkalari belgilangan: 
Ko`rsatkichlar 
Tovarlar 
(ishlar, 
xizmatlar) sotish xajmiga 
nisbatan foizlarda 
Harid, ta`minot-sotuv korxonalari, brokerlik firmalari
30 
(yalpi 
daromaddan) 
Xususiy amalig`t bilan shug`ullanuvchi, notariuslar
50 
Gastrol-kontsert bilan shug`ullanish uchun litsenziyaga ega 
bo`lgan Yuridik va jismoniy shaxslar, shuningdek norezidentlarni jalb 
etish yo`li bilan ommaviy tomasha tadbirlarini tashkil etishdan 
daromad oluvchi korxonalar. 
35 
YAgona er solig`i to`lashga utmagan qishloq xo`jalik 
korxonalari.
6 
Iqtisodig`tning boshqa soxalaridagi korxonalar 
12 
Loteriyalar, totalizatirlar va tavakkalchilikka asoslangan boshqa 
uyinlarni tashkil etuvchi Yuridik shaxslar. 
20 % yalpi 
tushumdan 
1) Lizing kompaniyalari lizing beruvchining daromadiga (marjasiga) nisbatan foizda soliq 
to`laydilar. 
YAgona soliq to`lashga utishni istagan korxonalar chorak boshlanishidan bir oy oldin ro`yxatdan 
o`tgan soliq idoralariga g`zma ravishda ariza berishlari kerak. 
Korxonalarni yagona soliqqa o`tkazish to`g`risida g`ki asoslangan tarzda uni rad etish to`g`risidagi 
qaror soliq idoralari tomonidan ariza berilgan kundan e`tiboran 15 kun ichida amalga oshiriladi. YAngi 
tuzilgan korxonalar uchun ruxsat olish talab etilmaydi. 
YAgona soliqni hisoblash va bYudjetga to`lash tartibi 
Kichik korxonalarning yagona solig`i Yuridik shaxslar tomonidan har chorakda quyidagi oddiy 
shaklda to`ziladi. 
Masalan, 2003 yil I va II chorak soliq hisobi: 
YAlpi tushum 
Kurstkichlar 
I chorak 
II 
chorak 
YAlpi tushum jami (m.sum) 
900 
1400 
YAgona soliq stavkasi (%) 
12 
12 
YAgona soliq summasi (m.sum) 
108 
164 
Ilgarigi davr uchun hisoblangan (m.sum) 
- 
108 
Kushimcha hisoblandi 
108 
56 
Kamaytirishga tegishli 
- 
- 
Mikrofirmalar va kichik korxonalarning yagona solig`i har chorakda choraklik moliyaviy hisobotlar 
topshirish uchun belgilangan muddatda to`lanadi. Bunak to`lovlar bo`lmaydi. 

---

137 
Soliq to`lovchilar yagona soliqni to`g`ri, to`liq hisoblash va bYudjetga o`tkazish javobgarligini soliq 
qonunchiligi bo`yicha oladilar. 
YAlpi daromadni g`ki tushumni kamaytirish soliq ob`ektini yashirish (kamaytirish) deb karaladi va 
tegishli moliyaviy jazolarga tortiladi. 
O`z-o`zini nazorat qilish uchun savollar 
YAgona soliqqa utishning ahamiyatlari qanday?
Qanday korxonalar yagona soliq to`lashga utishlari mumkin? 
Qanday korxonalar yagona soliq to`lovchilari bula oladi?
Soliqqa tortish ob`ekti nimalardan iborat? 
Soliq stavkalarini kim belgilaydi, nimalarga bog`liq?
Soliq kaysi bYudjetga tushadi? 
YAgona soliqni hisoblash uchun qanday ko`rsatkichlar kerak?
Soliq kaysi davr uchun hisoblanadi? 
YAgona soliq kaysi muddatda bYudjetga o`tkaziladi?