Jamoa ijrochiligida vokal-xor malakalarini shakllantirishning uziga xos jihatlari
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Tovush yunalishi turlari.
Xor ijrochiligida tovush yo’nalishining legato ( legato ), non legato ( non legato ), staccato ( stakkato ) turlari ishlatiladi. Legato (legato) tovushlarning bir-biri bilan uzluksiz bog’langan harakati bo’lib, har bir tovush keyingisiga osoyishta va aniq harakatda o’tishi kerak. Legato qilib ijro etishga misol qilib rus xalq lirik (cho’zib ijro etiluvchi) qo’shiqlarini eslatish mumknn. Portamento (portamento) turdagi tovush yo’nalishida tovushlar bir-biriga sirg’alib o’tadi. Bu kamchilik tajribasiz ijrochilarga xos bo’lib, xorda ishlatish mumkin emas. Chunkn u tovush intonasnyasida noaniqlikka olib keladi. Staccato (stakkato) - tovushlarni vaqt oralab alohida-alohida ijro etish. Stakkato tovushlari oralig’ida nafas olinmaydi. Stakkato tovush yo’nalishnda xonanda ovozi yengil, yorqin, bukiluvchan va qisqa eshitiladi. Non legato (non legato) - tovushlarni aniq va bir-biridan ajralgan holda ijro etish turi bo’lib, tovushlar orasida nafasni ushlash orqali hosil qilinadi. Tovush yo’nalishining bu turi staccato va legato turlarining oralig’idagi o’rnini egallagan, ularning har biriga o’xshash tomonlari bor. [5,62-b] Xor ijrochiligida xonandalardan to’g’ri diksiya (lotincha dictio - nutq talafuz), ya’ni adabiy tekstni aniq va ravshan talafuz qilish talab qilinadi. Tovush o’rnining to’g’riligi va nafas aktivligi diksiyaga bog’liq. Tantanavor, qahramonlik, dramatik xarakterdagi asarlar undosh tovushlarni ta’kidlab, aniq talaffuz etishni talab qilsa, lirik xarakterdagilari esa mayin talaffuzga mos keladi. Yomon diksiya xor kuyi ifodaviyligi va mazmunini susaytiradi. Xor diksiyasi nutq organlarining ishlash qobiliyatiga, ya’ni til, lablar, yumshoq tanglay, pastki jag’dan iborat artikulyatsiya apparatining ishlash qobiliyatiga bog’liq Aktiv harakatchan artikulyatsiya vokal texnikasining asosiy elementlari hisoblanadi. Artikulyatsiya apparati sog’lom, to’g’ri joylashgan va o’z vazifasini to’g’ri bajara oladigan bo’lishi kerak. Artikulyatsiya apparatining kamchiliklari maxsus mashqlar orqali bartaraf qilinishi mumkin. Bunday kamchiliklarga ayrim harflarni almashtirib noto’g’ri talaffuz qilish kiradi. Bu kamchiliklar artikulyatsiya apparatining (ayniqsa bolalarda) sust harakat qilinishi natijasida sodir bo’ladi. Aniq talaffuz badiiy tekstni tinglovchiga aniq yetkazishning asosiy shartidir. Xor ijrochiligi san’ati o’ziga xos bo’lgan xor sozlanishi va ansambl malakasini egallashni talab qiladi. "Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 3 June 2020 433 www.openscience.uz Sozlanish kuylash jarayonida intervallarni sof intonatsiyaa qilishdir. Turg’un xonandalik intonatsiyasiga erishish, barcha tovushlarni balandliklariga qarab aniq muvozanatini saqlash xor sadosida katta ahamiyatga ega. Agar xor sof darajada kuy- lamasa, asarning ifodali, anglangan ijrosi haqida ran yuritish qiyin. Xorning yaxshi sozlanganligi xonandalarning musiqaviy rivojlanganligiga, birinchi navbatda ularning musiqa o’quviga va xonandalik malakasi (nafas olish, tovush hosil qilish, diksiya)ni qanchalik o’zlashtirganligiga bog’liq. Undan tashqari, ularning jismoniy va emotsional holati (charchaganligi, hayajonlanishi) va shuningdek, ijro qilinayotgan asarning murakkabligi (tessitura qiyinligi va boshqalar) ham muhim rol o’ynaydi. Cholg’u asboblar jo’rligida ijro etiladigan asarlarda yaxshi sozlanishga erishish birmuncha yengil, jo’rnavozlik intonatsiyani osonlashtiradi. A-cappella bo’lib ijro etganda tiniq sozlanishga erishish juda murakkab, chunki har bir xonanda o’zining lad garmonik his qilishga asoslanib sozlanadi. Cholg’u asboblar jo’rligisiz ijroda xor qatnashchisidan o’z intonatsiyaasi sofligiga diqqat qilishni, ayniqsa rivojlangan garmonik uquvni talab qiladi. Shu bilan bir qatorda, xususan jo’rsiz xor xonandaning lad va garmonik his etishini rivojlantirib, melodik va garmonik uquvini o’stirishga imkon yaratadi, xor ansamblini chuqurroq sezishga, ijrochilik saviyasining o’sishiga katta ta’sir etadn. Xor sozlanishi kuychan (gorizontal), ya’ni xor partiyasini xor san’atida ansambl- ayrim xonandalarning, xor partnyalarining, butun xorning birgalikda muvozanatli sadolanishidir. Bu demak, har bir xonanda faqat o’z partiyasinigina emas, balki butun xorni eshita bilishi va o’z ovozini umumiy sadoga qo’sha bilishi kerak. Xor ijrochiligida badiiy ansambl turln ayrim ansambllardan tashkil topadi: 1) dinamik ansambl - sadolannsh kuchiga ko’ra ovozlarning qo’shilishi; 2) ritmik aksambl - ijroning ritmik birligi; 3) tembr ansambl- ovozlarning tembriga ko’ra qo’shilishn; 4) sur’at ansambl - ijroning sur’at birligi; 5) garmonik ansmbl - ovozlarning akkord, hamohanglikdagi muvozanatli sadosi; 6) diksiyali ansambl - adabiy tekst (matn)ni kelishib talaffuz etish; 7) intonatsiyali ansambl - tovush balandliginn aniq sadolantirish. [1,24-b] Ko’rsatilgan ansambllardan birining buzilishi umuman xor sadolanishi ansamblining buzslishiga olib keladi. Yagona badiiy-ijrochilik ansamblga erishish, xormeysterning eng qiyin vazifalaridan biridir. Xulosa o’rnida shuni ta’kidlab utishimiz lozimki xor ijrochiligida vokal-xor malakalarining nechig’lik ahamiyatga ega. ushbu vokal-xor malakalrini shaklantirish orqali yuksak saviyali ijroga erishsish mumkin, bu pedagog xormeystrdan jamoa bilan ishlash jarayonida kuplab mashqlarni bajarishini talab qiladi. Vokal-xor ijro malakasini egallashda xor jamoalri uchun maxsus mashqlar katta rol o’ynaydi. Bu mashqlar turlicha bo’lib, har-xil maqsadlarni ko’zda tutadi: nafasni mustahkamlash, ovozni rivojlantirish, uning ravonligini, harakatchanligini ta’minlash, diapazonini "Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 3 June 2020 434 www.openscience.uz kengaytirish, tovush hosil qilishda yagona usulni qo’llash, sof intonatsiyani yuzaga keltirish, garmonik uquvni o’stirish, diksiya aniqligiga erishish va boshqalar. Xullas, bu mashqlar xonandalarga ifodali ijroning texnik va badiiy usullarni egallashga yordam beradi. Ayrim mashqlar kompleks xarakterga ega bo’lib, turli malakalarni baravariga rivojlantiradi. Kundalik mashqlar bilan shug’ullanilmasa asar ijro etishni o’rganish jarayoni cho’zilib ketadi. Mashqlar musiqa materiali hamda texnik vazifalarga ko’ra puxta va xilma-xil tanlanishi lozim. Boshlanishda oddiy mashqlar tanlanib, asta sekin murakkabiga o’ta borishi kerak. Mashqlar o’rta dinamikada (sekin) erkin nafas almashinishida ijro etiladi. Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|