Jamoa ijrochiligida vokal-xor malakalarini shakllantirishning uziga xos jihatlari
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Xonandaning turish holati.
Xonandaning ideal turish xolati tik turgan holda ijro etishi hisoblanadi. Lekin uzoq davom etuvchi repetisiyalarda xor o’tirgan holda mashg’ulot o’tkazishi mumkin. Bunday hollarda xorning har bir xonandasi gavdasini to’g’ri va erkin tutishi, yelkalari tik, qo’llari pastga tushirilgan bo’lishi kerak. Yuz, bo’yin, yelka mushaklari erkin holatda bo’ladi. Ijrochilik vaqtida boshni orqaga tashlamasdan to’g’ri tutish, yuzni burishtirmaslik, pastki jag’ni siqmaslik zarur. Xonandaning to’g’ri turish holatn to’g’ri nafas olishi va tovush hosil qilishiga imkon beradi. [3,11-b] "Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 3 June 2020 431 www.openscience.uz Nafas - xonanda kuylash vaqtida, tovush hosil qilishida nafasni to’g’ri yo’lga qo’yishi muhim rol o’ynaydi. «Kuylash san’ati nafasni to’g’ri ishga solish san’atidir»,- degan ibora klassik ibora bo’lib qoldi. Kuylashdagi nafas bilan fiziologik nafas orasida ma’lum darajada farq bor. Fiziologik nafasda nafas olish aniq bir ritmda va ma’lum bir vaqt oralig’ida sodir bo’ladi. Kuylash vaqtidagi havo olish tez, qisqa vaqt oralig’ida sodir bo’lib nafas chiqazish esa bir qancha vaqtga cho’ziladi. Nafas ritmi ijro etilayotgan asar xarakteriga qarab o’zgarib turadi. Kuylashda fiznologik nafasga qaraganda chuqur nafas olinadi. Kuylashdagi nafas olishning bir pecha turlari bor: 1) pastki qovurg’alar kengayuvchi nafas olish; 2) yelka kengayuvchi nafas olish; 3) qorin bilan nafas olish (diafragma pastga tushadi); 4) ko’krak bilan nafas olish (ko’krak qafasining yuqori qismi ko’tariladi). [5,53- b] Kuylash vaqtida nafas olishning pastki qovurg’alar kengayuvchi nafas olish va qorin bilan nafas olish turlarini ishlatish ma’quldir. Diafragma odam organizmida ko’krak va qorin bo’shlmg’ini ajratib turadi. Pastki qovurg’alar va diafragmalar vositasida nafas olishda nafas olish va chnqarish dpafragma orqali tartibga solinadi. Bu shunday sodir bo’ladi: xonanda xuddi gul «hidlagandek» nafas oladi. Bunda o’pkalar kengayib, pastki qovurg’alarni tashqi tomon suradi va diafragma pasayadi, natijada,qorinning devori oldinga shishib chiqadi. Yelka va ko’krakning yuqori qismi bu holda o’zgarmaydi. Nafas olish chuqur, tuliq va eng asosiysi, shovqinsiz bo’lishn kerak. Nafas chpqarish tejamli, uzoq muddatli, tekis bo’lishn shart. Nafas chiqarish qorin tarang qobig’ining harakati bilan boshqarilib, havo yuqoriga yo’naladi va ovoz pardalarini tebranishga undaydi. Pastki qovurg’alar va diafragma asta-sekin o’z holatiga qaytadi. Xonandalarni to’g’ri nafas olishga o’rgatish xorda vokal ustida ishlashning eng zarur qismidir. Nafas olish xorda bir vaqtda sodir bo’lishi mumkin. Bu holda xor ishtirokchilari baravariga nafas olishlari kerak. Agar musiqa asarlarida uzoq davom etuvchi kuy jumlalari bo’lsa, xor yoki xor partiyalarini uzluksiz sadolanishini ta’minlab beruvchi ulama nafas qo’llaniladi. Bu xolda xonandalar navbatma-navbat nafas oladilar va bu o’z navbatnda o’z partiyalariga juda extiyotkorlik bilan sezilmas darajada qo’shilishlarini talab qiladi. Aks holda ansambl birligi buzilnshn mumkin. Ba’zan asarlar boshdan oxirigacha “ulama nafasda” ijro etishni talab qiladi. Yuqorida aytilganidek, tovush nafas va ovoz aparatlarnning harakati natijasida hosil bo’ladi. Tovush havoning yopiq holatdagi ovoz teshigi orqali o’tganda ovoz pardalari tebranishi vaqtida yuzaga keladi. Tovushning paydo bo’lish vaqti ‘tovush hujumi” deyiladi. Ovoz pardalarining jipsligiga, nafas chiqarishning kuchi va xarakteriga qarab tovush hujumi qattiq, mayin va nafas olishdan keyingi hujum bo’lishi mumkin. Tovushning yumshoq hujumida ovoz pardalari nafas chiqarish boshlanishi bilan ochiladi. Chiqayotgan havoning ovoz pardalariga yengil tegib o’tishi natijasida "Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 3 June 2020 432 www.openscience.uz juda yumshoq “egiluvchan tovush” xosil bo’ladi. Tovushning qattiq hujumi nafas chiqarish oldidan ovoz pardalarining zich yopilishi natijasida hosil bo’ladi. Bu holda chiqayotgan havo katta bosim bilan ovoz pardalariga kelib uriladi va xosil bo’lgan tovush qattiq va keskin xarakterga ega bo’ladi. Xonanda ovozi yuzaga kelishidan boshlab (hujum turdan qat’i nazar) o’zining aniq balandligiga, kuchiga, tembrga, aniq unli formasiga (shakliga) ega bo’lishi kerak. Bu shartlar tovush hosil qilishning asosiy qoidasi bo’lib, xor ijrochiligida alohida ahamiyatga ega. Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|